Αδιαμφισβήτητα, οι Πανελλαδικές Εξετάσεις έχουν ιδιαίτερο χαρακτήρα για την ελληνική οικογένεια και τον υποψήφιο, καθώς αποτελούν κριτήριο εκπαιδευτικών και επαγγελματικών επιλογών.
Η ελληνική οικογένεια θέλει τα παιδιά της να σπουδάσουν, το έχει ως πρώτη προτεραιότητα και επενδύει χρήματα σε αυτό. Ο έφηβος δίνει Πανελλαδικές, αλλά συχνά μαζί με αυτόν δίνει εξετάσεις και όλη η οικογένεια.
Η κοινωνία μας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «παιδοκεντρική» λέει μιλώντας στο iefimerida η Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια, Αρετή Βεργούλη.
Παραδοσιακά ο Έλληνας γονιός κάνει το παν για να προσφέρει την καλύτερη μόρφωση στα παιδιά του, τα σπουδάζει με θυσίες, δουλεύοντας πολλές φορές σκληρά, ενώ, όπως προκύπτει από έρευνες, τα ελληνόπουλα μπαίνουν στην αγορά εργασίας πιο αργά σε σχέση με τους συνομηλίκους τους στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό συμβαίνει επειδή οι γονείς επιδιώκουν τα παιδιά τους να έχουν μια καλύτερη ζωή από εκείνη των γονιών τους.
Πανελλαδικές εξετάσεις και ο ρόλος του κοινωνικού πλαισίου
Ο ρόλος του οικογενειακού πλαισίου σε αυτή την περίοδο είναι να προσφέρει στον έφηβο υποστήριξη: οι γονείς οφείλουν όχι απλώς να επιτρέπουν, αλλά και να ενθαρρύνουν τους εφήβους να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και τις δυσκολίες τους, χωρίς να αλλάζουν τη συμπεριφορά τους απέναντί τους για να τους προστατέψουν από τα δυσφορικά συναισθήματα που βιώνουν.
Καλό είναι να βρίσκονται κοντά στο παιδί τους, δείχνοντας κατανόηση, υποστήριξη, ενθάρρυνση, διαθεσιμότητα να το ακούσουν. Είναι απαραίτητο να έχουν ως μότο ότι τα παιδιά είναι αποδεκτά άνευ όρων αλλά όχι άνευ ορίων. Πρέπει σε αυτό το διάστημα να αποφεύγουν την υπερεμπλοκή τους και να παρέχουν τη βοήθεια ακριβώς που επιθυμεί το παιδί. Να μην αλλάζει η ρουτίνα της οικογένειας αλλά να διασφαλίζεται ήρεμο περιβάλλον, έλλειψη συγκρούσεων και αποφυγή πολλών συζητήσεων με επίκεντρο τις εξετάσεις. Καθοριστικό ρόλο στην ενθάρρυνση, εκτός από τους γονείς, παίζουν και οι κάθε είδους «σημαντικοί άλλοι», όπως το ευρύτερο οικογενειακό και φιλικό πλαίσιο, καθώς και η ματιά του εκπαιδευτικού.
Το στοίχημα είναι το άγχος που χαρακτηρίζει αυτή την περίοδο να μετατραπεί σε δημιουργικό και όχι αποδιοργανωτικό. Σε έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί φαίνεται ότι η καλύτερη επίδοση συνδέεται με μέσα επίπεδα άγχους· οι περιπτώσεις υψηλού ή πολύ χαμηλού άγχους συνδέονται με χαμηλές επιδόσεις. Το άγχος μπορεί να αποτελεί ένα συναίσθημα που προκαλείται από μια προσωρινή κατάσταση ή να αποτελεί μέρος της προσωπικότητας του μαθητή. Οπότε όσοι υποψήφιοι είναι αγχώδεις έχουν προδιάθεση να βλέπουν κάθε εξέταση ως απειλή· το ίδιο ισχύει και για τους γονείς τους.
Πώς γίνεται το άγχος δημιουργικό
Τι μπορούμε να κάνουμε για να μετατρέψουμε το άγχος σε δημιουργικό και όχι σε αποδιοργανωτικό;
Η ποιότητα της προετοιμασίας που έχει γίνει το προηγούμενο διάστημα επηρεάζει πολύ τα επίπεδα του άγχους και είναι χρήσιμο ο υποψήφιος να έχει θέσει ρεαλιστικούς στόχους, να αξιοποιεί τα δυνατά του σημεία και να μπορεί να εντοπίζει τα αδύναμα σημεία του, τόσο στο διάβασμά του όσο και στο πρακτικό μέρος των εξετάσεων, ώστε να μπορεί να τα βελτιώσει.
Κατά το διάστημα αυτό είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει οργανωμένο πρόγραμμα διαβάσματος με διαστήματα ξεκούρασης προκειμένου να γίνεται καλύτερη απορρόφηση της ύλης. Βοηθητικό επίσης είναι ο μαθητής να κωδικοποιήσει με κάποιο τρόπο την ύλη, να την ομαδοποιήσει ώστε να μπορεί να την ανακαλέσει πιο εύκολα κατά τη διάρκεια των εξετάσεων.
