Περπάτησα πρόσφατα σε μία από τις πιο αγαπημένες μου διαδρομές στο κέντρο της Αθήνας. Περνώντας από την Ηρώδου Αττικού, κοίταξα τους Ευζώνους που στέκονται περήφανοι και ανηφόρισα προς την πλατεία Κολωνακίου.
Κόσμος περπατά βιαστικός, κάποιοι πίνουν τον καφέ τους σε κλασικά στέκια και αυτοκίνητα πηγαίνουν στον προορισμό τους. Μια κανονική ημέρα σε μια πόλη που προσπαθεί να μεταμορφωθεί.
Στην πλατεία Κολωνακίου εδώ και καιρό βρίσκονται σε εξέλιξη τα έργα του μετρό. Αλουμίνια έχουν περικυκλώσει την πλατεία, καλύπτοντας ένα πολύ γνώριμο κομμάτι της περιοχής, η οποία συνεχίζει να «κουβαλά» τη δική της γοητεία, που μπορεί να μη θυμίζει περασμένες δεκαετίες, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί προορισμό των Αθηναίων.
Η συζήτηση για την ανάπλαση της Αθήνας υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει, με αξιωματούχους και πολίτες να οραματίζονται διαφορετικά την πόλη.
Πριν από λίγους μήνες, ο Δήμος Αθηναίων μέσω της «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.» προκήρυξε διαγωνισμούς ιδεών, καλώντας αρχιτέκτονες να ξετυλίξουν μέσα από τον σχεδιασμό την έμπνευσή τους για δημόσιους χώρους της Αθήνας. Από εκεί προέκυψαν προτάσεις για τις πλατείες Κολωνακίου και Εξαρχείων αλλά και την αναδιαμόρφωση του χώρου στον σταθμό μετρό Ευαγγελισμός.
Πλατεία Κολωνακίου: Ένα ανοιχτό σύστημα, συνδεδεμένο με τη μνήμη του τόπου
Για την πλατεία Κολωνακίου κατατέθηκαν 12 προτάσεις και επικράτησε αυτή του γραφείου xza-architects. Κοιτώντας τις φωτογραφίες ενθουσιάζομαι. Ένας ανοικτός χώρος που καλεί όλους τους κατοίκους να τον ζήσουν και να τον χαρούν.
Η Θεώνη Ξάνθη, επικεφαλής αρχιτέκτονας των XZA και αναπληρώτρια καθηγήτρια τμήματος αρχιτεκτόνων ΔΠΘ, μιλώντας στο iefimerida.gr, εξηγεί την ιδιαίτερη σημασία που έχει ένας δημόσιος χώρος να αφορά όλους τους πολίτες, αλλά και να συνδέεται με τη μνήμη.
«Όταν σχεδιάζουμε τον δημόσιο χώρο, τον σκεφτόμαστε σαν ένα ανοιχτό σύστημα προσπελάσιμο, οικειοποιήσιμο, φιλικό, που επιτρέπει τη συμμετοχή στα κοινά. Συνδεδεμένο με τη μνήμη του τόπου, την ιστορία, την τοπογραφία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της σύγχρονης πολιτικοκοινωνικής κατάστασης. Έτσι, το όραμά μας για την πλατεία Κολωνακίου έρχεται να απαντήσει σε τρεις κύριες κατευθύνσεις.
Αρχικά, στο αίτημα της συγχρονικότητας του σχεδιασμού όχι απλά στο οπτικό ζήτημα της αρχιτεκτονικής γραφής αλλά μέσω αυτού στην ανταπόκριση στις ανάγκες των πολιτών, τόσο γενικές όσο και ειδικές. Στη συνέχεια, στο αίτημα για ανταπόκριση σε ζητήματα αειφορίας του σχεδιασμού. Έτσι, ο σχεδιασμός συνθέτει ένα όραμα με διαχρονική αξία για την πόλη, καθώς βασίζεται σε ένα πλέγμα παραμέτρων που συνδέουν την πλατεία με τον ευρύτερο ιστό, την τοπογραφία, τις μακρινές θεάσεις και το άμεσο περιβάλλον, ενώ παράλληλα αναγνωρίζει μια γενεαλογία αστικών πλατειών και επιδιώκει να συνδεθεί με το άμεσο παρελθόν και να αποτελέσει φυσική συνέχεια. Τονίζει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της περιοχής του Κολωνακίου και αποτελεί πόλο συνάντησης, σημείο στάσης και ανάπαυσης, αλλά και αφορμή περιπάτου, ρέμβης και στοχασμού. Η συγκέντρωση των ανθρώπων σε κέντρα, η δυνατότητα συμπερίληψης κάθε χρήστη του χώρου, η προσπελασιμότητα, η ανοιχτότητα του σχεδιασμού και η πρόβλεψη για ύπαρξη μικρότερων τόπων μαζί με το μεγάλο πλάτωμα χαρακτηρίζουν τις χωρικές ποιότητες του οράματος για την πλατεία», ανέφερε.
Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, η κυρία Ξάνθη αναφέρθηκε στην πρόβλεψη ώστε ο σχεδιασμός της πλατείας Κολωνακίου να ανταποκρίνεται σε όλους της πολίτες.
«Οι αρχιτέκτονες οφείλουμε μέσα από το έργο να εξασφαλίζουμε την προσπελασιμότητα και την ανοιχτότητα του σχεδιασμού για όλους. Στο Κολωνάκι έχει γίνει πρόνοια ήδη από τη φάση του διαγωνισμού για την εξασφάλιση της απρόσκοπτης κίνησης και της ανοιχτότητας του σχεδιασμού σε όλους τους πολίτες. Παράλληλα, έχουν προβλεφθεί οι πορείες των ατόμων με δυσκολία όρασης ή μειωμένη κινητικότητα ώστε ήδη από την ιδέα της η πρόταση να προκρίνει έναν συμπεριληπτικό σχεδιασμό».
