Απαντήσεις σε 6 καίρια ερωτήματα γύρω από την πανδημία, που αναμένεται να μας απασχολήσουν ενόψει της έλευσης του χειμώνα στη χώρα μας, δίνει μέσω του iefimerida.gr ο διδάκτωρ μοριακής βιολογίας του πανεπιστημίου του Τορόντο και μόνιμος ερευνητής στο πανεπιστήμιο Mount Sinai Hospital, Γιάννης Πρασσάς.
Μεταξύ άλλων, ο Έλληνας ερευνητής αναφέρεται στο αναμενόμενο κύμα και τη δυναμική του, στις νέες μεταλλάξεις, στα -πολλά υποσχόμενα- εισπνεόμενα εμβόλια και στην αναβάθμιση των υποδομών καθαρισμού του αέρα που θα μπορούσαν να μειώσουν το «κόστος» συμβίωσης με τον SARS-CoV-2, ενώ αποκαλύπτει μέχρι πότε θα πρέπει να «κρυβόμαστε» από τον ιό.
Τι να περιμένουμε αυτό το χειμώνα σε σχέση με την πανδημία; Θα έχουμε νέο κύμα;
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι τους προσεχείς μήνες (ή και εβδομάδες) θα έχουμε ένα νέο κύμα του ίου. Η ανεξέλεγκτη πλέον κυκλοφορία στην κοινότητα δίνει όλο τον εξελικτικό χώρο στον SARS-CoV-2 να «δοκιμάσει» όλους τους πιθανούς συνδυασμούς μεταλλάξεων που θα του δώσουν και πάλι την δυνατότητα να «ξεγλιστράει» από τα αντισώματα που έχουμε χτίσει από τον τελευταίο εμβολιασμό (ή νόσηση). Ήδη, έχουν τακτοποιηθεί τέτοια στελέχη (BA. 2. 75. 2, BQ. 1, BA. 2. 3. 20) σε διάφορες χώρες που δείχνουν να εμφανίζουν ισχυρό πλεονέκτημα ανάπτυξης και δυναμική εμφάνισης νέου κύματος. Δεν γνωρίζουμε ακόμη πολλά για τα χαρακτηριστικά των παραλλαγών αυτών (εγγενής παθολογικότητα, τροπισμός κ.τ.λ.) αλλά οι ενδείξεις για αποτελεσματική διαφυγή (από τα αντισώματα, αλλά και τα θεραπευτικά) προκαλούν εύλογα ανησυχία, δεδομένου ότι μπαίνουμε στους χειμερινούς μήνες με κατεβασμένες όλες τις επιδημιολογικές «ασπίδες». Μπορεί να ελπίζουμε ότι βγαίνουμε από τον πρώτο, εκρηκτικό γύρο της πανδημίας και ότι -μάλλον- δεν θα ξαναδούμε να καταρρέουν οι ΜΕΘ, αλλά, ακόμη και στο καλύτερο σενάριο, ένα νέο χειμερινό κύμα θα αφήσει πίσω του θανάτους, μακροχρόνια προβλήματα υγείας και οικονομική ζημιά. Ας μην ξεχνάμε ότι είναι η πρώτη φορά που θα βιώσουμε την ελεύθερη ενδημική συνύπαρξη του SARS-CοV-2 με τον ίο της γρίπης και τους άλλους ενδημικούς ιούς. Μια νέα, ενδημική πραγματικότητα που δεν την έχουμε «ζυγίσει» επαρκώς.
