Πριν δύο μήνες σ’ ένα άρθρο μου για το «ελληνικό καλοκαίρι», είχα παροτρύνει τους αναγνώστες να μη χάσουν την ευκαιρία -την στιγμή που οι συνθήκες διακοπών είχαν αλλάξει-, και να επωφεληθούν για να γνωρίσουν την Ελλάδα όπως ήταν πριν τριάντα χρόνια, μακριά από τις συνέπειες του υπερτουρισμού και της καλοκαιρινής ασφυξίας.
Γιατί κατά τη διάρκεια του lockdown, όλοι μας λίγο-πολύ αλλάξαμε συνήθειες, αναστοχαστήκαμε τη ζωή μας, και ξεφεύγοντας από τις πιεστικούς ρυθμούς ζωής, αναζητήσαμε τρόπους να ξανανταμώσουμε την ψυχική και σωματική μας υγεία, τους φίλους μας και τους αγαπημένους μας, με περιπάτους, με άθληση στο ύπαιθρο, με γνωριμία και εξοικείωση των γειτονιών και των δημοσίων χώρων του τόπου κατοικίας μας. Τα δεδομένα αυτά επιχειρούσα να μεταφέρω και στις καλοκαιρινές μας διακοπές με προτροπή να γνωρίσουμε τις ομορφιές και τα “δαιμόνια” της πατρίδας μας.
Απ’ ότι φαίνεται, από τα στατιστικά στοιχεία, οι Έλληνες ταξίδεψαν. Επωφελούμενοι της διαθεσιμότητας και των καλών προσφορών,
ταξίδεψαν κυρίως στην ηπειρωτική Ελλάδα -από τον φόβο της πολυκοσμίας- και λιγότερο στα νησιά, γιατί φοβήθηκαν τον συνωστισμό στα καράβια ή στα αεροπλάνα, φαινόμενο άλλωστε παγκόσμιο αφού διεθνώς οι αεροπορικές εταιρίες, η ακτοπλοΐα και η κρουαζιέρα, ήσαν οι κλάδοι που δέχτηκαν το πιο ισχυρό πλήγμα.
Από στατιστικά στοιχεία μάλιστα προκύπτει ότι κάποιοι ελληνικοί αυτοκινητόδρομοι είχαν οριακά την ίδια κίνηση τον Αύγουστο με την περυσινή χρονιά, γεγονός που αποδεικνύει, στον βαθμό που η τουριστική κίνηση ήταν πεσμένη 6 φορές από πέρυσι, ότι οι Έλληνες ήταν αυτοί που ταξίδεψαν.
Αλλά και κάποιοι νησιωτικοί προορισμοί, παρ’ όλες τις δυσκολίες πρόσβασης, δεν τα πήγαν και άσχημα και δεν είχαν τόσες απώλειες. Απ’ ότι φάνηκε οι ταξιδιώτες εμπιστεύτηκαν τη μικρή κλίμακα, τους μικρόκοσμους, τις προσωπικές ανθρώπινες επαφές στα μικρά καταλύμματα, παρά του ότι, αντικειμενικά, μπορεί τα μεγάλα ξενοδοχεία να είχαν πιο οργανωμένη και συστηματική διαχείριση των υγειονομικών πρωτοκόλλων.
Η καλοκαιρινή σεζόν, στα τέλη Σεπτεμβρίου σχεδόν τελείωσε και προετοιμαζόμαστε για τον απολογισμό της χρονιάς. Δυστυχώς οι αισιόδοξες προβλέψεις για μεταφορά της τουριστικής ζήτησης προς τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο διαψεύστηκαν. Τα περισσότερα παραθεριστικά ξενοδοχεία που λειτούργησαν φέτος, ανοίγοντας τη σεζόν τον Ιούλιο, έκλεισαν τέλος Σεπτεμβρίου, και αυτό με κύρια αιτία τη γενικότερη κατάσταση του κορωνοϊού στις χώρες προέλευσης των επισκεπτών, και πολύ λιγότερο της κατάστασης που υπήρχε στην χώρα μας. Δυστυχώς οι Ευρωπαίοι -γιατί οι υπόλοιποι επισκέπτες της Αμερικής και της Ασίας, πλήν του Ιστραήλ, δεν κινήθηκαν από καθόλου έως ελάχιστα- φέτος δεν ταξίδεψαν και φυσικά δεν ήρθαν και στην Ελλάδα.
Με βάση τα στατιστικά στοιχεία της χρονιάς, από τα 18 δισ. ευρώ που συνεισέφερε ο Τουρισμός το 2019, ενώ το συγκρατημένα αισιόδοξο σενάριο για το 2020 προϋπολογίζετο στο 30% του περυσινού τζίρου δηλαδή 6 δισ. ευρώ, τελικά υπολογίζεται τα έσοδα από τον Τουρισμό εφέτος να είναι μόλις το 1/6 των περυσινών, δηλαδή 3 δισ.ευρώ, μόλις το 17% του τζίρου του 2019. Το ελληνικό ΑΕΠ θα στερηθεί 15 δισ. ευρώ από τον Τουρισμό, και σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) Γιάννη Ρέτσο, το 2021, στην καλύτερη περίπτωση θα φθάσει στο 50% των εισπράξεων του 2019.
