Τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα, μεγάλες γιορτές, πέρα από τη θρησκευτική κατάνυξη, ήταν ευκαιρία τα παλιότερα χρόνια για γλέντι και καλό φαγητό που οι άνθρωποι δεν είχαν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν στην καθημερινότητά τους.
Οι προετοιμασίες ξεκινούσαν από νωρίς και είχαν να κάνουν κυρίως με το σφάξιμο του γουρουνιού της κάθε οικογένειας, το οποίο κάθε σπίτι κρατούσε μήνες πριν και το μεγάλωνε ειδικά για το σκοπό αυτό. Επίσης οι προετοιμασίες γίνονταν και στα υλικά που έπρεπε να προμηθευτούν τα νοικοκυριά, προκειμένου να παρασκευάσουν τα γλυκά και τη βασιλόπιτα.
Χριστούγεννα στα χωριά του κάμπου της Δ. Θεσσαλίας
Τεράστια επίδραση ασκούσε στην Καραγκούνικη ψυχή η γιορτή των Χριστουγέννων, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο αείμνηστος εκπαιδευτικός Ζήσης Τζιαμούρτας, περιγράφοντας λεπτομερώς τη ζωή και την ιστορία των κατοίκων της πεδινής Θεσσαλίας μέσα από τα βιβλία του: «Ο γλωσσικός θησαυρός των Καραγκούνηδων» και «Η πινακοθήκη των Καραγκούνηδων», για τα οποία βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Την παραμονή των Χριστουγέννων, βρισκόταν στο πόδι όλος ο κόσμος και πρώτα από όλους οι νοικοκυρές. Έπρεπε, σύμφωνα με τον ίδιο, να φτιάξουν με ιδιαίτερη φροντίδα και λαχτάρα τις κλούρες (κουλούρες) για τα μικρά παιδιά, που θα τραγουδούσαν στο χωριό την παραμονή, τις αυγοκλούρες (αυγοκουλούρες) και να ετοιμάσουν τη χριστουγεννιάτικη κότα, την παραγεμιστή όπως την έλεγαν που στο εσωτερικό της έβαζαν λίγο ρύζι, σύκα, σταφίδες, εντόσθια από κοτόπουλο και κομμάτια από πρόσφορο για να είναι ευλογημένο το τραπέζι του Χριστού. Πριν ξημερώσει, κατά τις τρεις, με τα καινούργια τους ρούχα και καθαροί από τη νηστεία των 40 ημερών έπαιρναν το δρόμο για την εκκλησία με ξεχωριστή ευλάβεια, για να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία και να πάρουν τη μεταλαβιά.
Σαν τελείωνε η Λειτουργία, οι γυναίκες μοίραζαν στους ενορίτες, άλλες μέσα στο ναό ψωμί, που είχαν στις κανίστρες και τηγανισμένα κοτόπουλα που είχαν σε χωμάτινα πιάτα και άλλες έξω στην αυλή για να πασχίσουν οι ψυχές των πεθαμένων λέγοντας την ευχή «Χρόνια πολλά» και « Θεός σχωρεσ’».
Πρέπει να σημειωθεί πως κατά τις 2 τα ξημερώματα κάποιος χωριανός πήγαινε και χτυπούσε την καμπάνα για να έχει οικογενειακή ευτυχία αυτός και τα ζώα του και να αναγγείλει έτσι το χαρούμενο και ελπιδοφόρο γεγονός της γεννήσεως του Χριστού, δείχνοντας βαθιά ευσέβεια και πίστη. Το μεσημέρι όλη η οικογένεια καθισμένη στην ψάθα γύρω από την τάβλα έτρωγε τη παραγεμιστή κότα και σούπα, αφού πρώτα έκαναν το σταυρό τους.
Τέλος το γεγονός των Χριστουγέννων δεν το έψελναν μόνο μέσα στην εκκλησία οι ενήλικες Καραγκούνηδες, αλλά και τα μικρά παιδιά, ηλικίας 8-13- ετών. Την παραμονή γυρνούσαν σε όλα τα σπίτια του χωριού, πριν ακόμα χαράξει καλά, λέγοντας σχετικό τραγούδι, όπως αναφέρει επίσης χαρακτηριστικά ο Ζήσης Τζιαμούρτας.
Η Γουρνοχαρά των Χριστουγέννων
Ένα έθιμο, που διατηρείται εν μέρει μέχρι και σήμερα, είναι η λεγόμενη «γουρνοχαρά». Τα γουρούνια, που τα προμηθεύονταν τα νοικοκυριά από την άνοιξη, σφάζονταν συνήθως παραμονές των Χριστουγέννων ή και μερικές μέρες μετά (του Αγίου Στεφάνου). Μάλιστα ο κάθε νοικοκύρης προσκαλούσε, σύμφωνα με στοιχεία της Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων, συγγενείς και γείτονες για να βοηθήσουν, καθώς η όλη διαδικασία απαιτούσε χρόνο και κόπο. Οι πιτσιρικάδες περίμεναν πώς και πώς να πάρουν τη φούσκα (ουροδόχο κύστη) που ένα καλάμι τη φούσκωναν και την έκαναν μπάλα ποδοσφαίρου. Το ζώο κοβόταν σε τέσσερα τεμάχια, όσα και τα πόδια, για να μπορεί να κρεμαστεί στο δένδρο μέχρι να τεμαχιστεί σε μικρότερα κομμάτια. Παράλληλα ξεκινούσε η διαδικασία του λιωσίματος του λίπους και η παρασκευή των τσιγαρίδων, που ήταν γυναικεία υπόθεση. Τα κόκκαλα του ζώου, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, με το λίγο κρέας που είχε μείνει πάνω, βράζονταν για να φτιαχτεί ο πατσάς που τρωγόταν κυρίως σαν ζεστή σούπα.