Τελικά, πόσο αποτελεσματικά ήταν τα εμβόλια;
Τα ενδομυϊκά εμβόλια που έχουμε είναι σαν το ποδηλατικό κράνος. Δεν μας προστατεύουν από την πιθανότητα ατυχήματος αλλά από την πιθανότητα βαρέως τραυματισμού εφόσον έχουμε ατύχημα. Και αυτό συνεχίζουν να το κάνουν εξαιρετικά καλά. Βεβαία, η εν λόγω προστασία φθίνει με τον χρόνο, ειδικά για τους πιο ηλικιωμένους και ευπαθείς. Γι’ αυτό είναι σημαντική η τακτική ενημέρωση του εμβολιασμού. Το πόσο συχνά θα το δούμε στην πορεία. Τα ενδομυϊκά εμβόλια που έχουμε δεν είναι εξίσου αποτελεσματικά στην αποφυγή επαναμόλυνσης. Ο λόγος είναι ότι δεν δημιουργούν εξίσου ισχυρές αμυντικές γραμμές στο ανώτερο αναπνευστικό (π.χ. μύτη, στόμα) και ο ιός συχνά προλαβαίνει να μας ξαναμολυνει. Υπάρχουν άλλες τεχνολογίες εμβολίων (π.χ. εισπνεόμενα) που θεωρητικά είναι πολύ πιο αποτελεσματικά στην αποφυγή ακόμη και της επαναμόλυνσης όχι μόνο της σοβαρής νόσησης. Ο λόγος είναι ότι δημιουργούν ανοσολογικό «φυλάκιο» και στο άνω αναπνευστικό/μύτη και έτσι ο χώρος/χρόνος ανεμπόδιστης δράσης του ίου στο σώμα μας μειώνεται παρά πολύ. Τέτοια εμβόλια έχουν ήδη εγκριθεί στην Κίνα και την Ινδία και αναμένεται μέσα στο 2023 να δούμε αντίστοιχη έγκριση και στη Δύση. Αν αποδειχτούν όντως αποτελεσματικά στην αποφυγή επαναμόλυνσης θα μπορούσε να είναι ένα υπέρ-χρήσιμο εργαλείο για τον έλεγχο των μεταδόσεων του ίου στην κοινότητα.
Ακούμε διάφορους να επικαλούνται ξαφνικούς θανάτους υπονοώντας κάποια συσχέτιση με τον εμβολιασμό. Έχουν βάση όλα αυτά;
Τα διαθέσιμα εμβόλια είναι συνολικά εξαιρετικά ασφαλή. Στην ιατρική πράξη δεν υπάρχει καμία φαρμακευτική παρέμβαση με μηδενικό ρίσκο. Γνωρίζουμε πλέον ότι σε σπάνιες περιπτώσεις, τα εμβόλια mRNA μπορεί να προκαλέσουν μυοκαρδίτιδα/περικαρδίτιδα- ειδικά σε νέους άνδρες 18-29 ετών και μετά τη δεύτερη δόση όταν γίνεται χρονικά κοντά με την αρχική δόση. Μετά από τόσα δισεκατομμύρια εμβολιασμούς είναι εξαιρετικά απίθανο να υπάρχει κάποιο σημαντικό σήμα τοξικότητας/παρενέργειας που να έχει ξεφύγει της προσοχής της φαρμακοεπαγρύπνησης. Για όσους ακόμη αγχώνονται με τα mRNA εμβόλια υπάρχουν πλέον και τα πιο παραδοσιακά εμβόλια (όπως τo Novavax). Σε κάθε περίπτωση, μυοκαρδίτιδες/περικαρδίτιδες και ένα σωρό από άλλες σοβαρές παρενέργειες δημιουργεί αρκετά συχνότερα η νόσος με COVID-19. Στη βάση αυτή οφέλους/κόστους έγινε η έγκριση των αναμνηστικών δόσεων.