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του σύγχρονου σχεδιασμού αποτελεί η αειφορία, καθώς, όπως μας εξηγεί η κυρία Ξάνθη, πρόκειται για έννοια που ταυτίζεται με τον σύγχρονο προβληματισμό γύρω από την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης ως ενεργητική απάντηση στην επιδείνωση του κλίματος.
«Έτσι δεν μπορεί παρά να αποτελεί συστατικό στοιχείο ενός σύγχρονου σχεδιασμού. Ο αειφόρος σχεδιασμός βασίζεται στον βιοκλιματικό σχεδιασμό, και στο έργο μας επιδιώκεται μέσω της εξοικονόμησης πόρων, της ανασύστασης του φυσικού περιβάλλοντος, της αξιοποίησης του προσανατολισμού, της οικονομίας των υλικών, της εξισορρόπησης των σταθερών επιφανειών με μαλακές επιφάνειες πρασίνου, οι οποίες επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση της υδατοπερατότητας και τη μείωση του φαινομένου της αστικής νησίδας.
»Σχετικά με τα υλικά πραγματοποιείται ένας συνδυασμός από ψυχρά υλικά καλής θερμικής συμπεριφοράς, χαμηλών εκπομπών κατά την παραγωγή τους, υλικά με υδατοαπορροφητική συμπεριφορά, καθώς και με μια ολοκληρωμένη πρόβλεψη για τη διαχείριση των όμβριων υδάτων.
»Μεγάλα δέντρα φυτεύονται στις περιοχές που δεν υπάρχει από κάτω ο σταθμός του μετρό, ενώ εκεί που κάτω από την πλατεία υπάρχει ο σταθμός, γίνεται πρόβλεψη για την εξασφάλιση 2 μέτρων χώματος ώστε να μπορεί να αναπτυχθούν τα δέντρα. Η αρχιτεκτονική του τοπίου και της φύτευσης ακολουθεί, εντείνει και πλουτίζει τη χωρική λογική του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Στηρίζεται στις αρχές της βιοποικιλότητας κα της ισορροπίας της μεσογειακής βλάστησης. Πρόταγμα αποτελεί η οικονομία των πόρων, η ανθεκτικότητα των ειδών και η χαμηλή συντήρηση.
»Η φύτευση αλλά και η κλιμακωτή διάρθρωση της πλατείας συνιστούν ένα ''φυσικό'' ηχητικό φίλτρο, που εξασφαλίζει συνθήκες ηχητικής άνεσης και ηρεμίας στο κέντρο της πόλης. Τέλος, οι υδάτινες επιφάνειες λειτουργούν ως στοιχεία δροσισμού και βελτίωσης του μικροκλίματος τη θερινή περίοδο καθώς και ως στοιχεία ψυχαγωγίας».
Η επικεφαλής αρχιτέκτονας του XZA-architects διευκρινίζει ότι ο αειφόρος σχεδιασμός «δεν μπορεί να γίνεται σε μεμονωμένα έργα και παρεμβάσεις όσο πετυχημένος και αν είναι. Στόχος θα ήταν να υπάρχει μια κεντρική πρόνοια, που να βασίζεται σε ένα συνολικό προγραμματισμό για το μέλλον της πόλης, με κεντρικό άξονα την πρόνοια για ένα θετικότερο βιοκλιματικό, περιβαλλοντικό και ενεργειακό αποτύπωμα».
Την ώρα, λοιπόν, που η Αθήνα επιχειρεί να μεταμορφωθεί, η προκήρυξη των διαγωνισμών ιδεών, μέσω της «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.», μοιάζει με μια θετική εξέλιξη, καθώς φαίνεται να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες ανάγκες των πολιτών.
«Ο χρόνος έχει δείξει ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να γίνουν τα έργα αυτά και όχι πάντα με τα καλύτερα αποτελέσματα. Ο καλύτερος τρόπος για να υλοποιηθεί ένα έργο στον δημόσιο χώρο εκτιμούμε ότι είναι η διαδικασία των ανοιχτών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, διότι τα έργα αξιολογούνται με κύριο κριτή τις ποιότητες του χώρου. Επιπλέον όμως των ιδεών, πιστεύουμε ότι είναι εξαιρετικά κρίσιμη από πλευράς της πολιτείας η ανάθεση των μελετών στους βραβευθέντες μελετητές, ώστε να προχωρήσουν σωστά και σε βάθος οι μελέτες και να μπορέσουν να υλοποιηθούν τα έργα στον βαθμό λεπτομέρειας που αντιστοιχεί στη σημασία τους για την πόλη.
»Εμείς ως γραφείο έχουμε μεγάλη πείρα σε δημόσια έργα και ως εκ τούτου νιώθουμε σίγουροι ότι μπορεί η όψη της πόλης να είναι καλύτερη μέσα από την ορθή εκτέλεση των βραβευμένων μελετών. Σε κάθε περίπτωση, ο τελικός και αμείλικτος κριτής είναι ο χρόνος και η ζωή της πόλης, και, υπό αυτό το πρίσμα, μόνον η σωστή μελέτη και υλοποίηση ενός τεχνικού έργου θα μπορέσει να αντέξει στη δοκιμασία του χρόνου», σχολίασε η κυρία Ξάνθη.