Στην πρεμιέρα της έκθεσης «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής», του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, παραβρέθηκε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ανοίγει σήμερα τις πόρτες του, παρουσιάζοντας το πρώτο κύμα αρχαιοτήτων της συλλογής Στερν, που φτάνουν στην Ελλάδα, με τον τίτλο της έκθεσης να είναι «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής».
Ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, παραβρέθηκε στην πρεμιέρα της έκθεσης, η οποία πραγματοποιήθηκε σε κλειστό κύκλο. Από την Πέμπτη και για έναν χρόνο η έκθεση ανοίγει τις πόρτες της για το διεθνές κοινό της Αθήνας.
«Χαράσσουμε ένα βατό μονοπάτι επαναπατρισμού και άλλων πολύτιμων τμημάτων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στέλνοντας ένα μήνυμα σε κράτη, σε μουσεία, σε οργανισμούς, σε συλλέκτες, ότι αυτός ο γυρισμός, που είναι και το όνομα της έκθεσης που θα έχουμε την ευκαιρία σε λίγο να εγκαινιάσουμε, δεν είναι απλά ηθικά επιβεβλημένος, αλλά είναι και τεχνικά, νομικά εφικτός», δήλωσε κατά τον χαιρετισμό του ο πρωθυπουργός.
«Η Ελλάδα γίνεται πλέον ο μοναδικός κύριος της μεγαλύτερης συλλογής αρχαιοτήτων που θα επιστρέψει ποτέ στην πατρίδα μας», τόνισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης. «Η ρεαλιστική διεκδίκηση της κληρονομιάς μας είναι μία πολιτική κεντρική δέσμευση της κυβέρνησής μας, η οποία διαπερνά και όλους τους χειρισμούς του αρμόδιου υπουργείου», προσέθεσε.
«Τα εκατομμύρια μάτια τα οποία θα αντικρίζουν αυτά τα εν πολλοίς άγνωστα έργα θα γίνονται τελικά οι καλύτεροι πρεσβευτές του πολιτισμού και της ιστορίας μας», είπε ο πρωθυπουργός, ενώ αναφερόμενος στην προσωρινή έκθεση της συλλογής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης (MET) σημείωσε πως οι επισκέπτες του «θα είναι οι πρώτοι που θα αναγνωρίζουν ότι ναι μεν μπορεί αυτές οι αρχαιότητες να εκτίθενται στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο μιας πολιτιστικής ανταλλαγής, όμως αποτελούν ιδιοκτησία της Ελλάδος».
«Και φαντάζομαι ότι όσο περισσότερο εξοικειώνονται με τη μοναδικότητα του κυκλαδικού πολιτισμού, τόσο θα θέλουν να επισκεφθούν και το λίκνο του κυκλαδικού πολιτισμού, που δεν είναι άλλο από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αλλά και τα νησιά του Αιγαίου, όπου αναπτύχθηκε αυτός ο μοναδικός πολιτισμός», συμπλήρωσε.
«Θα ήθελα να συγχαρώ προσωπικά τη Λίνα Μενδώνη, την υπουργό Πολιτισμού, και τους συνεργάτες της που την ολοκλήρωσαν αθόρυβα και αποτελεσματικά», επισήμανε επίσης κατά την τοποθέτησή του ο πρωθυπουργός.
Στη συνέχεια ο Κυριάκος Μητσοτάκης ξεναγήθηκε στους χώρους της έκθεσης από τον επιμελητή της, Δρ. Ιωάννη Φάππα.
Η έκθεση αποτελεί το πρώτο βήμα υλοποίησης της κοινοβουλευτικά κυρωμένης συμφωνίας μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης για τη σταδιακή επιστροφή ολόκληρης της συλλογής στην Ελλάδα, ενώ ήδη αποτελεί κυριότητα και νομή του ελληνικού κράτους.
Οι 15 αρχαιολογικοί θησαυροί, 10 ειδώλια και πέντε αγγεία, καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα που εκτείνεται από τη Νεότερη Νεολιθική έως την Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδο.
Στην εκδήλωση μίλησαν επίσης η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Κασσάνδρα Μαρινοπούλου και ο διευθυντής του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης, Max Hollein. Παρέστησαν επίσης ο πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Τασούλας και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, Παναγιώτης Πικραμμένος.
Η έκθεση ανοίγει τις πύλες της για το κοινό την Πέμπτη 3 Νοεμβρίου και θα διαρκέσει έως το τέλος Οκτωβρίου του 2023.
Ακολουθεί ολόκληρη η ομιλία του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη:
«Κύριε πρόεδρε της Βουλής των Ελλήνων, κύριε αντιπρόεδρε της κυβέρνησης, κυρία υπουργέ, κυρία πρόεδρε, κυρίες και κύριοι,
Σήμερα είναι πράγματι μια πολύ ξεχωριστή μέρα για την πολιτιστική ζωή της χώρας που υποδέχεται τα πρώτα 15 από τα 161 συνολικά μοναδικά δείγματα κυκλαδικής τέχνης. Αρχαιότητες πολύ σπάνιας ομορφιάς και ανυπολόγιστης αξίας, οι οποίες επιστρέφουν στο σπίτι τους, χωρίς καμία επιβάρυνση του δημοσίου και χωρίς πια αντιδικίες και νομικά εμπόδια.
