Στη σκιά της Ακρόπολης η Αθήνα διηγείται την πλούσια και μοναδική της ιστορία. Ανάμεσα στα πολλά της μνημεία βρίσκεται ένα ταπεινό σημείο – μια μικρή σπηλιά με μια πινακίδα που μαρτυρά ότι πρόκειται για τον οικογενειακό τάφο του Κίμωνα, όπου πιστεύεται ότι έχουν ταφεί και τα οστά του Θουκυδίδη.
Την πρώτη φορά που πέρασα από το μνημείο, αν και δεν είχα διαβάσει το έργο του Θουκυδίδη, μου έκανε εντύπωση πως ο τάφος ενός τόσο σπουδαίου άνδρα έχει αφεθεί στη φθορά– κάποιος, μάλιστα, είχε πετάξει μέσα ένα πακέτο από τσιγάρα. Τα χρόνια πέρασαν και τελικά διάβασα το έργο του Θουκυδίδη, ωστόσο, το πακέτο τσιγάρων παραμένει εκεί μέχρι και σήμερα, ώστε να μας θυμίζει την αδυναμία μας, σε συλλογικό αλλά και κρατικό επίπεδο, να αναδείξουμε και να κατανοήσουμε το ιστορικό παρελθόν μας. Στην πραγματικότητα, το εν λόγω ταφικό μνημείο, ελάχιστα γνωστό στους κατοίκους και τους επισκέπτες, αποτελεί μια σιωπηλή υπενθύμιση της παραμελημένης μας κληρονομιάς.
Θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης εάν καταπιάνομαι με το συγκεκριμένο θέμα από αρχαιολατρία, γραφικότητα ή ακόμα και από αναχρονισμένο εθνικισμό. Κάθε άλλο. Καταπιάνομαι με το ζήτημα, διότι η εγκατάλειψη του ταφικού μνημείου του Θουκυδίδη είναι ένα παράδειγμα της αποτυχίας μας να αντιληφθούμε τη σημασία του ιστορικού μας παρελθόντος για τη σφυρηλάτηση της σύγχρονης συλλογικής μας ταυτότητας. Μπορεί να φαντάζει κοινότοπο, αλλά η κατανόηση της ιστορικής μας κληρονομιάς και η εμβάθυνση σε σχολές σκέψης, όπως αυτή του Θουκυδίδη, είναι μερικά από τα στοιχεία που θα μας δώσουν την αυτοπεποίθηση που χρειαζόμαστε, ώστε να είμαστε σε θέση στο μέλλον να πρωταγωνιστούμε διεθνώς σε οικονομικό, γεωπολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο. Είναι το μέλλον, λοιπόν, αυτό που με απασχολεί και όχι το παρελθόν.
Ποιος ήταν όμως ο Θουκυδίδης και γιατί η παραμέληση του ταφικού του μνημείου αναδεικνύει ορισμένες από τις παθογένειές μας;
Ο Θουκυδίδης, ο άνθρωπος που κατέγραψε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και έθεσε τα θεμέλια της επιστημονικής ιστοριογραφίας και της πολιτικής ανάλυσης, παραμένει μία από τις πιο επιδραστικές προσωπικότητες όλων των εποχών. Ήταν ο πρώτος που κατέγραψε την ιστορία με επιστημονικό τρόπο και «σύγχρονη» μεθοδολογία. Η στρατηγική του σκέψη έχει επηρεάσει όχι μόνο την πορεία αυτοκρατοριών αλλά και τις σύγχρονες σχολές διεθνούς στρατηγικής.
Για παράδειγμα, προσωπικότητες όπως ο Χένρι Κίσινγκερ έχουν αντλήσει βαθιά έμπνευση από το έργο του Θουκυδίδη. Η realpolitik του Κίσινγκερ, μια από τις βασικές αρχές που καθόρισαν τη διπλωματία του 20ού αιώνα, αντλεί τις ρίζες της από τον ρεαλισμό του Θουκυδίδη. Επιπλέον, η θεωρία της "Θουκυδίδειας Παγίδας" – η τάση για σύγκρουση που προκύπτει όταν μια νέα δύναμη αμφισβητεί την κυριαρχία μιας καθιερωμένης – συνεχίζει να αποτελεί θεμέλιο για την ανάλυση γεωπολιτικών εντάσεων, όπως αυτές μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Το έργο του για την ισορροπία ισχύος και τις σχέσεις μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων επηρέασε βαθιά την κατανόηση της γεωπολιτικής δυναμικής, παρέχοντας ένα διαχρονικό πλαίσιο ανάλυσης των διεθνών σχέσεων.
