Ένας τεράστιος κρατήρας εμφανίστηκε πέρυσι μυστηριωδώς στην τούνδρα της Σιβηρίας μετά από μια ισχυρή έκρηξη μεθανίου, που εκτίναξε σε απόταση εκατοντάδων μέτρων πάγο και βράχους και άφησε πίσω του μια πελώρια τρύπα στο απόκοσμο τοπίο.
Ήταν ο 17ος τέτοιος κρατήρας που εμφανίστηκε στις χερσονήσους Γιαμάλ και Γκίντα στη ρωσική Αρκτική μετά τον εντοπισμό του πρώτου πριν από οκτώ χρόνια. Οι κρατήρες αυτοί πιστεύεται ότι συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και οι φωτογραφίες από drones και τα τρισδιάστατα μοντέλα που δημιούργησαν με τη βοήθειά τους Ρώσοι επιστήμονες, βοηθούν στην εξιχνίαση του μυστηρίου. «Ο νέος κρατήρας διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση καθώς δεν είχαν ακόμη εισρεύσει ύδατα επφανείας μέσα του όταν τον μελετήσαμε», λέει ο Εβγκένι Τσουβίλιν, του Κέντρου Έρευνας Υδρογονανθράκων του Ινστιτούτου Επιστημών και Τεχνολογίας Skolkovo στη Μόσχα.
Ήταν η πρώτη φορά που ερευνητές κατάφεραν να εξερευνήσουν μ’ ένα drone σε βάθος 10-15 μέτρων τον κρατήρα και να αποτυπώσουν το σχήμα της υπόγειας κοιλότητας όπου είχε συσσωρευθεί το μεθάνιο. Ο Τσουβίλιν μετείχε στην ομάδα των Ρώσων επιστημόνων που επισκέφθηκαν τον κρατήρα τον περασμένο Αύγουστο και δημοσίευσαν την περασμένη εβδομάδα τα ευρήματά τους στην επιθεώρηση Geosciences.
Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής στον σχηματισμό των κρατήρων.
Από τις περίπου 80 φωτογραφίες που τράβηξαν με τη βοήθεια του drone οι ερευνητές έφτιαξαν ένα τρισδιάστατο μοντέλου του βάθους 30 μ. κρατήρα. To μοντέλο, που καταγράφει ασυνήθιστα σπήλαια στο κάτω μέρος του κρατήρα, επιβεβαίωσε σε μεγάλο βαθμό αυτό που υπέθεταν οι επιστήμονες, τη συσσώρευση δηλαδή μεθανίου σε κοιλότητες στον πάγο, που προκαλούν την εμφάνιση ενός στομίου στην επιφάνεια της γης. Το στόμιο αυτό μεγαλώνει διαρκώς μέχρι που εκρήγνυται εκτοξεύοντας πάγο, βράχια κι άλλα υλικά αφήνοντας πίσω του έναν τεράστιο κρατήρα.
Αδιευκρίνιστη παραμένει μέχρι στιγμής η προέλευση του μεθανίου, που μπορεί να προέρχεται από βαθιά στρώματα μέσα στη Γη ή εγγύτερα στην επιφάνεια ή ακόμη και από έναν συνδυασμό αμφοτέρων. Το μόνιμα παγωμένο υπέδαφος αποτελεί μια τεράστια φυσική δεξαμενή μεθανίου – του πιο γνωστού αερίου θερμοκηπίου, πολύ πιο δραστικού σε σχέση με το διοξείδιο του άνθρακα στην παγίδευση θερμότητας και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Τα θερμότερα καλοκαίρια – η Αρκτική θερμαίνεται με διπλάσια ταχύτητα από τον παγκόσμιο μέσο όρο – έχουν αποδυναμώσει το στρώμα του μόνιμου παγωμένου υπεδάφους, που λειτουργεί ως κάλυμμα, διευκολύνοντας έτσι τη διαρροή των αερίων. Ορισμένοι ειδικοί εκτιμούν ότι στο μόνιμα παγωμένο υπέδαφος στις τούνδρες είναι εγκλωβισμένη διπλάσια ποσότητα άνθρακα απ’ ό,τι στην ατμόσφαιρα, γεγονός που καθιστά την περιοχή αυτή ζωτικής σημασίας στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής. Κι όπως επισημαίνει ο Εβγκένι Τσουβίλιν, «η κλιματική αλλαγή έχει φυσικά επίπτωση στην πιθανότητα εμφάνισης εκρηκτικών κρατήρων στο μόνιμο παγωμένο υπέδαφος του αρκτικού κύκλου».
Με τη βοήθεια δορυφορικών φωτογραφιών οι επιστήμονες υπολόγισαν ότι το στόμιο του κρατήρα πρέπει να εξερράγη περί τα τέλη Μαίου – αρχές Ιουνίου του 2020, περίπου ενάμιση μήνα πριν τον εντοπισμό του από ελικόπτερο, σε μια περίοδο του έτους όχι τυχαία, αφού τότε «οι ηλιακές ακτίνες προκαλούν λιώσιμο του χιονιού και θέρμανση των ανώτερων στρωμάτων του εδάφους, πράγμα που προκαλεί αλλαγές στις ιδιότητες και τη συμπεριφορά τους» σημειώνει ο Τσουβίλιν.
Η χαρτογράφηση και η πρόβλεψη του σχηματισμού των κρατήρων
Δεκαεπτά τέτοιοι κρατήρες έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής στη βόρεια Σιβηρία, αλλά παραμένει άγνωστος ο ακριβής αριθμός τους όπως και το πότε θα εμφανιστεί κάποιος νέος. Αν και οι επιστήμονες δεν διαθέτουν ακόμη ακριβή εργαλεία εντοπισμού και χαρτογράφησης των κρατήρων αυτών, μια ομάδα ερευνητών στο Ερευνητικό Κέντρο για το Κλίμα Woodwell της Μασαχουσέτης προσπαθεί να αναπτύξει μια νέα μέθοδο με τη χρήση ενός αλγόριθμου για την ποσοτικοποίηση αλλαγών σε χαρακτηριστικά του εδάφους, όπως το ύψος των στομίων κι επέκταση της συρρίκνωσης λιμνών στις δύο προαναφερθείσες χερσονήσους της Σιβηρίας.
Το μοντέλο αυτό προέβλεψε επακριβώς και τους επτά κρατήρες που είχαν εντοπιστεί μέχρι το 2017 και αποκάλυψε τον σχηματισμό τριών νέων. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ακόμη ότι οι κρατήρες είναι μόνον μία από τις ενδείξεις των ανησυχητικών, δραστικών αλλαγών που συμβαίνουν στις βορειότερες περιοχές της υδρογείου. Στο 5% των 327.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων που ερεύνησαν, εντόπισαν απότομες αλλαγές στο τοπίο στο διάστημα από το 1984 μέχρι το 2017, όπως κατακρημνίσεις εδάφους, σχηματισμό νέων λιμνών και εξαφάνιση άλλων και διάβρωση στροφών ποταμών, σύμφωνα με την έρευνα που δημοσιεύτηκε τον περασμένο μήνα στο Geosciences. «Οι κρατήρες αυτοί κι άλλες απότομες αλλαγές στο αρκτικό τοπίο», λέει η Σου Νάταλι, εκ των συντακτών της μελέτης, «αποτελούν ενδείξεις μιας τάχιστα θερμαινόμενης Αρκτικής, που μπορεί να έχουν σοβαρές συνέπειες όχι μόνον για τους κατοίκους της αλλά και σε παγκόσμια κλίμακα».