Ανθρώπους, υποδομές και θεσμούς στα όριά τους αντίκρισε ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Πέτρος Κόκκαλης στη Λέσβο, στο οδοιπορικό του στην καμένη Μόρια αλλά και στον Καρά Τεπέ, τη «νέα Μόρια» του νησιού. Περιγράφει τις συνθήκες, στο αργιλώδες έδαφος, με τους χιλιάδες πρόσφυγες να καταγράφονται και να προσπαθούν να βρουν τον χώρο τους σε ένα πρώην στρατόπεδο με σκόρπια πυρομαχικά και τη διαδικασία του επείγοντος να πιέζει.
Η εικόνα της συμβίωσης χιλιάδων προσφύγων σε προσωρινές δομές δεν είναι πρωτόγνωρη για τον Πέτρο Κόκκαλη. Επί μήνες ήταν καθημερινά στο λιμάνι του Πειραιά όπου χιλιάδες πρόσφυγες ζούσαν το 2016, ως εντεταλμένος δημοτικός σύμβουλος. Τώρα ήταν η σειρά της Μόριας, όπου βρέθηκε για δύο 24ωρα, ως μέλος αποστολής ευρωβουλευτών. Με ψύχραιμο τρόπο και με την προσωπική του μαρτυρία αλλά και όσα άκουσε στο νησί, ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ περιγράφει στο iefimerida την εικόνα που επικρατεί στο παλιό ΚΥΤ και κυρίως στο νέο, υπό διαμόρφωση. Στη Νέα Μόρια όπου άνθρωποι, θεσμοί, υποδομές έχουν φτάσει στα όριά τους, όπως λέει χαρακτηριστικά.
«Φτάσαμε στη Λέσβο, νωρίς το πρωί της Παρασκευής, με τον Κώστα Αρβανίτη και άλλους 8 ευρωβουλευτές από Σουηδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Γερμανία και τη χώρα των Βάσκων. Η φωτιά στη Μόρια έξι μέρες νωρίτερα και η ακόλουθη επίσκεψή μας, ήρθε λίγες μέρες προτού παρουσιαστεί στο Ευρωκοινοβούλιο η πρόταση της Επιτροπής για την αναμόρφωση του Κανονισμού του Δουβλίνου ΙΙΙ και την ανάγκη δημιουργίας ενός Συμφώνου Μετανάστευσης ανθρώπινου, συμβατού με τις ευρωπαϊκές αξίες και τις ανάγκες του 21 ου αιώνα, σε αντικατάσταση της Συνθήκης του Δουβλίνου βασισμένο στην απτή αλληλεγγύη.
Εκτός από την οργάνωση της αποστολής, η Ευρωομαάδα της Αριστεράς συμμετείχε στη συγκρότηση της επιστολής των 169 ευρωβουλευτών στον Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτη Σχοινά με αίτημα την άμεση εκκένωση του νησιού και τη μεταφορά των πληγέντων σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης πρωτοστάτησε στη συζήτηση για τα γεγονότα με την Επίτροπο Μετανάστευσης Ιλβα Γιόχανσον στην ολομέλεια.
Η φαβέλα στους ελαιώνες που έγινε στάχτη
Δεν πήγαμε κατευθείαν στη Μόρια, έπρεπε πρώτα να ενημερωθούμε για την κατάσταση, για τις εξελίξεις μετά τη φωτιά. Ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Γιάννης Μπουρνούς και η τοπική οργάνωση μας μίλησαν για το νέο camp στο πεδίο βολής του Καρά Τεπέ, όπου πήγαν περίπου 3.000 άνθρωποι, για το πολιτικό κλίμα στην περιοχή, τα σοβαρά επεισόδια με τα ΜΑΤ στο νησί τον περασμένο Φεβρουάριο, την εξάντληση και απελπισία του τοπικού πληθυσμού. Ενημερωθήκαμε ότι δεν ασκήθηκε βία από την αστυνομία - αν θεωρήσει κανείς βέβαια ότι όλο αυτό που ζουν από το 2013 δεν είναι βία.
Μπήκαμε σε ένα πούλμαν και ξεκινήσαμε για τα καμένα, στη Μόρια. Η πρώην Μόρια είναι δίπλα σε ένα στρατόπεδο, σε μια μικρή κοιλάδα. Αποτελείτο από μια πυκνή δομή με κοντέινερς όπου έμεναν περίπου 3.000 άτομα και γύρω γύρω στις πεζούλες ζούσαν 9.000 άτομα σε μια φαβέλα μέσα στους ελαιώνες σε άθλιες συνθήκες. Ηταν όλα καμένα. Απανθρακωμένα. Εβλεπες μόνο σίδερα στραβωμένα, μερικές μισοκαμένες παιδικές ζωγραφιές. Περιδιαβήκαμε τα καμένα και δεν συναντήσαμε ούτε έναν άνθρωπο.
