Φέτος συμπληρώνονται 48 χρόνια από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, με το ιστορικό κτίριο της οδού Πατησίων να έχει ανοίξει τις πύλες του προκειμένου ο κόσμος να καταθέσει στο μνημείο λουλούδια και στεφάνια.
Η ιστοσελίδα aylonfilmarchives.com φέρνει στο φως ιστορικά βίντεο από τα όσα διαδραματίστηκαν την ημέρα της εξέγερσης, αλλά και από την πρώτη επέτειο.
Τα γεγονότα της εξέγερσης
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου στην Αθήνα, τον Νοέμβριο του 1973, ήταν η κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση ενάντια στη χούντα των συνταγματαρχών, η οποία είχε επιβάλλει δικτατορία στην Ελλάδα στις 21 Απριλίου του 1967.
Η εξέγερση ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου με κατάληψη του Μετσόβιου Πολυτεχνείου Αθηνών από φοιτητές και σπουδαστές. Η εξέγερση κλιμακώθηκε σε αντιδικτατορική διαδήλωση, καθώς συνέρρευσαν χιλιάδες πολιτών, και έληξε τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου, με την εισβολή ενός τανκ στην κεντρική είσοδο του πανεπιστημιακού συγκροτήματος, της αστυνομίας και του στρατού. Ακολούθησαν γεγονότα που άφησαν νεκρούς, τραυματίες και οδήγησαν πολλούς σε φυλακίσεις και βασανιστήρια.
Ο κινηματογραφιστής Νίκος Α. Βερνίκος βρίσκεται σε δωμάτιο του ξενοδοχείου «Ακροπόλ», απέναντι από το Πολυτεχνείο. Κινηματογραφεί τα γεγονότα κρυφά.
Aπό το aylonfilmarchives.com προβάλλεται σε πρώτο πλάνο στην ταινία το εξώφυλλο της εφημερίδας «Το Βήμα», η οποία κάνει αναφορά στις κινητοποιήσεις, με ημερομηνία 16 Νοεμβρίου.
Αμέσως μετά βρισκόμαστε έξω από την περίφραξη του Πολυτεχνείου, όπου βλέπουμε πικέτες, πλακάτ και πανό, διακρίνουμε ένα που γράφει «Ελευθερία», την ελληνική σημαία, κόσμο μέσα και έξω από τον χώρο του ιδρύματος και με zoom out o κινηματογραφιστής μάς δίνει γενικά πλάνα, με τους φοιτητές σκαρφαλωμένους στα κάγκελα και πολίτες που συγκεντρώνονται. Από το φως καταλαβαίνουμε πως είναι πρωί.
Αστυνομικοί έχουν κλείσει την πρόσβαση στην Πατησίων και εκτρέπουν τους πολίτες που κατευθύνονται προς την επίμαχη περιοχή. Η ροή των αυτοκινήτων διακόπτεται και οι οδηγοί προωθούνται από την οδό Μάρνη, απέναντι από το Αρχαιολογικό Μουσείο, στην αντίθετη πλευρά. Όλο και περισσότεροι νέοι συγκεντρώνονται, μέχρι που ο χώρος γεμίζει ασφυκτικά.
Προβάλλονται πλάνα από τις στέγες και τα κτίρια του Πολυτεχνείου, διακρίνουμε το κτίριο Αβέρωφ και φοιτητές που βρίσκονται εκεί.
Φοιτητές με καθρέφτες τυφλώνουν την κάμερα ώστε να αποτρέψουν την κινηματογράφηση, για να μη χρησιμοποιηθεί εναντίον τους.
Ο πεζόδρομος της οδού Τοσίτσα έχει καταληφθεί από πλήθος πολιτών που συμπαραστέκονται στον αγώνα των φοιτητών και παίρνουν την ευκαιρία να ενωθούν με το αντιδικτατορικό κίνημα.
Καθώς φτάνει το απόγευμα, η οδός Πατησίων έχει γεμίσει από κόσμο μέχρι το κέντρο της πόλης.
