«Η διήγηση της Ιστορίας είναι στα γονίδια των Ελλήνων».
Ο παγκοσμίου φήμης καθηγητής Ιστορίας Ρόμπερτ Ρόζενστοουν, προσκεκλημένος του Τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ, κλείνοντας στη διάλεξή του σε ένα πολυπληθές διαδικτυακό κοινό -στην πλειοψηφία του φοιτητές του Τμήματος- έκανε αναφορές στους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς, Ηρόδοτο και Θουκυδίδη από τους οποίους «γεννήθηκε», όπως τόνισε, η επιστήμη της Ιστορίας.
«Για την Ιστορία... κατηγορήστε τους Έλληνες» («Blame the Greeks)», σημείωσε χαριτολογώντας. Ο ιστορικός σύμβουλος στην επική ταινία του Χόλιγουντ «Reds» (1981), επί μιάμιση ώρα εξηγούσε πώς ξεκίνησε το «ταξίδι» του από τις πανεπιστημιακές αίθουσες -που διδάσκει από τα μέσα της δεκαετίας του ’60- στο Χόλιγουντ, την αίσθηση που τού άφησε ο λαμπερός αυτός κόσμος, αλλά και για την υποκειμενικότητα της ιστορίας είτε αυτή γίνεται βιβλίο, είτε γίνεται ταινία, ενώ απάντησε και σε αρκετές ερωτήσεις.
Ο ρόλος του ιστορικού στη δημιουργία μιας ιστορικής ταινίας
Ο Ρόζενστοουν δέχτηκε το 1972 μια πρόταση από τον ηθοποιό, σκηνοθέτη, σεναριογράφο και παραγωγό ταινιών Γουόρεν Μπίτι, μια πρόταση που «είχε τεράστια επίπτωση» στην καριέρα του, όπως υπογράμμισε. Ο Μπίτι ήθελε εκείνη την εποχή να κάνει μια ταινία για τον δημοσιογράφο και συγγραφέα του βιβλίου «Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο» Τζον Ριντ, με φόντο τις κοινωνικές διεκδικήσεις στην Αμερική στην περίοδο 1915-1919 και τη μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία. Εκείνη την περίοδο, ο Ρόζενστόουν έγραφε τη βιογραφία του Ριντ, οπότε ο Μπίτι τού ζήτησε να γίνει ο σύμβουλος ιστορίας της ταινίας.
«Ακόμη δεν υπήρχε ούτε ταινία, ούτε σενάριο», σημείωσε ο Ρόζενστοουν. Εξομολογήθηκε ότι δεν ήθελε να «μπλέξει», όπως χαρακτηριστικά είπε, με το Χόλιγουντ, δεν φανταζόταν ότι θα γινόταν κάποια «σοβαρή βιογραφική ταινία». Είπε όμως το «ναι», και για τα επόμενα επτά χρόνια, από το 1972 έως το 1979, είχε τακτικές συναντήσεις με τον Γουόρεν Μπίτι, ο οποίος επανερχόταν διαρκώς με ερωτήσεις σχετικά με τη ζωή του Ριντ.
«Είχε τύχει να βρίσκομαι στην Ιαπωνία και να μού τηλεφωνήσει τοπική ώρα 3.30 το πρωί για να συζητήσουμε. Τού είπα να μιλήσουμε αργότερα, αλλά επέμεινε και τελικά μιλούσαμε επί 2,5 ώρες».
Μέσα απ’ αυτές τις συζητήσεις δημιουργήθηκε η επική ταινία «Reds» (1981), η οποία ήταν υποψήφια για 12 βραβεία Όσκαρ και απέσπασε τελικά 3 (Σκηνοθεσίας, Διεύθυνσης Φωτογραφίας και Β΄ Γυναικείου Ρόλου). «Ξέρετε ότι δεν υπάρχουν βραβεία Όσκαρ για συμβούλους ιστορίας των ταινιών; Τα ονόματά μας είναι θαμμένα, μαζί με τα τελευταία ονόματα των συντελεστών, τα οποία δε βλέπει ποτέ κανένας», τόνισε, μεταφέροντας την πικρία του για τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη δουλειά του ιστορικού το Χόλιγουντ.
