Το ζήτημα του υποχρεωτικού εμβολιασμού έχει διχάσει την κοινωνία, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό.
Η αυξητική τάση των κρουσμάτων του κορωνοϊού, ωστόσο, αλλά και η νέα μετάλλαξη Όμικρον που πρωτοεμφανίστηκε στις χώρες της νότιας Αφρικής, επαναφέρουν στο τραπέζι του διαλόγου το θέμα της επέκτασης της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού για συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες.
Στην ελληνική κοινωνία, η πλάστιγγα δείχνει να γέρνει προς το «ναι», σε ό,τι αφορά την επέκταση της υποχρεωτικότητας εμβολιασμού. Πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι το 66% των πολιτών (52% «σίγουρα ναι» και 14% «μάλλον ναι») τάσσεται υπέρ της επέκτασης της υποχρεωτικότητας εμβολιασμού σε άλλες επαγγελματικές ομάδες, κυρίως του δημόσιου τομέα, όπως τα σώματα ασφαλείας, οι εργαζόμενοι στα μέσα μαζικής μεταφοράς, οι εκπαιδευτικοί καθώς και στην εστίαση.
Συνταγματολόγοι κλίνουν προς το «ναι»
Σε δημοσίευμα της ελληνικής έκδοσης της Deutsche Welle διαπιστώνεται το εξής «παράδοξο»: Ενώ ο πολιτικός κόσμος δείχνει διστακτικός απέναντι στο ενδεχόμενο των υποχρεωτικών εμβολιασμών, ο νομικός κόσμος κλίνει προς το «ναι». Όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, η κρατούσα άποψη μεταξύ των συνταγματολόγων που έχουν μέχρι στιγμής εκφραστεί δημόσια είναι ότι το Σύνταγμα επιτρέπει την επιβολή του υποχρεωτικού εμβολιασμού.
«Η ατομική ελευθερία σταματά εκεί όπου απειλείται η ελευθερία και η υγεία άλλων» δήλωσε χαρακτηριστικά ο Φρανς Μάιερ, καθηγητής του Πανεπιστημίου Μπίλεφελεντ. Την άποψη αυτή στηρίζει και το υπουργείο Δικαιοσύνης. Εκπρόσωπός του χαρακτήρισε τον υποχρεωτικό εμβολιασμό ως ένα έσχατο μέσο που δεν μπορεί να αποκλεισθεί και το οποίο συνάδει με το Σύνταγμα.
Ποια είναι όμως τα συνταγματικά όρια αυτής της προοπτικής; Μπορεί το κράτος να επιβάλλει ένα γενικό υποχρεωτικό εμβολιασμό; Και με τι μέσα ή «ποινές» μπορεί να επιδιώξει κάτι τέτοιο;
Υποχρεωτικός εμβολιασμός: Τι δεν μπορεί να κάνει ένα κράτος
«Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υπάρξει εμβολιασμός με την απειλή ποινικών κυρώσεων. Δηλαδή να προβλέψει ο νομοθέτης την άρνηση εμβολιασμού ως ποινικό αδίκημα. Ή πολύ περισσότερο να προβλέψει φυσικό καταναγκασμό. Δηλαδή η αστυνομία, σε ένα ακραίο παράδειγμα, να σε “συλλαμβάνει”, να σε υποβάλλει σε φυσικό εξαναγκασμό και να σε εμβολιάζει, δια της βίας» λέει στο iefimerida.gr ο κ. Κώστας Χρυσόγονος, συνταγματολόγος και πρώην ευρωβουλευτής.
Όπως εξηγεί, όλα τα παραπάνω μέσα «αποκλείονται κατηγορηματικά. Θα έρχονταν σε αντίθεση και με το άρθρο 2 παρ. 1 και με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος που αναφέρονται στην αξία του ανθρώπου και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Από τις διατάξεις αυτές απορρέει δικαίωμα του καθενός να διαθέτει το σώμα του κατ’ αρέσκειαν, δηλαδή όπως θέλει. Και υπάρχουν και δικαστικές αποφάσεις που το στηρίζουν αυτό και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, κυρίως του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» προσθέτει ο κ. Χρυσόγονος.