Έχει γίνει ηπιότερος ο ιός; Πόσο σημαντικά είναι τα επαναληπτικά εμβόλια (boosters);
Όχι, ο ιός δεν έχει γίνει εγγενώς ηπιότερος σε σχέση με το αρχικό στέλεχος (Wuhan-1). Εμείς έχουμε αλλάξει, όχι ο ιός. Εξαιτίας των εμβολιασμών. Η παρανόηση αυτή είναι επικίνδυνη γιατί υπονομεύει τη μεγάλη άξια του επαναληπτικού εμβολιασμού ειδικά στις πιο ευάλωτες ομάδες. Ο ιός δεν βλέπει πλέον πληθυσμούς ανοσιακα παρθένων οργανισμών και τα ανοσιακά εργαλεία (κατά βάση τα εξουδετερωτικά αντισώματα) μειώνουν τον χώρο δράσης του ίου στο σώμα μας. Η συγκέντρωση των εξουδετερωτικών μας αντισωμάτων όμως δεν παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο. Καθώς, φυσιολογικά, πέφτει η συγκέντρωση τους στην κυκλοφορία (3-5 μήνες από την τελευταία έκθεση) γινόμαστε ολοένα και περισσότερο επιρρεπείς σε πιθανή μόλυνση/νόσηση. Το πόσο προστατευμένοι παραμένουμε από πιθανή επαναμόλυνση/επανανόσηση είναι συνάρτηση της ηλικίας μας, της ευπάθειας μας, του γενετικού μας προφίλ, της εξελικτικής πορείας του ίου, αλλά και της χρονικής απόστασης από τον τελευταίο εμβολιασμό μας. Το τελευταίο είναι το μόνο που μπορούμε να ελέγξουμε. Οι τακτικοί εμβολιασμοί (boosters) μειώνουν σημαντικά τόσο την πιθανότητα άμεσης βαριάς νόσησης (ειδικά στους ηλικιωμένους και ευπαθείς) όσο και την πιθανότητα πρόκλησης μακροχρονίων μετά-λοιμωξικων προβλημάτων (long covid). Δεν υπάρχει κανένας λόγος όσοι δικαιούνται επαναληπτικό εμβολιασμό να χάνουν την ευκαιρία να ανανεώσουν με ασφάλεια τις ανοσολογικές τους γραμμές.
Το καλοκαίρι, οι «σκληροί» δείκτες (ΜΕΘ/θάνατοι) δεν ανεβήκαν παρά την τεράστια διασπορά του ίου στην κοινότητα. Γιατί αναφέρεστε στην ανάγκη περιορισμού των μεταδόσεων;
«Σκληροί» δείκτες δεν είναι μόνο οι ΜΕΘ και οι θάνατοι. Το μακροχρόνιο κόστος συμβίωσης με τους ιούς θα αυξηθεί με την ενδημικότητα του SARS-CοV2. Λίγοι γνωρίζουν ότι ένα σημαντικό μέρος καρκίνων, αυτοάνοσων, νευροεκφυλιστικών και λοιπών παθολογικών συνδρόμων έχουν αιτιακή συσχέτιση με ιικές λοιμώξεις (πολλά και γνωστά τα παραδείγματα στη βιβλιογραφία). Είναι γνωστό ότι ακόμη και οι «απλοί» ενδημικοί ιοί (όπως ο ιός της γρίπης, EBV, ροταιός κ.τ.λ.) μπορεί ενίοτε να πυροδοτούν τέτοια παθολογικά φαινόμενα (ειδικά σε άτομα με γενετική προδιάθεση). Το σιωπηλό αυτό κόστος συμβίωσης με τους ιούς, το πληρώνουμε όλοι μας (άμεσα ή έμμεσα) σε ορούς υγείας (θάνατοι/μακροχρόνιες παθήσεις) κ.τ.λ. Ενδεικτικά, μόνο ο ιός της γρίπης εκτιμάται από το CDC ότι προκαλεί μόνο στην Αμερική 150. 000 – 710. 000 νοσηλείες και 12. 000 – 52. 000 θανάτους ετησίως, ενώ το συνολικό οικονομικό ετήσιο κόστος του ίου στην χωρά ξεπερνάει τα 10 δις δολάρια. Σ’ αυτό το ήδη μεγάλο κόστος συμβίωσης με τους ιούς θα προστεθεί πλέον και το μακροχρόνιο κόστος που θα φέρει η ενδημική συμβίωση με τον SARS-CοV2. Πόσο ακριβώς θα είναι αυτό το εξτρά φορτίο δεν το ξέρουμε ακόμη. Τα αποτελέσματα των πρώτων μεγάλων μελετών σχετικών με τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της COVID-19 δείχνουν ότι η αρχική μόλυνση αύξησε σημαντικά το ρίσκο εμφάνισης μιας σειράς από πολύ σοβαρές καρδιολογικές, πνευμονολογικές, ανοσολογικές και νευρολογικές παθήσεις στους νοσούντες κατά τον πρώτο χρόνο μετά την νόσηση. Η ως τώρα εμπειρία μας λέει ότι κάθε φορά που ο ιός θα σαρώνει μεγάλα τμήματα της κοινότητας θα αφήνει πίσω του θανάτους (ειδικά ηλικιωμένων και ανοσιακα ευάλωτων) και θα αυξάνει το ρίσκο πρόκλησης σοβαρών μακροχρονίων παθήσεων σε ένα μέρος νοσουντων. Σ’ αυτή τη βάση θα πρέπει να γίνεται ο διάλογος σχετικά με τις αυριανές επιλογές του τρόπου συμβίωσης μας με τους ιούς.