Τα στοιχεία και οι αριθμοί είναι αμείλικτοι και προφανώς θα πρέπει ο Ελληνικός Τουρισμός, Πολιτεία και επιχειρηματικότητα να εξάγουν τα σωστά συμπεράσματα.
Σε γενικές γραμμές πριν βγουν τα συμπεράσματα μπορούμε να κάνουμε κάποιες διαπιστώσεις.
Κατ’ αρχάς το “σύστημα” δούλεψε, και το μεγαλύτερο κομμάτι της αγοράς προετοιμάστηκε σοβαρά για να αντιμετωπίσει το υγειονομικό πρόβλημα. Επιχειρήσεις και εργαζόμενοι παρακολούθησαν σεμινάρια, εκπαιδεύτηκαν για να διαχειριστούν τις νέες συνθήκες. Κάποια στιγμή, άλλοι αρκετά, άλλοι λιγότερο δούλεψαν, έβγαλαν μέρος των εξόδων, οι μικροκοινωνίες των επιχειρήσεων λειτούργησαν, οι άνθρωποι εργάστηκαν και συνεργάστηκαν, έβγαλαν κάποια χρήματα, οι δεσμοί με την πελατεία και τις αγορές διατηρήθηκαν και το κυριότερο, έχουν αποκτηθεί όλες τις εμπειρίες για τη διαχείριση του προβλήματος, που σίγουρα θα χρειαστούν για το ξεκίνημα της νέας σεζόν, μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο. Και όλα τα παραπάνω τα αναφέρω για όσους ανοήτως καταγγέλουν το άνοιγμα της τουριστικής αγοράς.
Η μάσκα, η σχολαστική καθαριότητα, τα πρωτόκολλα, είναι οι νέες έννοιες που εντάχθηκαν στο λεξιλόγιο αλλά και στο μυαλό των επαγγελματιών του κλάδου, πράγματα που δεν θεωρούσαμε εύκολο να τα δεχθεί ο τράχηλος του Έλληνα και είναι πλέον σε μεγάλο βαθμό κατακτήσεις των επιχειρήσεων και των εργαζομένων.
Στη φετεινή χρονιά λαβώθηκε στην πράξη το μοντέλο υπερτουρισμού. Εδώ και καιρό το μοντέλο κρινόταν αδιέξοδο και καταδικαστέο, αλλά ποιός τολμούσε να το θίξει, να τα βάλει με την εκλογική του πελατεία; Και ήρθε η πραγματικότητα και τα γεγονότα να δώσουν τη λύση.
Ο κόσμος μέσα στην “καραντίνα” εξοικειώθηκε με την ηρεμία, με την αποχή από συνωστισμούς, δημιούργησε μια άλλη σχέση με τη φύση και τους ανθρώπους, και η ύπαιθρος απέκτησε νέο νοήμα. Για να θυμίσουμε και στους νεότερους ότι τις δεκαετίες ΄50-΄60 οι περισσότεροι Έλληνες έκαναν διακοπές στο βουνό κι ο λόγος ήταν “κατά σύμπτωση” πάλι υγειονομικής υφής, για προληπτική θεραπευτική αγωγή κατά της φυματίωσης.
Στις μέρες μας, με όλον τον κίνδυνο που εγκυμονούν τα ταξίδια, ο κόσμος θα ταξιδέψει μόνον εάν πειστεί ότι αξίζει τον κόπο να πάρει το ρίσκο για να επισκεφθεί έναν προορισμό, που θα τον έχουν προτείνει φίλοι του και γνωστοί του, ή από ψηφιακή πληροφόρηση που θα αποκτήσει ο ίδιος μετά από εξαντλητική διερεύνηση.
Και εδώ μπαίνουμε στην καρδιά του προβλήματος για το πώς πρέπει να γίνει ο σχεδιασμός του Τουρισμού για το 2021, αλλά και την επόμενη δεκαετία. Ποιό θα είναι τουριστικό μας μοντέλο, τι είδους Τουρισμό επιθυμούμε ως Ελλάδα, ως Πολιτεία, ως τοπικοί προορισμοί, ως επιχειρήσεις.