Συγκεκριμένα, στο άρθρο 2 του Συντάγματος που εστιάζει στις «Πρωταρχικές υποχρεώσεις της πολιτείας» το πρώτο που αναφέρεται είναι πως «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Στην παρ. 1 του άρθρου 5 του Συντάγματος, το οποίο επικαλείται ο κ. Χρυσόγονος, επισημαίνεται το εξής:
«Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Xώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη»
Ποια μέτρα μπορούν να επιβληθούν
Οι παραπάνω διαπιστώσεις, ωστόσο, σύμφωνα με τον κ. Χρυσόγονο, «δεν σημαίνουν ότι το κράτος δεν μπορεί να λάβει τα αναγκαία και κατάλληλα μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας. Αυτή του η βασική υποχρέωση προβλέπεται στο άρθρο 5 παρ. 5 και το άρθρο 21 του Συντάγματος». Στο άρθρο 21, συγκεκριμένα, τονίζεται ότι «το Kράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων».
Κατά τον κ. Χρυσόγονο «μέσα σε αυτά τα μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας μπορεί να είναι η επιβολή περιορισμών στις μετακινήσεις των ανεμβολίαστων, όπως και η αναστολή της εργασιακής τους σχέσης, ιδίως εφόσον πρόκειται για θέσεις εργασίας που συνεπάγονται επαφή με το ευρύ κοινό, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Και θα προσέθετα -συνεχίζει ο κ. Χρυσόγονος- υπό την προϋπόθεση ότι θα χορηγείται και κάποιο βοήθημα στους ανθρώπους αυτούς εκ μέρους του κράτους. Είτε με κάτι παρόμοιο με το σχήμα του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος, είτε με το σχήμα του επιδόματος ανεργίας. Ώστε να μην είναι ακάλυπτοι, να υπάρχει κάποια μέριμνα».
Ο Κώστας Χρυσόγονος υπενθυμίζει ότι για τους δημόσιους υπαλλήλους που κατηγορούνται για ειδεχθή εγκλήματα, ασκείται σε βάρος τους πειθαρχική δίωξη και τίθενται σε αργία προβλέπεται η απόδοση του 50% των αποδοχών για όσο διάστημα παραμένουν σε αργία. Μάλιστα, κάποιες φορές μπορεί να χρειαστούν και δυο με τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί η διαδικασία.
Εμβολιασμοί: Πού μπορεί να επιβληθεί η υποχρεωτικότητα
«Δεν βλέπω πώς η άρνηση εμβολιασμού μπορεί να θεωρηθεί κάτι χειρότερο, ώστε να μην έχουν καμία απολαβή. Επαναλαμβάνω, βάσει του άρθρου 2 για την αξία του ανθρώπου, δεν παύουν να είναι άνθρωποι οι ανεμβολίαστοι. Δεν μπορούμε να τους αντιμετωπίζουμε ως ανύπαρκτους. Επιπλέον, το άρθρο 5 προβλέπει την παροχή μέσω αξιοπρεπούς διαβίωσης σε όλο τον πληθυσμό, εκ μέρους του κράτους. Και αυτό, σημειωτέον, αφορά και αλλοδαπούς που βρίσκονται στην Ελλάδα χωρίς νόμιμα δικαιολογητικά» αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Χρυσόγονος.
Την ίδια ώρα, ένα μεγάλο «ντιμπέιτ» έχει ανοίξει για το ενδεχόμενο να καταστούν υποχρεωτικοί οι εμβολιασμοί στα σώματα ασφαλείας. «Τα Σώματα Ασφαλείας έρχονται σε επαφή με το ευρύ κοινό. Αυτή είναι η φύση της εργασιακής τους σχέσης, δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Άρα για εκεί μπορεί να υπάρξει αναστολή της εργασιακής σχέσης. Και στην αστυνομία, επομένως, και στον Στρατό όπου υπάρχει εξ’ ορισμού συνωστισμός στις μονάδες. Κάτι αντίστοιχο μπορεί να ισχύει και για τα μέσα μαζικής μεταφοράς» υπογραμμίζει ο κ. Χρυσόγονος.
Υπενθυμίζεται ότι σε τοποθέτησή του για το ίδιο ζήτημα ο υπουργός Επικρατείας Άκης Σκέρτσος είπε ότι οι αστυνομικοί δεν βρίσκονται στα πρώτα 50 πιο εκτεθειμένα επαγγέλματα στον κορωνοϊό και προσέθεσε: «αυτό δεν σημαίνει πως δεν κολλούν και δεν μεταδίδουν-κολλούν, μεταδίδουν, πρέπει να εμβολιάζονται και ταυτόχρονα να τηρούν τα μέτρα ατομικής προστασίας. Σημαίνει, όμως, πως σε μια δημόσια συζήτηση ιεράρχησης των επαγγελμάτων με δείκτη επικινδυνότητας/ευαλωτότητας, οι αστυνομικοί δεν βρίσκονται στην πρώτη σειρά».