Αρχίζει να πέφτει το φως, και, σύμφωνα με το χρονικό των γεγονότων, γύρω στις 7 το απόγευμα επεμβαίνει η αστυνομία και διαλύει τον όγκο των διαδηλωτών έξω απ’ το Πολυτεχνείο.
Βλέπουμε τις φωτιές μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο που άναψαν οι φοιτητές για να αντιμετωπίσουν τα δακρυγόνα, που είχε ρίξει νωρίτερα η αστυνομία. Οι φωτιές συνεχίζονται στην Πατησίων, στην κατεύθυνση προς Ομόνοια.
Ένα ασθενοφόρο αναχωρεί από την Τοσίτσα, ενώ αυτοκίνητα της αστυνομίας με προβολείς σαρώνουν τον χώρο προς την κεντρική πύλη.
Καθώς τα πλάνα είναι, λόγω των συνθηκών, ιδιαίτερα σκοτεινά, περιγράφουμε αναλυτικά:
Στο 7:03 λεπτό του φιλμ βλέπουμε για πρώτη φορά την κάννη ενός τανκ που στεκόταν κάτω από το παράθυρο του κινηματογραφιστή.
Λίγο αργότερα, στο 7:12, το τανκ, προχωρώντας, σπρώχνει ένα λεωφορείο στη μέση του δρόμου. Ο προβολέας σαρώνει τη γωνία Τοσίτσα και Πατησίων, για να καταλήξει στα κάγκελα και την πύλη του Πολυτεχνείου.
Στο 7:45 λεπτό καταφθάνουν τα τεθωρακισμένα οχήματα, μεταφέροντας πλήθος οπλισμένων στρατιωτών, ανεβαίνοντας την Πατησίων.
Στο επόμενο πλάνο, 7:50, ομάδα γιατρών-νοσηλευτών με άσπρες στολές διασχίζουν τον δρόμο μεταφέροντας φορείο με κάποιον άνθρωπο σκεπασμένο με σεντόνι, ενώ ακολουθούνται από αστυνομικούς.
Στο 8:59 ο οδηγός του άρματος μάχης που βρισκόταν κάτω από το «Ακροπόλ» σκαρφαλώνει και παίρνει τη θέση του. Ομάδες στρατιωτών παρατάσσονται, ενώ στα κάγκελα της πύλης συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις.
Κοντινό πλάνο της πύλης με τη σημαία. Η κάμερα χάνεται μέσα στο σκοτάδι και επανέρχεται με κοντινό στην πύλη και τις διαπραγματεύσεις, ενώ το τανκ πλησιάζει περισσότερο προς την πύλη και στρίβει λίγο προς τη μεριά της οδού Πολυτεχνείου.
Κοντινό στην οροφή ενός λεωφορείου που φωτίζεται από τον προβολέα.
Ο κινηματογραφιστής δεν προλαβαίνει τη στιγμή που το άρμα πέφτει πάνω στην πύλη, αλλά αμέσως μετά το βλέπουμε να την έχει ρίξει και να μπαίνει πιο μέσα, ενώ εισβάλλουν στρατιώτες (11:03 λεπτό).
Σύντομα αρχίζει η έξοδος των φοιτητών από την πεσμένη πλέον πύλη.
Η πρώτη επέτειος για το Πολυτεχνείο
Εναν χρόνο μετά, η πρώτη Επέτειος της Εξέγερσης, συγκεκριμένα την Κυριακή 24 Νοεμβρίου 1974, καθώς η επέτειος εορτάστηκε αργότερα λόγω των εκλογών.
Την ημέρα εκείνη κορυφώθηκαν οι εκδηλώσεις στο χώρο του Πολυτεχνείου και πραγματοποιήθηκε η μεγάλη πορεία προς το ΕΑΤ-ΕΣΑ και την αμερικανική πρεσβεία.
Ακολουθούν τα βίντεο του Γιώργη Αργυράκη και του Γιώργου Γκίκα.