Ακριβώς απέναντι, διασχίζοντας τον δρόμο, είναι η δομή των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. «Δεν θα έπρεπε να βρίσκονται οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στην Ευρώπη. Υπάρχουν τόσα μέρη στον κόσμο που μας χρειάζονται», μας είπαν. Η δομή τους βρίσκεται εκεί από το 2016. Το Μάρτιο έκαναν ένα χώρο απομόνωσης για τον covid που τον έκλεισε η τοπική πολεοδομία, επιβάλλοντας πρόστιμο ύψους 35.000 ευρώ. Οι άνθρωποι των Γιατρών Χωρίς Σύνορα μάς μίλησαν για τη μεγάλη έλλειψη μέτρων όσον αφορά στην απομόνωση των κρουσμάτων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ τον Μάη ήρθη η καραντίνα στο νησί, η Μόρια παρέμενε σε καραντίνα και παρόλα αυτά από τα 2.000 τεστ που έγιναν, βρέθηκαν 35 θετικοί, οι οποίοι και απομονώθηκαν σε μια κατασκευή από νοβοπάν εντός της Μόριας. Ολοι τους χάθηκαν με το που ξέσπασε η φωτιά. Μας είπαν επίσης για το κινητό νοσοκομείο που είχε δωρίσει η ολλανδική κυβέρνηση αλλά δεν επανδρώθηκε ποτέ από γιατρούς, για το τοπικό νοσοκομείο που έχει μόνο 4 κλίνες ΜΕΘ και για την ανυπαρξία υποδομών αντιμετώπισης του covid στο νέο camp.
Στο λιοπύρι της νέας Μόριας, το μεγαλύτερο ΚΥΤ στην Ευρώπη
Ηταν η ώρα να κατευθυνθούμε πλέον στο Καρά Τεπέ, στη «Νέα Μόρια». Βρίσκεται περίπου 5 χιλιόμετρα μακριά, στην άκρη της θάλασσας, στη νότια πλευρά ενός κόλπου. Προσεγγίζοντας είδαμε περίπου 3.000 ανθρώπους να περιμένουν στην ουρά για να μπουν στο χώρο, χωρίς αποστάσεις, χωρίς μάσκες. Η Μόρια ήταν στο βουνό. Κατεβαίνοντας από εκεί η αστυνομία τους εγκλώβισε σε ένα κομμάτι του δρόμου και τους προώθησε από εκεί προς τα κάτω στο Καρά Τεπέ, αφού για μια εβδομάδα κοιμόντουσαν και ζούσαν στον δρόμο.
Οι άνθρωποι μπαίνουν ως εξής στο camp: Πρώτα καταγράφονται, μετά παίρνουν ένα κιτ με είδη πρώτης ανάγκης και μετά μπαίνουν σε μια μεγάλη τέντα της Υπατης Αρμοστείας όπου υποβάλλονται σε γρήγορα τεστ covid, δωρεά του Θανάση Μαρτίνου. Οσοι είναι θετικοί, μπαίνουν με τις οικογένειές τους σε καραντίνα, σε μια παρακείμενη γυμνή έκταση περιφραγμένη με συρματόπλεγμα, με πολύ ήλιο, δίχως σκιά, λιγοστές σκηνές, ελάχιστο νερό από μία σωλήνα και 4 χημικές τουαλέτες. Μέχρι την Παρασκευή το πρωί είχαν ήδη μπει σε καραντίνα 135 άτομα, ενώ το βράδυ είχαν φτάσει τα 200. Ήδη ετοιμαζόταν ένας νέος επιπλέον χώρος καραντίνας. Σε όλο τον καταυλισμό, τα τρία κύρια μέτρα κατά της διάδοσης του ιού -πλύσιμο, μάσκα, απόσταση- είναι ανέφικτα. Περπατώντας φτάσαμε στην τέντα συντονισμού, όπου συναντήσαμε τον γενικό γραμματέα Υποδοχής Αιτούντων Ασύλου, Μάνο Λογοθέτη και εκπρόσωπους διεθνών ΜΚΟ και της Ύπατης Αρμοστείας.