Μέχρι ποτέ θα πρέπει να «κρυβόμαστε» από τον ίο;
Μέτρα δεν είναι μόνο τα lock down. Υπάρχουν μετρά περιορισμού των ιικών μεταδόσεων με μηδενικό κόστος στην ελευθερία μας. Η πλειοψηφία όσων επιμένουμε υπέρ της ανάγκης περιορισμού των μεταδόσεων του ίου στην κοινότητα δεν αναφερόμαστε σε lock down και οριζόντιες υποχρεωτικότητες, που ευτυχώς είναι πίσω μας. Αναφερόμαστε στην επιτακτική ανάγκη να αναβαθμίσουμε τις υποδομές μας ώστε να μειωθεί το μεγάλο τίμημα της ανοιχτής συμβίωσης μας με τους ιούς.
Αναφερόμαστε πρωταρχικά στην ανάγκη συνολικής αναβάθμισης των συστημάτων καθαρισμού του αέρα στους εσωτερικούς χώρους: σχολεία, νοσοκομεία, μ.μ.μ., δημόσιες υπηρεσίες, εκκλησίες κτλ. Γνωρίζουμε ότι η τεράστια πλειοψηφία των μεταδόσεων των αερομεταδιδομεων ίων συμβαίνει σε κλειστούς, μη καλά εξαερισμένους χώρους. Συμφωνά με τον οργανισμό δημοσίων σχολείων του Τορόντο (Toronto District School Board) ήδη έχουν εγκατασταθεί πάνω από 16.000 HEPA φίλτρα στις σχολικές αίθουσες (τουλάχιστον 1 HEPA φίλτρο σε κάθε σχολική αίθουσα). Κάποιες χώρες, όπως η Ιαπωνία, επένδυσαν εξαρχής στις υποδομές αυτές και έτσι το τίμημα που έχουν πληρώσει έως τώρα είναι πολύ μικρότερο. Άλλες χώρες, όπως το Βέλγιο, έχουν ορίσει συγκεκριμένο στρατηγικό μεσοπρόθεσμο πλάνο παρακολούθησης και καθαρισμού του αέρα στους εσωτερικούς χώρους. Δυστυχώς, όμως, αντίστοιχες στρατηγικές ενέργειες δεν έχουν φανεί στις περισσότερες χώρες της Δύσης.
Την αδράνεια αυτή θα συνεχίσουμε να την πληρώνουμε όλοι μας και ιδιαίτερα οι οικονομικά ασθενέστεροι. Ο συνδυασμός αναβάθμισης των υποδομών καθαρισμού του αέρα, με την εντατικοποίηση των προσπαθειών για τη δημιουργία νέας γενιάς εμβολίων, θα μπορούσε να αποτελεί ένα εύλογο, μεσοπρόθεσμο εθνικό στόχο στην προσπάθεια άμβλυνσης του επικείμενου κόστους συμβίωσης με τον SARS-COV2 και τους άλλους ενδημικούς ιούς.