Σίγουρα σε διεθνές επίπεδο οι μετακινήσεις, η προσβασιμότητα, και η ασφάλεια, αποκτούν άλλη βαρύτητα, δημιουργώντας νέες τάσεις. Εφ’ όσον το ταξίδι αποτελεί το πλέον επικίνδυνο σημείο των διακοπών, πολύ πιθανόν να δούμε να συντελούνται κάποιες αλλαγές. Αντί των πολλών μικρών ταξιδιών σε πολλούς προορισμούς, ο αριθμός των ταξιδιών θα μειωθεί ενώ θα επιμηκυνθεί η διάρκεια των διακοπών. Αντί δηλαδή να έχει ο μέσος Ευρωπαίος τρία-τέσσερα εβδομαδιαία διαλείμματα μέσα στον χρόνο, θα επιλέγει τα μισά, αλλά με μεγαλύτερη διάρκεια. Αλλά οι μεγαλύτερες διακοπές απαιτούν μεγαλύτερο περιεχόμενο, άρα διεύρυνση θεματική, και εμπλουτισμός με όλο το οπλοστάσιο των εμπειριών που μπορεί να προσφέρει ένας τόπος. Γαστρονομία, πολιτισμός, φυσιολατρεία, βιώσιμη ανάπτυξη, προστασία περιβάλλοντος, αθλητισμός ως σύνολο και ως εξειδικευμένοι θεματικοί τουρισμοί. Eφ’ όσον οι διακοπές θα επιμηκυνθούν θα πρέπει να είναι ολιστικές και να συμπεριλαμβάνουν αναψυχή και παράλληλα κάθε είδος θεματικού ενδιαφέροντος.
Ταυτόχρονα, στη νέα μορφή vacations, έρχονται δυο νέες τάσεις, staycations και workcations που έχουν σχέση με παρατεταμένες διακοπές. Και αφορούν κυρίως την «εργασία από οπουδήποτε», όπου δύσκολα να εντοπίσει κανείς τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα ταξίδια αναψυχής και στα επαγγελματικά ταξίδια. Η εργασία εξ αποστάσεως, ή αλλιώς οι “εργαζόμενοι νομάδες”, ήταν μια τάση που ξεκίνησε περιθωριακά εδώ και 15 χρόνια με την έλευση της ψηφιακής τεχνολογίας, και από όνειρο ή προσδοκία, γίνεται σήμερα όχι μόνο πραγματικότητα αλλά και υποχρεωτικότητα!
Τα στοιχεία που προαναφέραμε, η ασφάλεια, οι μετακινήσεις, οι νέες ανάγκες του περιηγητή, η διαχείριση του χρόνου του, η σχέση με τον πολιτισμό κάθε τόπου, οι παρατεταμένες διακοπές, η εργασία εξ αποστάσεως, δημιουργούν τα νέα δεδομένα που πρέπει να ο Ελληνικός Τουρισμός να τα επεξεργαστεί και να βρει ένα νέο μοντέλο. Που αφορούν το περιεχόμενο που θα προσφέρουμε και κατόπιν τις στρατηγικές και το branding.
Με το που βρεθεί το εμβόλιο για τον κορωνοϊό τα πράγματα δεν θα αλλάξουν δια μιας και σίγουρα δεν θα επανέλθουμε στην πρότερη πραγματικότητα. Ο κόσμος άλλαξε και η νέα κανονικότητα δεν θα είναι όμοια με την παλαιά. Κι αυτό γιατί και η συμπεριφορά των ανθρώπων άλλαξε, επεβλήθησαν νέες αξίες και νέα ζητούμενα, στα οποία πρέπει να ανταποκριθούν οι τουριστικοί προορισμοί. Οι διακοπές αλλάζουν μορφή γίνονται πιο μεγάλες, πιο ποιοτικές και πλήρεις, πράγμα που απαιτεί ο κάθε τουριστικός προορισμός, τώρα όσο ποτέ άλλοτε, να επιστρατεύσει όλους τους πόρους του για να εμπλουτίσει το περιεχόμενο και την εικόνα της περιοχής του. Το τουριστικό προϊόν εμπλουτίζεται, μορφοποιείται, ψηφιοποιείται και βάζει τη διάσταση του μάρκετινγκ και της προβολής μέσα στην καθημερινότητά του. Και εκεί έρχεται ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (δήμων- περιφερειακών ενοτήτων- περιφερειών) που πρέπει να αντιμετωπίσουν τον Τουρισμό στρατηγικά και όχι διαχειριστικά ή χειριστικά ικανοποιώντας την εκλογική τους πελατεία.
Αποχαιρετώ το φετεινό καλοκαίρι με τις γλυκύτερες αναμνήσεις από τις διακοπές σε προορισμούς που βρίσκονται στην καρδιά της νέας τάσης, που προωθούν έναν ανθρωποκεντρικό τουρισμό, όπως αυτόν που έζησα στη Μάνη, στην Αμοργό, στην Ηρακλειά, στη Μήλο αλλά και στα Τζουμέρκα, στα Ζαγόρια και φυσικά στις Λεύκες της Πάρου. Καλή δύναμη και εύχομαι καλές προετοιμασίες για τη νέα χρονιά.