Μιλώντας για τη μεταφορά των γεγονότων σε ένα βιβλίο, αλλά και σε μια ταινία, εξήγησε ότι «δεν είναι ποτέ αντικειμενική». Για τις ανάγκες μάλιστα μιας ταινίας, όπως το «Reds», υπήρξαν και στιγμές που αναγκάστηκε, όπως είπε, να «εφεύρει» κάποια στοιχεία και εξήγησε ότι υπάρχουν πολλά στοιχεία μυθιστορήματος στις ιστορικές ταινίες. «Γράφοντας ιστορία, κάθε φορά δίνεις κάποια κομμάτια της. Ένας ιστορικός ξέρει πάντα περισσότερα απ’ όσα μπορεί να πει ή να γράψει. Οι ιστορικοί κάνουν λάθος. Η ιστορία δεν είναι επιστήμη. Είναι συζήτηση», τόνισε και σημείωσε ότι ο ίδιος χρησιμοποιεί ιστορικές ταινίες στις διαλέξεις του στις πανεπιστημιακές αίθουσες από τις αρχές της δεκαετίας του ’70.
Η εκρηκτική σχέση με τον Γουόρεν Μπίτι
Από την ολοκλήρωση της συνεργασίας τους, πριν από 40 χρόνια, μέχρι σήμερα, ο Ρόζενστοουν και ο Μπίτι έχουν συναντηθεί μόλις δύο φορές. «Η σχέση μας ήταν σωστή, αλλά όχι θερμή. Προερχόμαστε από εντελώς διαφορετικούς κόσμους. Τον ακαδημαϊκό και αυτό του κινηματογράφου», σημείωσε.
Άφησε να εννοηθεί ότι ένα από τα ακανθώδη ζητήματα ήταν και το οικονομικό. Προέτρεψε -δύο φορές- όσους και όσες ενδιαφέρονται να γίνουν σύμβουλοι ιστορίας σε ταινίες, να «προσλάβουν έναν καλό δικηγόρο και να καταγράφουν με λεπτομέρειες ό,τι κάνουν». Σημείωσε, μάλιστα, ότι η θέση των συμβούλων στην Ευρώπη είναι πολύ καλύτερη απ’ ό,τι στο Χόλιγουντ, το οποίο «όσον αφορά το νόμο, είναι ζούγκλα», όπως τόνισε.
«Ο Θίασος», η καλύτερη ιστορική ταινία
Ένας από τους αγαπημένους κινηματογραφιστές του Ρόζενστοουν είναι ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. «Νομίζω ότι υπήρξε ένας από τους καλύτερους σε ιστορικές ταινίες και ο “Θίασος” είναι από τις καλύτερες ταινίες που έχουν γυριστεί».
Σημείωσε ότι δεν έχει γράψει ποτέ για την ταινία αυτή, καθώς -όπως εξήγησε- για να γράψεις για μια ταινία πρέπει να γνωρίζεις το ιστορικό πλαίσιο πάνω στο οποίο γράφεις και ο ίδιος γνωρίζει την Ελλάδα μόνο μέσα από τις επτά εβδομάδες που πέρασε στη χώρα, στις αρχές της δεκαετίας του ’70. «Δεν ξέρω τίποτε από την ελληνική ιστορία και ο Αγγελόπουλος μού έχει διδάξει πολλά», επισήμανε.
Το διεθνές προφίλ του Τμήματος Κινηματογράφου
Η διάλεξη του Ρόμπερτ Ρόζενστόουν δεν ήταν η μόνη επαφή που είχαν οι φοιτητές/τριες του Τμήματος Κινηματογράφου ΑΠΘ μαζί του. Θα κάνει και κάποια διαδικτυακά μαθήματα, στο πλαίσιο του αγγλόφωνου Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος «Film & Television Studies», στο οποίο φοιτούν νέοι όχι μόνο από την Ελλάδα, αλλά από διάφορα μέρη του κόσμου, από τις ΗΠΑ, μέχρι το Αζερμπαϊτζάν, την Αίγυπτο και τη Νιγηρία.
«Επιδιώκουμε να έχουμε ένα διεθνές προφίλ», τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η πρόεδρος του Τμήματος Ελευθερία Θανούλη και σ’ αυτήν ακριβώς την προσπάθεια, το περασμένο εξάμηνο, ήταν προσκεκλημένος στο τμήμα ο διεθνούς φήμης Έλληνας σκηνοθέτης, βραβευμένος στις Κάννες και υποψήφιος για Όσκαρ Γιώργος Λάνθιμος.
Ο Ρόμπερτ Ρόζενστόουν υπήρξε και ο ιστορικός που ενέπνευσε την κ. Θανούλη για το βιβλίο της «History and Film: A Tale of Two Disciplines» (New York: Bloomsbury, 2018), το οποίο πραγματεύεται -μεταξύ άλλων- τα κοινά σημεία ανάμεσα στην ιστοριογραφία και τις ιστορικές ταινίες, τις ομοιότητές τους σε επίπεδο αφήγησης και σε επίπεδο θεσμικό, καθώς όπως σημειώνει η ίδια «η οπτικοακουστική ιστορία εξελίσσεται στην κυρίαρχη μορφή ιστορίας».