Εδώ και δεκαετίες, μια πανέμορφη κεντροευρωπαϊκή πόλη μεταμορφώνει τον ορίζοντά της και τώρα διαθέτει μερικές από τις πιο πράσινες ταράτσες στην Ευρώπη.
Η Susanne Hablützel διακόπτει την εργασία της κοιτάζοντας από το παράθυρο έναν κήπο στην ταράτσα. Η θέα δεν είναι εντυπωσιακή: ένας σωρός από ξερά ξύλα βρίσκεται στην κορυφή ενός ακατάστατου σωρού που φιλοξενεί ραδίκια, φρύγανα, γαϊδουράγκαθο και βρύα.
Όμως η Hablützel, βιολόγος υπεύθυνη για τα έργα φύσης στη Βασιλεία, είναι ενθουσιασμένη με τα φυτά και τα πλάσματα που έχει φέρει η ταράτσα της. «Οι μύκητες των δέντρων έχουν εγκατασταθεί στους κορμούς και είναι υπέροχο να τους βλέπεις - λατρεύω τα μανιτάρια. Μπορείς επίσης να δεις πουλιά τώρα - αυτό δεν συνέβαινε πριν».
Οι πιο καθαρές ταράτσες της Ευρώπης
«Κρυμμένο ψηλά πάνω από τους δρόμους της Βασιλείας στην Ελβετία βρίσκεται ένα ανεκτίμητο περιβαλλοντικό θαύμα: χιλιάδες κήποι σκαρφαλωμένοι σε στέγες και ταράτσες που κατά τα άλλα δεν χρησιμοποιούνται. Ως αποτέλεσμα των πολιτικών που θεσπίστηκαν πριν από δεκαετίες, η πόλη διαθέτει μερικές από τις πιο πράσινες ταράτσες στην Ευρώπη - κατά μέσο όρο πάνω από πέντε τετραγωνικά μέτρα ανά άτομο το 2019, ή περίπου το μέγεθος ενός μεγάλου μπαλκονιού», σημειώνει το άρθρο της Guardian.
Οι στέγες έχουν διάφορα μεγέθη και κυμαίνονται από εκείνες σε μικρά κτίρια γραφείων μέχρι τους τεράστιους ανοιχτούς χώρους που καλύπτουν εμπορικά κέντρα, αποθήκες και νοσοκομεία.
Αλλά αυτό που κάνει τη Βασιλεία να ξεχωρίζει από πολλές άλλες πόλεις που έχουν πρωτοπορήσει στις πράσινες στέγες και ταράτσες, λένε οι ειδικοί του κλάδου, είναι ότι επέμεινε στη χρήση ντόπιων σπόρων και φυτών. Και - πρωτίστως - δεν αντιμετώπισε τις πράσινες στέγες ως απλά μια άσκηση για να συμπληρώσει ένα κουτάκι μιας οικολογικής έρευνας σχετικά με το πόσο... «πράσινη» είναι η προσέγγισή της.
Οι ποικιλόμορφες ταράτσες της Βασιλείας
«Οι πράσινες στέγες στη Βασιλεία είναι σαν... βιομηχανικές ερημιές», λέει ο Dusty Gedge, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Πράσινων Στεγών και Τοίχων, ο οποίος επισκέφθηκε την πόλη το 2000 και μετέφερε τις ιδέες της στο Λονδίνο. Περιγράφει τις ταράτσες της Βασιλείας ως εγκαταλελειμμένες εκτάσεις που μοιάζουν με πλούσια λιβάδια γεμάτα πανίδα και χλωρίδα.
«Τώρα, το δείχνεις αυτό στους περισσότερους ανθρώπους και λένε: «Δεν το θέλω αυτό στην ταράτσα μου», λέει ο Gedge. «Αλλά αυτό ακριβώς είναι που προσφέρει στη παγκόσμια βιοποικιλότητα».
Η εμμονή της Βασιλείας με τις πράσινες ταράτσες ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν οι κάτοικοι ψήφισαν να φτιάξουν ένα ταμείο για τη χρηματοδότηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας- οι πράσινες στέγες ήταν μεταξύ των λύσεων.
Αν και δεν ήταν η πρώτη πόλη που βρήκε την συγκεκριμένη ιδέα - το Λιντς στην Αυστρία και η Στουτγάρδη στη Γερμανία άρχισαν να τις προωθούν τη δεκαετία του '80 και σήμερα διαθέτουν εντυπωσιακή κάλυψη - η Βασιλεία ενίσχυσε γρήγορα το πρόγραμμά της, επιβάλλοντας πράσινες στέγες και ταράτσες σε όλα τα νέα και ανακαινισμένα κτίρια με κλίση μικρότερη από 10 μοίρες.
«Αυτή ήταν η συνταγή της επιτυχίας», λέει η Hablützel. «Όχι μόνο η νομική απαίτηση, αλλά και η υποστήριξη των κρατικών επιδοτήσεων, καθώς και η διαλεκτική ζύμωση μεταξύ των επιστημόνων και της πόλης».