Η χωροταξία του camp είναι σπασμένη σε τέσσερα σημεία. Στη βόρεια πλευρά μένουν οι Σύριοι και οι Αφρικανοί. Πάνω στο λόφο σε μεγάλους κοιτώνες θα ζουν μόνο Αφγανοί άνδρες, μακριά από τις οικογένειες, φυλασσόμενοι. Στην άλλη πλευρά υπάρχουν δυο camp Αφγανών - Χαζάρα και μη Χαζάρα. Οι ερωτήσεις μας είναι πολλές. Πόσους χωράει η νέα Μόρια; 12.000 άτομα. Πότε θα υπάρχει τρεχούμενο νερό; Την επόμενη εβδομάδα. Η κρίσιμη ερώτηση αφορούσε τη διαδικασία ασύλου το αν και πώς θα συνεχιστεί. Η πρόθεση των αρχών να συνεχιστεί με τηλεδιάσκεψη είναι προβληματική, διότι αυτή τη στιγμή το camp είναι κλειστό και οι αιτούντες άσυλο δεν έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο και στα χαρτιά τους. Η δομή για την ώρα είναι κλειστή λόγω covid. Στα άμεσο μέλλον θα υπάρξει ένα σύστημα ταυτοποίησης για να μπορούν όσοι δεν ασθενούν να βγαίνουν από τις 8 το πρωί ως τις 8 το βράδυ. Είναι μόνιμη η δομή; Ουδέν μονιμότερον του προσωρινού. Με έκταση περίπου 300 στρέμματα, θα είναι το μεγαλύτερο ΚΥΤ στην Ευρώπη.
Στο πρώην πεδίο βολής, με πυρομαχικά και αργιλώδες έδαφος
Η προσπάθεια που έχει γίνει να στηθούν οι σκηνές και να μπουν οι άνθρωποι είναι τεράστια. Σε αυτή τη φάση οι σκηνές είναι στημένες στο χώμα, δεν υπάρχουν κρεβάτια, δεν υπάρχουν κοινόχρηστοι χώροι αν και το πλάνο προβλέπει τη δημιουργία τους κάποια στιγμή στο μέλλον. Το camp βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ο χειμώνας προβλέπεται πολύ δύσκολος, αφού βρισκόμαστε στο μάτι του Βοριά. Ήδη έχουν υψωθεί χωμάτινοι τοίχοι για την προστασία από τη θάλασσα. Το πρώην πεδίο βολής επιλέχθηκε προφανώς γιατί ήταν ήδη ιδιοκτησία του Ελληνικού Στρατού αλλά, ως τέτοιο βρίθει πυρομαχικών τα οποία αναζητούν ομάδες πυροτεχνουργών ανάμεσα στις σκηνές. Το έδαφος είναι αργιλώδες και όταν βρέχει λιμνάζει. Μείναμε στη νέα Μόρια περίπου δυο ώρες. Πάρα πολύ ζέστη, ήλιος, λιοπύρι. Επικρατούσε ένα χάος από φορτηγά, εργασίες, χωματουργικά… με τους πρόσφυγες να παλεύουν να μπουν μέσα και να κουβαλήσουν ό,τι απέμεινε από τα πράγματά τους. Τριγύρω πολλά παιδιά, παιδιά παντού και πάρα πολλές γυναίκες. Με όσους μιλήσαμε, μας είπαν ότι φοβούνται τον κορωνοϊό, θέλουν να πάνε στη Γερμανία, «να φύγουμε από εδώ».
Γυρίζοντας στη Μυτιλήνη συζητήσαμε με εκπροσώπους των περίπου 80 ΜΚΟ που βρίσκονται όλα αυτά τα χρόνια στο νησί, κυρίως με όσες προσφέρουν νομική υποστήριξη, οι οποίες μας τόνισαν τις βασικές ελλείψεις στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μας είπαν ότι η είσοδος και η έξοδός από το παλιό ΚΥΤ ήταν πολύ δύσκολη και ότι συναντούσαν δυσκολίες στη νομική παράσταση για τις υποθέσεις που αναλάμβαναν. Είχαν μεγάλα προβλήματα στη συνεργασία με την ευρωπαϊκή και την ελληνική υπηρεσία ασύλου, μας περιέγραψαν ένα νομικό σύστημα σχεδιασμένο εναντίον όσων προστρέχουν σε αυτό για βοήθεια. Μας μίλησαν για τις παράνομες πρακτικές των επαναπροωθήσεων και την επικινδυνότητά τους, για την παράβαση των διεθνών κανόνων δικαίου που αυτό συνιστά. Μιλήσαμε επίσης με οργανώσεις που εστιάζουν στην παροχή υπηρεσιών ψυχοσωματικής βοήθειας και αλληλεγγύης οι οποίες τα τελευταία χρόνια βρίσκονται στο στόχαστρο ακροδεξιών ομάδων και αισθάνονται σε κίνδυνο από την ρητορική που ακολουθούν οι τοπικές αρχές.
Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: Η διάσωση στη θάλασσα δεν είναι προαιρετική
Το επόμενο πρωί συναντήσαμε την ΕΑSΟ, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου που κάνει τις συνεντεύξεις, παρέχει τη γνώμη της στην ελληνική υπηρεσία η οποία παίρνει τις τελικές αποφάσεις. Είναι διάχυτη η αίσθηση πως αυτή η ιεράρχηση εξυπηρετεί μία υποχώρηση σε ό,τι αφορά το ευρωπαϊκό κεκτημένο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που φαίνεται να βρίσκεται υπό αίρεση. Όταν συναντήσαμε τον εκπρόσωπο της Frontex, της ευρωπαϊκής υπηρεσίας για τη φύλαξη των συνόρων, μας είπε ότι επίσης τελούν υπό τις διαταγές της ελληνικής ακτοφυλακής. Η Frontex περιπολεί και καταγράφει τις κινήσεις στα ελληνικά θαλάσσια σύνορα υπό τις επιχειρησιακές οδηγίες της ακτοφυλακής. Ζητήσαμε να μάθουμε αν έχουν γίνει καταγγελίες στον ανεξάρτητο επιθεωρητή για τα ανθρώπινα δικαιώματα και είπαν ότι δεν γνωρίζουν κάτι. Μας είπαν ότι πέραν της γνωστής υπόθεσης του δανέζικου πληρώματος που αρνήθηκε να εκτελέσει εντολές για επαναπροώθηση, δεν υπήρχαν άλλα τέτοια περιστατικά. Μόλις την προηγούμενη μέρα η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είχε δηλώσει ότι η διάσωση στη θάλασσα δεν είναι προαιρετική. Στη Λέσβο είναι συχνά ορατές δια γυμνού οφθαλμού.
Στη συνέχεια πήγαμε στις τοπικές αρχές, είδαμε τον περιφερειάρχη και τον αντιδήμαρχο Μυτιλήνης. Ο Κώστας Μουτζούρης μας είπε ότι δεν θέλει ένα νέο Γκουαντανάμο στο νησί του και ότι πιέζει τους κυβερνώντες να μην παραπονιούνται ότι η Ευρώπη αφήνει τους πρόσφυγες στην Ελλάδα, ενώ αυτοί την ίδια ώρα τους αφήνουν στα νησιά. Μας είπε πως δεν θέλουν χρήματα, γιατρούς και κουβέρτες, αλλά μια λύση για να μπορούν οι πρόσφυγες να φεύγουν στα σύνορα. Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Δουβλίνου, η διαδικασία του ασύλου πρέπει να γίνει στα σημεία εισόδου. Επειδή πρόκειται για μια προσωπική υπόθεση και εξετάζεται ξεχωριστά για κάθε πρόσωπο, απαιτείται πολύς χρόνος.
Το αίτημα είναι η εξέταση του ασύλου να μην γίνεται στη χώρα εισόδου (να γίνεται μόνο η καταγραφή), αλλά να υπάρχει ένα υποχρεωτικό σύστημα κατανομής σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Τέλος θα πρέπει να ολοκληρωθεί στο σχέδιο δράσης για την ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων, όποιος παίρνει άσυλο, να έχει ΑΜΚΑ, να πάει σχολείο, να αποκτήσει δεξιότητες, να ψάξει για δουλειά.
Ανθρωποι σε καθεστώς νομικής ανυπαρξίας
Φυσικά πρέπει να λυθεί και το πρόβλημα των επιστροφών, γιατί σήμερα όποιος παίρνει άσυλο θα πάει στη Βικτώρια και δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, ενώ όσοι δεν παίρνουν άσυλο δεν γίνονται δεκτοί από το Αφγανιστάν ή την Τουρκία και μένουν στη Μόρια. Σε ένα καθεστώς νομικής ανυπαρξίας. Γι’ αυτό τα camp στα νησιά γίνονται φυλακές, αποθήκες ψυχών. Δεν έχει ούτε μπρος, ούτε πίσω.