Σύμφωνα με τον κ. Χρυσόγονο, οι απαγορεύσεις για τους ανεμβολίαστους «θα μπορούσαν να επεκταθούν και σε άλλους τομείς, σε ό,τι αφορά την εργασία, τις μετακινήσεις, αλλά και τις εμπορικές συναλλαγές».
Χρυσόγονος: Τυχόν προσφυγές για αντισυνταγματικότητα θα πέσουν στο κενό
Βάσει της δραστηριότητας που έχουν αναπτύξει το τελευταίο διάστημα ομάδες αρνητών – αντιεμβολιαστών, πολλοί θεωρούν ότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος για προσφυγές κατά των υποχρεωτικών εμβολιασμών.
«Δεν είναι κίνδυνος. Είναι νόμιμο δικαίωμα καθενός να προσφύγει σε ένα σώμα όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, είτε ατομικά είτε ομαδικά. Η δική μου πρόβλεψη είναι ότι δεν θα ευδοκιμήσουν αυτές οι προσφυγές κατά των μέτρων που ισχύουν, αλλά ούτε και κατά των πιο ενισχυμένων και διευρυμένων μέτρων, αν μια κυβέρνηση επιλέξει να προβεί σε αυτά» απαντά ο Κώστας Χρυσόγονος.
Όπως εξηγεί, «η μόνη εστία προβληματισμού, και ενδεχομένως αντισυνταγματικότητας, που βλέπω είναι το ότι η αναστολή της εργασιακής σχέσης δεν συνοδεύεται από χρηματική κάλυψη των ανθρώπων που αρνούνται να εμβολιαστούν».
Σύμφωνα με τον κ. Χρυσόγονο, σε ένα δεύτερο επίπεδο θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν και η ανοσία από νόσηση και ο αριθμός των αντισωμάτων και «αυτό είναι κάτι στο οποίο θα πρέπει να εμβαθύνουν και οι λοιμωξιολόγοι. Και το λέω γιατί και αυτό θα μπορούσε να εξελιχθεί σε εστία αμφισβήτησης και αντιπαράθεσης της υποχρεωτικότητας του μέτρου. Κατά τα άλλα όμως, το κράτος μπορεί και πρέπει να λάβει μέτρα για την προστασία της δημόσιας υγείας. Δεν υπάρχει αμφιβολία επ’ αυτού».
«Θα βρεθούμε αναγκασμένοι να λάβουμε μέτρα, αλλά όχι να πάμε σε lockdown»
Βάσει της επιβαρυμένης επιδημιολογικά εικόνας των Βαλκανίων και της ευρύτερης «γειτονιάς» της Ελλάδας, ο κ. Κώστας Χρυσόγονος εκτιμά ότι «θα βρεθούμε αναγκασμένοι αργά ή γρήγορα να λάβουμε μέτρα. Και αυτό θα είναι ανεξάρτητα με το ποιος είναι στην κυβέρνηση, το αν θέλει ή αν δεν θέλει. Θα βρεθεί εκ των πραγμάτων αναγκασμένος. Και σε συνάρτηση σε αυτό πρέπει να έχουμε υπόψιν μας ότι η οικονομική μας κατάσταση είναι εξαιρετικά επισφαλής».
Ο κ. Χρυσόγονος σημαίνει «καμπανάκι» για το δημόσιο χρέος λέγοντας ότι «είναι άνω του 200%. Αν η ΕΚΤ ξεκινήσει να αυξάνει ξανά τα επιτόκια, τότε το πρόβλημα της φερεγγυότητας του ελληνικού δημοσίου δεν αποκλείεται να επιστρέψει σε οξύτερη μορφή. Άρα λοιπόν, τα περιθώρια χειρισμών είναι πολύ περιορισμένα. Δεν υπάρχει περιθώριο για γενικευμένο lockdown. Η οικονομία πρέπει να πάρει μπροστά, όσο το δυνατόν γρηγορότερα» τονίζει καταλήγοντας.