Ο πιο γνωστός από αυτούς τους εμπειρογνώμονες είναι ο Stephan Brenneisen, ο οποίος ηγείται της ερευνητικής ομάδας οικολογίας της πόλης στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Ζυρίχης. Έκανε μια ακαδημαϊκή παρουσίαση για τις πράσινες ταράτσες πριν από 30 χρόνια, η οποία κέντρισε το ενδιαφέρον των αρχών της Βασιλείας, και έκτοτε έχει προχωρήσει στην ανάπτυξη όλων των κατευθυντήριων γραμμών για τον τρόπο σχεδιασμού των πράσινων στεγών της πόλης.
«Όταν ξεκινήσαμε, τις κάναμε πολύ απλές», λέει ο Brenneisen, συμπληρώνοντας ότι προϊόντος του χρόνου, οι κατασκευές των ταρατσών στην Βασιλεία έγιναν όλο και πιο περίτεχνες και πολύπλοκες.
Ο Brenneisen συνεργάστηκε έκτοτε πολύ στενά με την πόλη για να θέσει πρότυπα για το βάθος και την έκταση του κήπου εντός των ταρατσών και τους τύπους σπόρων και φυτών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
Παρά ταύτα, λέει ο Brenneisen, οι βασικές αρχές της μεθόδου αυτής δεν έχουν αλλάξει τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. «Αυτό που έμαθα είναι ότι τελικά πρόκειται για μια κατά βάση απλή τεχνολογία».
Ένα φθηνό, αλλά τόσο χρήσιμο εργαλείο
Οι υποστηρικτές του σχεδίου επαινούν τις πράσινες στέγες ως ένα φτηνό εργαλείο που οι πόλεις με έλλειψη χώρου μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να δημιουργήσουν φυσικές οάσεις μέσα στις αστικές περιοχές.
Όπως τα πάρκα, οι πράσινες ταράτσες δροσίζουν τον αέρα κατά τη διάρκεια των καύσωνων και αποθηκεύουν νερό κατά τη διάρκεια των καταιγίδων. Προστατεύουν επίσης τους πολίτες από το θόρυβο, μειώνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση και παρέχουν στέγη στην άγρια ζωή.
Αλλά χωρίς πολιτικές για την υποστήριξη των πράσινων στεγών ή την κοστολόγηση των κοινωνικών τους οφελών, οι κατασκευαστές ακινήτων αποτρέπονται από το κόστος κατασκευής τους - και οι ιδιοκτήτες αποτρέπονται από τα τέλη συντήρησης.
«Πρέπει επίσης να εξετάσετε τα άλλα οφέλη που παρέχει μια πράσινη στέγη. «Οι πράσινες στέγες κάνουν πολλά πράγματα μέτρια ακόμη καλύτερα. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι πράγματα που προσφέρουν πολλαπλά οφέλη. Και οι πράσινες ταράτσες και στέγες είναι ένα από τα λίγα πράγματα που το πετυχαίνουν αυτό», προσθέτει ο Gedge.
Μέχρι στιγμής, οι πράσινες στέγες έχουν αντιμετωπίσει ελάχιστες από τις αντιδράσεις ή τις πιέσεις που έχουν συγκρατήσει άλλες φιλικές προς το περιβάλλον οικοδομικές λύσεις - όπως οι αντλίες θερμότητας - αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν συγκρούσεις.
Όταν πόλεις όπως η Βασιλεία άρχισαν για πρώτη φορά να κατασκευάζουν πράσινες στέγες, αξιοποιούσαν ανεπιθύμητο χώρο. Αλλά η έκρηξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας οδήγησε όλο και περισσότερο τους κατασκευαστές και τους ιδιοκτήτες κτιρίων να καλύπτουν τις στέγες με ηλιακούς συλλέκτες αντί για φυτά.
«Ένα φωτοβολταϊκό πάνελ αποπληρώνεται άμεσα, οπότε είναι κερδοφόρο για όλους», λέει η Rebecca Landwehr από τη Γερμανική Ένωση Πρασίνου Κτιρίων.
Ορισμένες πόλεις προσπαθούν να επιλύσουν αυτή την ένταση - μεταξύ της επιβράδυνσης της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής στις επιπτώσεις της - συνδυάζοντας πράσινες στέγες με υπερυψωμένα ηλιακά πάνελ.
Τα πάνελ σκιάζουν τα φυτά και τα προστατεύουν από τον άνεμο, ενώ τα φυτά ψύχουν τα πάνελ και έτσι αυξάνουν την αποδοτικότητά τους. Το Αμβούργο θα καταστήσει τις «ηλιακές πράσινες στέγες» υποχρεωτικές σε νέα κτίρια και ανακαινίσεις από το 2027.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο για τις πράσινες στέγες, λέει ο κλάδος, είναι να πειστούν οι πολεοδόμοι να επικαιροποιήσουν τους οικοδομικούς τους κανονισμούς.
«Στην πραγματικότητα, δεν είναι τόσο εύκολο να αλλάξει το πρόσωπο ή ο ορίζοντας μιας πόλης», λέει ο Brenneisen. Και καταλήγει εμφατικά:
«Πριν από τριάντα χρόνια, ένας αυστριακός συγκοινωνιολόγος μού είπε ότι στους ανθρώπους αρέσει να φτιάχνουν φυλλάδια για τα πράσινα σχέδιά τους - αλλά αν δεν προχωρήσουν περαιτέρω με αυτό, είναι απλώς ένα άλλοθι. Από ένα σημείο και μετά, πρέπει να γίνει υποχρεωτικό».