Παραδοσιακές Χριστουγεννιάτικες συνταγές από το παρελθόν
Σημαντικά στοιχεία για τις παραδοσιακές συνταγές του δωδεκαημέρου, μας δίνει ειδική έκδοση της Περιφερειακής Ενότητας Τρικάλων, οι οποίες είναι προσαρμοσμένες στα δεδομένα και τις απαιτήσεις της σύγχρονης μαγειρικής.
Χριστόψωμο (Πρίνος) Υλικά : 1 κιλό αλεύρι, 5 ποτήρια νερό, 1 κουτ. γλ. αλάτι γεμάτο, προζύμι ή 1 φακελάκι μαγιά Εκτέλεση : Σε μια λεκάνη τοποθετούμε το αλεύρι. Στο κέντρο κάνουμε μια λακκούβα και ρίχνουμε μέσα τη μαγιά και το αλάτι διαλυμένα σε ένα ποτήρι νερό. Ζυμώνουμε προσθέτοντας λίγο λίγο και το υπόλοιπο νερό. Κρατάμε λίγη ζύμη για τη διακόσμηση και τοποθετούμε την υπόλοιπη σε λαδωμένο ταψί. «Κεντάμε» με τη ζύμη που κρατήσαμε το σχήμα του σταυρού και τοποθετούμε στις άκρες ολόκληρα καρύδια, αφού πρώτα δημιουργήσουμε εγκοπές με μαχαίρι ή ψαλίδι. Τρυπάμε τη ζύμη με οδοντογλυφίδα για να βγει ο αέρας. Σκεπάζουμε με μια πετσέτα και αφήνουμε να φουσκώσει. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 200ο C για 1 ώρα. Διαλύουμε 1 κουτ. γλ. ζάχαρη σε λίγο νερό και αλείφουμε την επιφάνεια.
Κρεατόπιτα – Βασιλόπιτα (Αργιθέα) Υλικά : 15 φύλλα για πίτα Γέμιση: 1 κιλό χοιρινό κρέας σε μικρά κομμάτια, 1 φλυτζ. τσαγιού γλυκό τραχανά, 1 κομμάτι τυρί φέτα (περίπου 200 γρ.), λάδι, αλάτι, πιπέρι, βούτυρο ή λίπα Εκτέλεση: Βράζουμε καλά τα κομμάτια κρέατος σε λίγο νερό με αλάτι και πιπέρι. Μόλις το κρέας βράσει και σωθεί το νερό, προσθέτουμε λάδι και τσιγαρίζουμε προσθέτοντας λίγο αλάτι και πιπέρι και στη συνέχεια τον τραχανά. Λίγο πριν ολοκληρωθεί το τσιγάρισμα προσθέτουμε τη φέτα. Σε ένα ταψί αλείφουμε λάδι ή βούτυρο ή λίπα. «Στρώνουμε» τρία φύλλα βουτυρωμένα και συνεχίζουμε εναλλάξ με γέμιση και φύλλο. «Κλείνουμε» την πίτα με δύο φύλλα. Ψήνουμε στους 180ο C για 1 ώρα ανάλογα με το φούρνο». Η συγκεκριμένη παρασκευή αποτελούσε και την παραδοσιακή βασιλόπιτα της Αργιθέας. Ανάμεσα στα φύλλα της πίτας τοποθετούσαν ένα νόμισμα, άχυρο, πουρνάρι, τριφύλλι και ρίγανη. Με αυτό τον τρόπο αναδεικνύονταν ο «τυχερός» της χρονιάς και ταυτόχρονα γινόταν ο καταμερισμός των εργασιών για το νέο έτος. Σε όποιου τύχαινε το κομμάτι με το άχυρο, θα αναλάμβανε τα μουλάρια, το πουρνάρι, τα κατσίκια, το τριφύλλι, τα πρόβατα και τη ρίγανη, τα μελίσσια.
Πασπάλα με τσιγαρίδες και λουκάνικα (Ορθοβούνι) Υλικά : 1 κιλό αλεύρι μπομπότα, 1 κιλό χόρτα για πίτα με τσουκνίδια, 6 κουτ. σούπ. λίπα, 1 κομμάτι τυρί φέτα (250 γρ.), 3 κουτ. σούπ. τραχανά, 1 κιλό τσιγαρίδες, 2 θηλιές λουκάνικα, αλάτι, νερό. Εκτέλεση : Καθαρίζουμε τα χόρτα, τα πλένουμε καλά και τα ψιλοκόβουμε. Προσθέτουμε τον τραχανά, τρίβουμε το τυρί και την μισή λίπα και ανακατεύουμε καλά, ώσπου να γίνει ομοιόμορφο το μίγμα. Αλείφουμε με την υπόλοιπη λίπα το ταψί και ραντίζουμε τη μισή μπομπότα ομοιόμορφα. Έπειτα απλώνουμε τη γέμιση, ραντίζουμε με λίγο νερό και μετά καλύπτουμε τη γέμιση με την υπόλοιπη μπομπότα. Ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο για 20 λεπτά περίπου (ώσπου να κάνει κρούστα) και αφού την βγάλουμε από τον φούρνο, απλώνουμε πάνω τις τσιγαρίδες και τα κομμένα σε ροδέλες λουκάνικα. Συνεχίζουμε το ψήσιμο για περίπου 45 λεπτά.