Τα πράσινα, υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας που περιβάλλουν τις Βαλεαρίδες νήσους αποτελούν μία από τις ισχυρότερες φυσικές άμυνες του πλανήτη κατά της κλιματικής αλλαγής.
Ένα εκτάριο αυτού του εύθραυστου, αρχαίου φυτού μπορεί να απορροφήσει 15 φορές περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα ετησίως απ’ όσο μία αντίστοιχη έκταση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου.
Αυτός ο παγκόσμιος θησαυρός όμως δέχεται πλέον τεράστια πίεση από τον τουρισμό, την ανάπτυξη, και βεβαίως, την ίδια την κλιματική αλλαγή.
Η Ωκεάνια Ποσειδωνία (Posidonia oceanica) εμφανίζεται σε όλη τη Μεσόγειο, η περιοχή μεταξύ των νησιών Μαγιόρκα και Φορμεντέρα ωστόσο, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, και έχει χαρακτηριστεί Τοποθεσία Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια.
Στο σημείο αυτό βρίσκει κανείς περίπου 55.000 εκτάρια Ποσειδωνίας, η οποία βοηθά στην πρόληψη της διάβρωσης των ακτών, είναι βιότοπος για τα ψάρια και παίζει επίσης σημαντικό ρόλο παγκοσμίως απορροφώντας διοξείδιο του άνθρακα.
«Αυτά τα λιβάδια θαλάσσιων φυτών είναι οι πρωταθλητές απορρόφησης άνθρακα για την βιόσφαιρα», δηλώνει στο BBC ο καθηγητής Κάρλος Ντουάρτε, του πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας Κινγκ Αμπντουλά της Σαουδικής Αραβίας, που εξέδωσε πρόσφατα την πρώτη παγκόσμια επιστημονική αξιολόγηση της περιβαλλοντικής αξίας των παγκόσμιων θαλάσσιων τοποθεσιών της Unesco.
«Η Ποσειδωνία ενεργεί ως μία πολύ εντατική παγίδα ιζήματος και σε αυτό το ίζημα συγκεντρώνει τον άνθρακα. Είναι επίσης εξαιρετικά ανθεκτική στην μικροβιακή αποσύνθεση, έτσι που ο άνθρακας δεν αποσυντίθεται στον βυθό. Η μεγαλύτερη ποσότητά του παραμένει αναλλοίωτη για δεκαετίες έως και χιλιετίες».
Αναλόγως με τη θερμοκρασία του νερού, το είδος αυτό αναπαράγεται είτε σεξουαλικά μέσω άνθισης είτε κλωνοποιώντας τον εαυτό του. Η ικανότητά του να κλωνοποιείται σημαίνει ότι μπορεί να ζει πάρα πολύ καιρό.
«Πρόκειται για ένα αξιοσημείωτο φυτό, όχι μόνο για την ικανότητά του να απομονώνει τον άνθρακα, αλλά κι επειδή είναι ένας από τους μακροβιότερους οργανισμούς στον πλανήτη», τονίζει ο καθηγητής Ντουάρτε.
«Στις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές της Ίμπιζα καταγράψαμε έναν κλώνο για τον οποίο εκτιμούμε ότι ο σπόρος του φύτρωσε στον βυθό πριν από 200.000 χρόνια». «Ένας κλώνος θα μπορούσε, με κάποιον τρόπο, να είναι αιώνιος», σημειώνει η Δρ. Νούρια Μαρμπά, από το Μεσογειακό Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών της Μαγιόρκα.
«Αν δεν υπάρχουν καταστροφές που τον διαταράσσουν, θα μπορούσε να ζήσει για πάντα – ίσως όχι για πάντα, αλλά για απίστευτα πολύ χρόνο».
Παρά την ικανότητά της να ζει αιωνίως σχεδόν, η Ποσειδωνία αντιμετωπίζει όλο και περισσότερα προβλήματα στον σύγχρονο κόσμο.
Το ζωηρό πράσινο χαλί που απλώνεται κάτω από την θάλασσα των Βαλεαρίδων απειλείται διαρκώς από τα σκάφη που αγκυροβολούν εκεί και οι άγκυρες χτυπούν, σκίζουν και καταστρέφουν τα λιβάδια.
Μία μελέτη κατέδειξε ότι μεταξύ του 2008 και του 2012, τα λιβάδια Ποσειδωνίας της Φορμεντέρα μειώθηκαν κατά 44% λόγω των αγκυρών.
Το φυτό επίσης αναπτύσσεται με εξαιρετικά αργό ρυθμό. Η ζημιά που προκάλεσε η άγκυρα ενός γιοτ μέσα σε μία και μοναδική μέρα πριν από αρκετά χρόνια θα χρειαστεί σχεδόν 1.000 χρόνια για να αποκατασταθεί.
Μία άλλη απειλή προέρχεται από τα απόβλητα που ρίχνουν στη θάλασσα οι μονάδες επεξεργασίας υδάτων των νησιών, αλλά η μεγαλύτερη και δυσκολότερη πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει η Ποσειδωνία είναι η κλιματική αλλαγή.
«Το ανώτατο όριο θερμοκρασίας που ανέχεται η Ποσειδωνία είναι οι 28 βαθμοί Κελσίου», δηλώνει η δρ. Μαρμπά. «Πιστεύω ότι πάνω από τα μισά καλοκαίρια από το 2020 και μετά έχουμε ξεπεράσει αυτό το όριο στα νερά των Βαλεαρίδων Νήσων», σημειώνει, προσθέτοντας ότι «αυτό δεν προκαλεί μαζική καταστροφή, αλλά καθυστερεί ακόμα περισσότερο την ανάπτυξη του φυτού».
Τι μπορεί να γίνει λοιπόν για να βοηθήσουμε αυτό το εξαιρετικά ισχυρό θαλάσσιο φυτό;
Η κυβερνητικές δράσεις για την προστασία της Ποσειδωνίας έχουν ενταθεί τα τελευταία χρόνια, ενώ αυξάνεται και η κατανόηση της σημασίας του από το ευρύτερο κοινό. Κάποιοι ερευνητές ωστόσο θεωρούν ότι η απόδοση οικονομικής αξίας στον άνθρακα που παγιδεύει η Ποσειδωνία θα μπορούσε να αποφέρει τους απαραίτητους πόρους για τη διάσωσή της.
«Καθώς οι χώρες προσπαθούν να επιτύχουν τους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού, η πρόβλεψη είναι πως οι πιστώσεις άνθρακα θα δεκαπλασιάσουν την αξία τους», αναφέρει ο καθηγητής Ντουάρτε.
Αυτό μπορεί να είναι ένα πολύ καλό νέο για την Ίμπιζα και την Φορμεντέρα. Αν ο άνθρακας που βρίσκεται ήδη παγιδευμένος στα θαλάσσια φυτά αποκτήσει μεγαλύτερη αξία, θα μπορούν να καλυφθούν οι προσπάθειες προστασίας, ακόμα και ανασύστασης των λιβαδιών Ποσειδωνίας, αν και, όπως τονίζει η δρ. Μαρμπά, τυχόν νέες φυτείες θα χρειαστούν μερικούς αιώνες για να αναπτυχθούν αρκετά.