Πολιτισμός και επιστήμες συνυπάρχουν σε μια κοινότητα ανθρώπων από όλο τον κόσμο που δημιουργείται για τέσσερις μήνες, με έδρα την Aθήνα, την Πλάκα και πεδίο άσκησης και αναζήτησης ολόκληρο τον πλανήτη και το φάσμα της επιστήμης και της δημιουργίας. Είναι το Οnassis AiR που μπαίνει στη δεύτερη χρονιά λειτουργίας του με δυο διακριτούς κύκλους.
Μόλις χθες, στις 5 το απόγευμα, έληξε το παγκόσμιο κάλεσμα του Ιδρύματος Ωνάση για την πρωτοβουλία του Onassis AiR που φέτος (δεύτερη χρονιά λειτουργίας του) προσκάλεσε όσους ενδιαφέρονται να λάβουν μέρος στις δύο θεματικές του. Το Φθινόπωρο (από Σεπτέμβριο έως Δεκέμβριο 2020) οι συμμετέχοντες θα στοχαστούν και θα δημιουργήσουν με θέμα έμπνευσης τις ταυτότητες, με συντονίστρια τη θεωρητικό της περφόρμανς, Υπατία Βουρλούμη, ενώ την Άνοιξη (από Φεβρουάριο έως Μάιο 2021) οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να συνδράμουν στο ερευνητικό θέμα οικολογίες με συντονιστή τον συγγραφέα και καλλιτέχνη James Bridle.
Στο κάλεσμα συμμετέχουν καλλιτέχνες, designers, επιμελητές, ακτιβιστές, κολεκτίβες, παιδαγωγοί, νομικοί, δημιουργοί περφόρμανς, οικονομολόγοι, σκηνοθέτες, φιλοσόφοι και άλλοι επαγγελματίες (δεν είναι απαραίτητο να έχουν ακαδημαϊκούς τίτλους). Το γεγονός ότι τα θέματα των ταυτοτήτων και της οικολογίας θα γίνουν το πεδίο έρευνας και έκφρασης ουσιαστικά στην εποχή μετά τον εγκλεισμό, στη νέα ιστορική συνθήκη που καθορίζει ο κορωνοϊός και ο κύκλος των πανδημιών δίνει αίφνης μια νέα διάσταση στη διαδικασία. «Ο σκελετός των θεματικών έχει στηθεί, όμως σκόπιμα το περιεχόμενο παραμένει να διαμορφωθεί από τους συμμετέχοντες» μου λέει ο Ash Boulayev, Διευθυντής του Οnassis AiR όταν του το επισημαίνω. «Τα κεντρικά θέματα που έχουν επιλεγεί, η ταυτότητα και η οικολογία αφορούν τις συνθήκες που βιώνουμε και σίγουρα τις μελλοντικές κρίσεις που θα ζήσουμε. Αναγκαστικά, αυτό που βιώνουμε με τον κορωνοϊό συνδιαμορφώνει το περιεχόμενο, αναγκαστικά η πανδημία θα επηρεάσει τον προβληματισμό και τη θεματική του προγράμματος. Δεν χρειάζεται καν να το θέσουμε εμείς ως σημείο αναφοράς».
Πέρυσι έκαναν αίτηση 1.300 άτομα από 40 χώρες για το πρόγραμμα, το 35% ήταν Ελληνες. Οι ηλικίες κυμάνθηκαν από 21 ως 60 ετών ενώ το 80% όσων επελέγησαν ήταν γυναίκες. «Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι δεν έχουν βεβαιότητες. Αναζητούν τρόπους εργασίας, παραγωγής, δημιουργίας, μεθοδολογίας, ερευνούν διαρκώς ψάχνοντας νέα βήματα, απαντήσεις, τρόπους», λένε ο Αsh Boulayev και η Νεφέλη Μυρωδιά, Δημιουργική Παραγωγός/Δραματουργός του προγράμματος. Οι 29 που παρακολούθησαν το περσινό πρόγραμμα χωρισμένοι σε ομάδες θα αξιολογήσουν τις αιτήσεις, χωρίς να βλέπουν όνομα, ηλικία, φύλο, ιδιότητα. Με αξιοκρατία, διαφάνεια, όπως τονίζει ο Ash Boulayev. Θα κάνουν την προεπιλογή και στις 18 και 19 Μαϊου ο James Bridle και η Υπατία Βουρλούμη θα κάνουν την τελική επιλογή. Πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου θα έχουμε τα αποτελέσματα.