Επίσης πολλές φορές οι μαθητές διακατέχονται από αρνητικές σκέψεις όπως «δεν θα τα καταφέρω», «θα τα χάσω», και το άγχος τους εντείνεται από την προοπτική της αποτυχίας. Πρέπει να πουν στον εαυτό τους ότι κι αν έχουν άγχος δεν θα πάθουν κάτι από αυτό. Είναι σημαντικό ο μαθητής να συγκεντρωθεί σε αυτό που μπορεί να κάνει και όχι σε αυτό που δεν μπορεί. Η μέθοδος της επανάληψης και η νοερή αναπαράσταση των εξετάσεων, με ερωτήματα που θέτει ο ίδιος στον εαυτό του για να δει πώς απαντά και τι πρέπει να βελτιώσει, λειτουργεί θετικά, καθώς ο υποψήφιος έχει την αίσθηση του ελέγχου και αποκτά πίστη στον εαυτό του. Όσο πιο συχνά φανταζόμαστε τις εξετάσεις με λεπτομέρεια, τόσο ο εγκέφαλός μας εξοικειώνεται με τη διαδικασία και δεν την εισπράττει σαν κάτι απειλητικό. Είναι μια μέθοδος που χρησιμοποιείται συχνά στους αθλητές.
Κατά τη διάρκεια των εξετάσεων είναι χρήσιμο να διαβάσουν οι υποψήφιοι μια και δυο φορές την εκφώνηση ώστε να είναι σίγουροι πως κατανόησαν το θέμα και τι ακριβώς τους ζητείται, και να ακούσουν προσεκτικά τις οδηγίες των εξεταστών. Στη συνέχεια είναι χρήσιμο να ξεκινήσουν από τα θέματα που γνωρίζουν καλύτερα και να έχουν κατά νου τον χρόνο και πώς θα τον διαχειριστούν. Σε περιπτώσεις ακραίου άγχους βοηθά να πάρουν βαθιές ανάσες και να προσπαθήσουν για λίγα λεπτά να χαλαρώσουν προτού γυρίσουν στην εξέταση. Να αφήσουν χρόνο για να μπορούν να ελέγξουν τις απαντήσεις τους προτού παραδώσουν το γραπτό. Καλό είναι, εάν νιώθει ο υποψήφιος ότι θέλει να εγκαταλείψει την αίθουσα, να συγκρατήσει τον εαυτό του, να επιμείνει και να παλέψει μέχρι το τέλος, μέχρι να «σφυρίξει η λήξη» του «αγώνα».
Μέσα από τη δοκιμασία των Πανελλαδικών Εξετάσεων δίνεται η δυνατότητα τόσο στους γονείς όσο και στους εφήβους να βιώσουν το άγχος όχι ως ένα δυσφορικό συναίσθημα αλλά να το δουν ως μια διαδικασία εξέλιξης. Αποτελεί μια δοκιμασία ωρίμανσης, κατά την οποία οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους, να τους μεταφέρουν την πίστη στις ικανότητές τους και ταυτόχρονα να τα βοηθήσουν να διαχειριστούν την ένταση και να λειτουργήσουν υπό πίεση· έτσι, σιγά σιγά θα τα αφήσουν να προχωρήσουν προς την ενηλικίωση, δηλαδή στην ανάληψη της ευθύνης της ζωής τους. Να μάθουν οι γονείς να μην αναπαράγουν ασυνείδητα όσα έκαναν οι δικοί τους γονείς. Ας φέρουν στη μνήμη τους πώς ήταν οι Πανελλαδικές για αυτούς και ας κάνουν τα πράγματα διαφορετικά. Οι έφηβοι μέσα από αυτή την εξέταση αρχίζουν να αξιολογούνται, να μαθαίνουν από την επιτυχία (τι έκαναν καλά και πέτυχαν) ή την αποτυχία (τι δεν πήγε καλά), να μαθαίνουν να αναστοχάζονται όσα κάνουν, επιλέγουν και ζουν.
Η επιβίωση των εφήβων στο μέλλον θα εξαρτάται από την ικανότητά τους να μαθαίνουν. Ας προσπαθήσουμε τόσο γονείς όσο και εκπαιδευτικοί να βοηθήσουμε τα παιδιά να καταλάβουν ότι η ζωή είναι ένα ταξίδι και να τους επιτρέψουμε να συνεχίσουν να μαθαίνουν και μετά το τέλος των εξετάσεων.
Αλλωστε, όπως έλεγε και ο Alvin Toffler «Οι αναλφάβητοι του 21ου αιώνα δεν θα είναι εκείνοι που δεν ξέρουν γραφή και ανάγνωση, αλλά εκείνοι που δεν μπορούν να μάθουν, να ξεμάθουν και να ξαναμάθουν».