Για τον έμπειρο αναγνώστη, μια απλή ανάγνωση του έργου του Θουκυδίδη αρκεί για να αναδείξει τη βαθιά επιρροή του συγγραφέα στη διαμόρφωση των σύγχρονων δογμάτων επιβολής ισχύος των μεγάλων πλανητικών δυνάμεων. Οι αναφορές και οι παραπομπές, δε, σύγχρονων και παλαιότερων συγγραμμάτων στρατηγικής και διπλωματίας στο έργο του Θουκυδίδη είναι αμέτρητες.
Είναι αξιοσημείωτο ότι, ενώ η Αμερική διδάσκει τα έργα του Θουκυδίδη στις στρατηγικές σχολές σκέψης της, αναγνωρίζοντας τη διαχρονική τους αξία, η Ελλάδα – η χώρα που τον γέννησε – τον παραμελεί. Ένας απλός παραμελημένος τάφος, που φαινομενικά δεν έχει καμία σημασία, γίνεται σύμβολο της αδυναμίας μας να κατανοήσουμε το βάρος της κληρονομιάς μας.
Οι θεωρίες του Θουκυδίδη για τη στρατηγική, την ισχύ και την ανθρώπινη φύση είναι εξίσου επίκαιρες σήμερα όσο και στην αρχαιότητα. Μπορούν να μας βοηθήσουν να φανταστούμε μια Ελλάδα που θα χαράσσει μακρόπνοες στρατηγικές, αξιοποιώντας τη γεωπολιτική της θέση και τις δυνατότητές της για να κυριαρχήσει σε διεθνές επίπεδο. Πώς όμως μπορούμε να εμπνευστούμε από το έργο του, όταν ο ίδιος παραμένει «αφανής» στη χώρα του;
Ένα πρώτο βήμα θα ήταν η δημιουργία ενός μικρού μνημείου αφιερωμένου στον Θουκυδίδη, όχι μόνο για να τιμήσουμε τη ζωή και το έργο του, αλλά και για να ενισχύσουμε τη σύνδεσή μας με τη διαχρονική του σκέψη. Ένας σύγχρονος χώρος αφιερωμένος στον Θουκυδίδη θα μπορούσε να περιλαμβάνει διαδραστικά εκθέματα που να ζωντανεύουν τις κύριες ιδέες του έργου του, όπως η ισορροπία ισχύος, η στρατηγική σκέψη και οι ανθρώπινες συγκρούσεις.
Οι επισκέπτες θα μπορούσαν να βιώσουν προσομοιώσεις ιστορικών γεγονότων, όπως τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη ή τον Διάλογο των Αθηναίων με τους Μηλίους (οι Αθηναίοι, σε μια ωμή επίδειξη ρεαλιστικής πολιτικής σκέψης, διακηρύσσουν ότι «οι ισχυροί επιβάλλουν τη θέλησή τους, ενώ οι αδύναμοι υπομένουν ό,τι πρέπει»), αλλά και να έρθουν σε επαφή με σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Περικλής και ο Αλκιβιάδης.
Επιπλέον, ο χώρος θα μπορούσε να αναδείξει τη διαχρονική αξία της "Θουκυδίδειας Παγίδας", προσφέροντας αναλύσεις και παραδείγματα για το πώς η άνοδος μιας νέας δύναμης προκαλεί ανασφάλεια στις καθιερωμένες δυνάμεις, μια θεωρία που παραμένει επίκαιρη στις σύγχρονες γεωπολιτικές εντάσεις. Παράλληλα, ο χώρος θα λειτουργούσε ως εκπαιδευτικό κέντρο για την κατανόηση του Πελοποννησιακού Πολέμου, με διαλέξεις, θεματικά εργαστήρια και προβολές που θα αναδείκνυαν τα πολιτικά, στρατιωτικά και ηθικά διλήμματα της εποχής.
Κλείνοντας, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ένας τέτοιος χώρος δεν πρέπει να αποτελέσει μία ακόμα τουριστική ατραξιόν. Και η τουριστική αξιοποίηση των μνημείων μας είναι θεμιτή, αλλά τείνουμε συλλογικά να θεωρούμε ότι η τουριστική προβολή των μνημείων είναι και ο μοναδικός σκοπός της ύπαρξής τους. Ένα τέτοιο μνημείο θα πρέπει να προορίζεται να λειτουργήσει εκπαιδευτικά και να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους κατοίκους της χωράς μας, που περνούν καθημερινά δίπλα από το μνημείο, αγνοώντας τη σημασία του.
Ο Θουκυδίδης υπήρξε αυθεντία στα ζητήματα διπλωματίας, γεωπολιτικής και στρατηγικής, ας αποκαταστήσουμε λοιπόν τον ρόλο του ως πατέρα της ιστορίας δίνοντάς του τη θέση που του αξίζει. Ας εμπνευστούμε από αυτόν για να κοιτάξουμε με δυναμισμό το μέλλον!
*Ο Ευάγγελος Χ. Αηδόνης είναι Δικηγόρος, με ειδίκευση στο φορολογικό και κληρονομικό δίκαιο