Πριν φύγουμε συναντήσαμε και τους προέδρους των κοινοτήτων Παναγούδας και Μόριας. Μας μίλησαν για την προσπάθεια των τελευταίων επτά χρόνων, την τεράστια βοήθεια που έχουν δώσει οι κάτοικοι και την τεράστια καταστροφή που έχουν υποστεί στις περιουσίες τους, τον τρόπο ζωής, τους αιωνόβιους ελαιώνες τους. Ζήτησαν και αυτοί να κάνουμε ότι μπορούμε για να μην μένουν άλλο άνθρωποι εκεί αλλά και για να λήξουν οι αιτίες που οδηγούν αυτούς τους ανθρώπους στην προσφυγιά.
Υπάρχουν και τα καλά παραδείγματα. Στο παλιό Καρά Τεπέ ζουν 1.000 ευάλωτες οικογένειες μέσα σε μια εξαιρετική, ανθρώπινη ατμόσφαιρα. Είναι η μόνη δομή όπου λειτουργεί παιδικός σταθμός και δημοτικό σχολείο, γίνονται αθλητικές δράσεις, μαθήματα μουσικής, έχουν υπολογιστές. Υπάρχει μια ατμόσφαιρα ηρεμίας και ειρήνης. Πήγαμε και στο Κέντρο της Ηλιαχτίδας στο Ταμπουάτ, που ήταν πριν κέντρο ημέρας για γυναίκες και παιδιά. Μετά τη φωτιά στεγάζει 200 άτομα, μόνο μητέρες με τα παιδιά τους. Περιμένουν ακόμα τα κρεβάτια, αλλά υπάρχει τουλάχιστον ένα μέρος να φάνε, να πλυθούν, να κοιμηθούν και να παίξουν τα παιδιά.
Ανθρωποι, θεσμοί, υποδομές στα όριά τους
Τί είδα λοιπόν στη Λέσβο; Είδα ανθρώπους, θεσμούς και υποδομές στα όρια τους. Ολοι, ο καθένας με τη δική του ανάγκη, συνείδηση και δύναμη, προσπαθούν να επιβιώσουν σε ένα καθεστώς που όλοι αναγνωρίζουν ως ανεπαρκές, παράλογο και ατελέσφορο. Η πολιτική που εφαρμόζει η Ευρώπη έχει αποτύχει την τελευταία πενταετία. Απολογηθήκαμε στους κατοίκους και στους αιτούντες άσυλο για την τεράστια κακοποίηση που έχουν υποστεί και υποσχεθήκαμε ότι θα εργασθούμε με όλη μας τη δύναμη ώστε το νέο μεταναστευτικό σύμφωνο της Ευρώπης να είναι ανθρωπιστικό και να λαμβάνει τους πάντες υπόψη του, με βάση τις διακηρυγμένες αξίες της Ευρώπης. Αν ένας πρόσφυγας φτάνει στην Ευρώπη και δεν γίνονται σεβαστά τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, σημαίνει ότι πουθενά στον κόσμο δεν γίνονται. Δενπρέπει να χάσουμε αυτό που κατακτήσαμε το 1948. Πρέπει να πολεμάμε τους διακινητές που οδηγούν τη βάρκα και όχι τους ανθρώπους που είναι στη βάρκα. Πρέπει να εκσυγχρονίσουμε τις διαδικασίες ασύλου, να λύσουμε το πρόβλημα των επιστροφών, να φυλάμε τα θαλάσσια σύνορά μας και να σώζουμε τους ανθρώπους στη θάλασσα.. Πρέπει να μην υπάρξει νέα Μόρια, να αποσυμφορίσουμε τα νησιά αλλάζοντας τη Δήλωση Ευρωπαϊκής Ένωσης- Τουρκίας που στην ουσία τηρείται μόνο από την ελληνική πλευρά.
Και πρέπει να εξασφαλίσουμε τη συνεργασία όλων των κρατών για τη συμμετοχή τους στη μετεγκατάσταση. Έχει δώσει πολλά χρήματα η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά η αλληλεγγύη στις χώρες υποδοχής δεν μπορεί να τελειώνει εκεί. Όλοι οι άνθρωποι στη Λέσβο είναι κακοποιημένοι και για αυτό ευθύνεται η αποτυχημένη ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης με το Δουβλίνο ΙΙΙ και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και ειδικά οι χώρες του Βίζεγκραντ από το 2015 και μετά.
Στα γεωγραφικά σύνορα της Ευρώπης, αισθάνεσαι αβέβαιος για την ισχύ του ευρωπαϊκού κεκτημένου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν η Ευρώπη το παραβλέψει ή το επιτρέψει δεν θα είναι πια Ευρώπη.