Εχει ενδιαφέρον ότι στην φάση που ζούμε μας απασχολεί πιο πολύ από ποτέ ίσως το θέμα των ταυτοτήτων στην Ελλάδα με αφορμή και την έλευση του 2021. Αν μη τι άλλο ανοίγει ένα θέμα συζήτησης γύρω από το ζήτημα. «Ο εορτασμός των 200 ετών από την Επανάσταση του 1821 σίγουρα επηρεάζει τη συζήτηση για την εθνική ταυτότητα» λένε ο Αsh και η Νεφέλη. «Πώς εμείς φέρουμε ένα βάρος πολιτιστικό που συνδέεται αναπόφευκτα με το 1821; Αλλά και πως συνδέεται αυτό το βάρος, αυτή η εμπειρία με τον υπόλοιπο κόσμο και την μετά-αποικιοκρατία; Η εθνική ταυτότητα είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που διδαχθήκαμε για το 1821». Ταυτόχρονα, το ζήτημα της οικολογίας που είναι κυρίαρχο εδώ και χρόνια, αίφνης παίρνει νεα διάσταση μέσα από την πανδημία. «Η φύση αλλάζει πολύ γρήγορα, ανταποκρίνεται στον εγκλεισμό των ανθρώπων, τον περιορισμό των κινήσεων. Η ατμόσφαιρα έχει καθαρίσει από καυσαέρια, βλέπεις πια μέχρι πιο μακριά από πριν» παρατηρεί ο Ash Boulayev.
Στο πλαίσιο του ανοιχτού καλέσματος συμμετοχής για το 2020/21, το Onassis AiR συνεργάζεται με άλλα ιδρύματα, με δύο διαφορετικούς τρόπους: Με το Onassis USA, υπό τη διεύθυνση του Vallejo Gantner, καθώς οι δύο ομάδες συμμετεχόντων που θα επιλεγούν, θα είναι σε διάλογο με την επιμελητική ομάδα του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη, με την προοπτική μιας πιθανής αλληλεπίδρασης και συμμετοχής στις διοργανώσεις στις ΗΠΑ το 2021 ή/και το 2022. Kαι με το LMCC (Lower Manhattan Cultural Council) που παρέχει υπηρεσίες, δημιουργεί δίκτυα και προσφέρει χώρο στους καλλιτέχνες και στην κοινότητα από το 1973, με προγράμματα καλλιτεχνικής φιλοξενίας, επιχορηγήσεις καλλιτεχνών, ευκαιρίες παρουσίασης καλλιτεχνικών έργων. Πέρα από τους πέντε συμμετέχοντες που θα επιλεγούν για κάθε Movement μέσω του ανοιχτού καλέσματος συμμετοχής, θα προσκληθούν δύο επιλεγμένοι καλλιτέχνες από το δίκτυο του LMCC, σε συνεργασία με την ομάδα του LMCC, οι οποίοι θα συμμετέχουν στα δύο Movements του Φθινοπώρου του 2020, ένας σε κάθε ομάδα.
