Λίγο πριν γιορτάσει τα εκατοστά της γενέθλια έφυγε από τη ζωή η Ζανέτ Ναχμία, η τελευταία επιζήσασα όμηρος της Ρωμανιώτικης Εβραϊκής Κοινότητας των Ιωαννίνων, η οποία κηδεύεται σήμερα, Πέμπτη, στις 2 το μεσημέρι, στο Εβραϊκό Νεκροταφείο της πόλης.
Πλέον μόνο δύο πρώην κρατούμενοι του Άουσβιτς παραμένουν εν ζωή στην Ελλάδα.
Είχε γεννηθεί στα Γιάννενα το 1925 από τον Χαΐμ και τη Ρεβέκκα, το γένος Μορδοχάι. Η οικογένεια είχε έξι παιδιά και ζούσε μέσα στο Kάστρο, στην οδό Αψαράδων 2, απέναντι από τη Συναγωγή. Ο πατέρας της διατηρούσε ταβέρνα (οινοπωλείο). Η Ζανέτ πήγε σχολείο μέχρι την πέμπτη δημοτικού στην Alliance Israélite Universelle και στη συνέχεια σταμάτησε για να βοηθάει τη μητέρα της στις δουλειές του πολυάριθμου νοικοκυριού τους. Τον Μάρτιο του 1944 οι Γερμανοί συνέλαβαν και εκτόπισαν όλη την οικογένεια στο στρατόπεδο του Άουσβιτς.
Εκτός από το Άουσβιτς, η Ζανέτ Ναχμία πέρασε από μία σειρά στρατοπέδων, όπως το Μάουτχαουζεν, το Γκέλεναου κ.ά. Επίσης, για ένα διάστημα υποχρεώθηκε σε καταναγκαστική εργασία σε εργοστάσιο στο Μπρέσλαου, στη σημερινή Πολωνία.
Από όλη την οικογένεια επιβίωσε μόνο η ίδια και ο μεγαλύτερος αδερφός της Μιχαέλ. Μετά την Απελευθέρωση επέστρεψε στα Γιάννενα και παντρεύτηκε τον Ισραέλ Τσίτο, επίσης επιζώντα του Άουσβιτς, και άρχισαν να κτίζουν τη νέα τους ζωή. Απέκτησε παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα. Δεν άφησε ποτέ ξανά τη γενέτειρά της.
Στο σάιτ της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών η Ζανέτ Ναχμία εξιστόρισε μια χαρούμενη εικόνα της παιδικής της ηλικίας:
«Το σπίτι μας ήταν μέσα στο κάστρο και οι περισσότεροι άνθρωποι στην γειτονιά μας ήταν Εβραίοι. Είχαμε ένα αξιόλογο σχολείο τις Σχολές Alliance Israelite Universelle όπου μαθαίναμε τρεις γλώσσες: Ελληνικά, Εβραϊκά και Γαλλικά. Πήγα σχολείο μέχρι την Πέμπτη Δημοτικού. Δεν το τελείωσα ποτέ, γιατί αρρώστησε η μητέρα μου. Τα Σάββατα ήταν πάντα πολύ όμορφα. Τα σπίτια ήταν καθαρά, οι αυλές, τα παρτέρια, όλα έλαμπαν από καθαριότητα. Μαγειρεύαμε από την Παρασκευή, το Σάββατο δεν κάναμε καμία δουλειά. »
«Ήταν απαραίτητο να΄χουμε μια πίτα για το Σάββατο. Κάποιες φορές ήταν τυρόπιτα ή σπανακόπιτα – τότε τη λέγαμε πίτα με λαχανικά. Το πρωί οι άντρες πηγαίνανε στη Συναγωγή και όταν γυρνούσαν τρώγαμε όλοι μαζί την πίτα. Πάντα είχαμε και ένα πιάτο με κρέας. Ανάβαμε τον φούρνο – τότε τα σπίτια είχαν χτιστούς φούρνους – […] οι γυναίκες ήταν υπεύθυνες για όλα τότε. Οι Παρασκευές και οι Πέμπτες ήταν ιδιαίτερα κουραστικές. Έπρεπε να ετοιμάσουμε το ψωμί. Η μητέρα μου συνήθιζε να σηκώνεται στις 4 τα ξημερώματα για να ζυμώσει και να αφήσει τη ζύμη να φουσκώσει, ενώ παράλληλα είχε ανάψει το φούρνο για να είναι έτοιμος για το ψήσιμο. Μετά έφτιαχνε πολλές άλλες λιχουδιές: έφτιαχνε μπισκότα και στο τέλος έψηνε ακόμα και καρύδια ή στραγάλια για εμάς τα παιδιά.»
«Τα κορίτσια βοηθούσαμε την μητέρα στις δουλειές του σπιτιού. Πλέναμε τα ρούχα, και τις Παρασκευές όσο εκείνη μαγείρευε, καθαρίζαμε εμείς το σπίτι. Τα αγόρια πηγαίνανε στην ταβέρνα του πατέρα μας για να τον βοηθήσουν. Η ταβέρνα ήταν μόνο για άντρες, οι γυναίκες απαγορευόταν να πηγαίνουν εκεί.»
Η Ζανέτ Ναχμία (αριστερά) με δύο από τις φίλες τις στη λίμνη των Ιωαννίνων, λίγο μετά την επιστροφή τους από το Άουσβιτς. Ιωάννινα 1945
Φωτογραφία του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος
1870 Εβραίοι των Ιωαννίνων οδηγήθηκαν στο Άουσβιτς
Όταν έγινε η εισβολή, το 1940, πολλοί εβραίοι των Ιωαννίνων πολέμησαν στο Αλβανικό μέτωπο. Όταν ανέλαβαν οι δυνάμεις του Άξονα την κυβέρνηση της χώρας, τα Ιωάννινα ήρθαν στην κατοχή των Ιταλών. Τον Ιούλιο του 1943 η Γερμανία κατέλαβε την πόλη. Στις 25 Μαρτίου του 1944, οι υπολείποντες 1.870
Εβραίοι της πόλης οδηγήθηκαν με φορτηγά στη Λάρισα και από εκεί με τρένα στο Άουσβιτς. Το 92% των Ρωμανιωτών Εβραίων των Ιωαννίνων αφανίστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Στο παρακάτω βίντεο του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος παρακολουθήστε ένα βίντεο που αναδεικνύει πτυχές της ιστορίας και της καθημερινής ζωής της παλιάς ρωμανιώτικης κοινότητας των Ιωαννίνων, συνδυάζοντας τις πληροφορίες με φωτογραφικό υλικό και αυθεντικά αντικείμενα από τις συλλογές του ΕΜΕ, αλλά και με πρωτότυπα κειμήλια υπό ευγενική παραχώρηση ιδιωτών.