Τι γίνεται μόλις ολοκληρωθεί κάθε θεματική; «Δεν κλείνει ποτέ ο κύκλος του Onassis AiR για τους συμμετέχοντες. Δεν πιστεύουμε στην στιγμιαία στήριξη» λένε ο Ash και η Νεφέλη. «Ανά πάσα στιγμή μπορούν να έχουν βοήθεια από εμάς, πρόσβαση στον χώρο, εξοπλισμό. Κάθε ένας είναι ισόβιο μέλος του προγράμματος. Μάλιστα έχουμε ένα δωμάτιο στο κτίριό μας στην Πλάκα που είναι αφιερωμένο σε αυτούς που επιστρέφουν. Το ονομάζουμε παλίμψηστο. Ετσι χτίζεται μια κοινότητα». Ταυτόχρονα, οικοδομείται ένα αρχείο με κείμενα, φωτογραφίες, βίντεο. «Μας ενδιαφέρει πώς θα παρουσιαστεί η έρευνα στο κοινό και θα έχουν πρόσβαση οι ερευνητές» λέει ο Ash Boulayev. Αναλυτικά τα πρόγραμματα έχουν ως εξής:
Οι ταυτότητες και οι αέναες δοκιμές τους
Κατά τη διάρκεια του Infinite Rehearsals: Movement I & II, οι συμμετέχοντες θα αναζητήσουν τρόπους απομάκρυνσης από τη διαφάνεια των ταυτοτήτων και τη συνεχή αναγωγή σε αυτές. Θα εξασκηθούν σε μια μεθοδολογική δομή συλλογικής μελέτης και πειραματισμού, η οποία εμπνέεται αισθητικά και ποιητικά από μη γραμμικές, συνειρμικές αρχές. Αφού θα βρίσκονται στη μεσογειακή ακτή και σε μια πόλη που έχει συγκροτηθεί ως η αρχαία κοιτίδα του Δυτικού πολιτισμού και της λευκής υπεροχής, είναι κρίσιμο να σκεφτούν την έννοια της ιστορικής ταυτότητας ως μιας επιτέλεσης, ως μεθόδου, και όχι ως κατάστασης. Με άλλα λόγια, θα ασχοληθούν με ερωτήματα που αφορούν το πράττειν και όχι το γνωρίζειν ή το είναι, θα στραφούν στις ζωντανές κληρονομιές της αποικιακής και αντιαποικιακής ιστορίας, και όχι σε οντολογικές αξιώσεις, θα αρνηθούν τον γραμμικό χρόνο, θα ασπαστούν την αδιαφάνεια και την κίνηση της ελευθερίας, θα εξασκηθούν στην αποταύτιση. Θα διερωτηθούν: Πώς εμπλεκόμαστε όλες/-οι, με όρους κβαντικής φυσικής, σε μια πλανητική «διαφορά χωρίς διαχωριστικότητα», όπως γράφει η Denise Ferreira da Silva; Πώς είμαστε πάντα και ήδη «ενικοί-πληθυντικοί» (Jean-Luc Nancy), στο αλλού και το αλλιώς; Πώς μπορούμε να καταστρέψουμε τις παγιωμένες έννοιες και κατηγορίες του διαχωρισμού που είναι εγγενείς στον φυλετικό καπιταλισμό, μέσα από την αισθητική μιας μετασχηματιστικής λειτουργίας της ιστορίας και του χρόνου, μέσα από την αισθητική φαντασία και τις πραγματώσεις της ως μετασχηματιστικών δυνάμεων υπέρ της κατάργησης; Πώς μοιραζόμαστε πάντα και ήδη το μη κοινόχρηστο, το ανεκτίμητο, το ανυπολόγιστο;
Οικολογίες και χωροχρόνος
Κατά τη διάρκεια του Infinite Rehearsals: Movement III & IV, οι συμμετέχοντες θα ερευνήσουν συλλογικά, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω ερωτήματα: Πώς μπορούμε να φανταστούμε διαφορετικά τα εργαλεία που έχουμε στα χέρια μας για να προσγειωθούμε στην πραγματικότητα; Πώς επανεπιβεβαιώνουμε τη σημασία της κοινότητας, χτίζοντας παράλληλα δεσμούς αλληλεγγύης με τον κόσμο πέραν του ανθρώπινου; Πώς θα ήταν αν παίρναμε τη νοημοσύνη των ζώων, των φυτών και των οικοσυστημάτων εξίσου σοβαρά με τη νοημοσύνη των έξυπνων μηχανών; Ποια είναι η σχέση μεταξύ των δικτύων διανομής και της κατανομής της εξουσίας; Πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε με αισθητικά συστήματα διαφορετικά από το δικό μας; Και γιατί είναι τόσο κρίσιμο να το κάνουμε αυτό εδώ και τώρα, στις παρυφές της Μεσογείου, μα και σε άλλα, πιθανά μέλλοντα;