Χαράσσουμε, έτσι, ένα βατό μονοπάτι επαναπατρισμού και άλλων πολύτιμων τμημάτων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στέλνοντας ένα μήνυμα σε κράτη, σε μουσεία, σε οργανισμούς, σε συλλέκτες, ότι αυτός ο γυρισμός, που είναι και το όνομα της Έκθεσης που θα έχουμε την ευκαιρία σε λίγο να εγκαινιάσουμε, αγαπητή Σάντρα, δεν είναι απλά ηθικά επιβεβλημένος, αλλά είναι και τεχνικά, νομικά εφικτός.
Δεν ισχυρίζομαι, προφανώς, ότι δεν υπάρχουν δυσκολίες. Το αντίθετο, όπως αποδείχθηκε και με τη συλλογή αυτή απαιτούνται διαπραγματεύσεις πολύπλοκες και σκληρές. Με τους σωστούς χειρισμούς, όμως, αυτές μπορούν να οδηγούν σε συγκλίσεις και τελικά σε επωφελείς συμπράξεις. Και αυτό ακριβώς αποτυπώνει αυτή η συμφωνία του Υπουργείου Πολιτισμού με το Ινστιτούτο του Αρχαίου Πολιτισμού, την οποία έχει ήδη κυρώσει η Βουλή των Ελλήνων.
Και θα ήθελα να συγχαρώ προσωπικά τη Λίνα Μενδώνη, την Υπουργό Πολιτισμού, και τους συνεργάτες της που την ολοκλήρωσαν αθόρυβα και αποτελεσματικά κι όπως εξήγησε αναλυτικά η Υπουργός, πάντα σύμφωνα με την αρχαιολογική νομοθεσία.
Και θυμάμαι την πρώτη φορά που η Υπουργός μου ανέφερε την ύπαρξη αυτής της συλλογής, την οποία αγνοούσα, όπως την αγνοούσαν και οι περισσότεροι στην πατρίδα μας και τότε της είπα ότι θα εξαντλήσουμε όλη μας τη νομική ευρηματικότητα για να μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε ότι με τον σωστό τρόπο η συλλογή αυτή πρέπει να επιστρέψει και θα επιστρέψει, τελικά, στην πατρίδα μας.
Και όταν είχα την ευκαιρία προσωπικά να επισκεφθώ την οικία του συλλέκτη και να δω περί τίνος επρόκειτο, τότε αντελήφθην γιατί αυτή η προσπάθεια έπρεπε, τελικά, να τελεσφορήσει όπως και τελεσφόρησε.
Θέλω να συγχαρώ, λοιπόν, και την Πρόεδρο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, τη Σάντρα Μαρινοπούλου. Θέλω να συγχαρώ και τον Διευθυντή του Μητροπολιτικού Μουσείου. Dear Max, thank you very much for being here (Αγαπητέ Max, σε ευχαριστώ πολύ που είσαι εδώ). Και τα στελέχη των δύο οργανισμών που μόχθησαν για αυτό το αξιοσημείωτο επίτευγμα όπως το περιγράψατε, κ. Hollein.
Γιατί από τα μουσεία μας αυτά τα αγγεία, αυτά τα ειδώλια πρωτίστως θα ακτινοβολούν σε όλο τον κόσμο, υπογραμμίζοντας ότι ο επαναπατρισμός των αρχαιοτήτων δεν συνιστά μόνο μια διπλωματική νίκη της χώρας μας, είναι ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός αυτό το οποίο συμβαίνει σήμερα για ολόκληρη την οικουμένη, διότι η συγκεκριμένη συμφωνία προβλέπει παράλληλα με την έκθεση και την διεθνή ανάδειξη της κυκλαδικής τέχνης στο MET επί δεκαετίες, χωρίς καμία δαπάνη από τη δική μας την πλευρά.
Και μάλιστα στην αίθουσα όπου θα εκτίθενται τα ευρήματα αυτής της συλλογής, θα δηλώνεται πια ευκρινώς ότι αυτά αποτελούν την ιδιοκτησία του ελληνικού κράτους. Κάτι που συμβαίνει -απ' όσο γνωρίζω- για πρώτη φορά στην ιστορία αυτού του εμβληματικού Μουσείου. Θέλω να θυμίσω ότι το Metropolitan Museum έχει παραπάνω από 7 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Πολλαπλασιάστε τον αριθμό αυτό επί τα 25 χρόνια της έκθεσης. Αντιλαμβάνεστε το εύρος της προβολής του κυκλαδικού πολιτισμού, του Αιγαίου σε ολόκληρη την οικουμένη.
Και τα εκατομμύρια μάτια τα οποία θα αντικρίζουν αυτά τα, εν πολλοίς, άγνωστα έργα θα γίνονται τελικά οι καλύτεροι πρεσβευτές του πολιτισμού και της Ιστορίας μας. Και θα είναι οι πρώτοι που θα αναγνωρίζουν ότι ναι μεν μπορεί αυτές οι αρχαιότητες να εκτίθενται στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο μιας πολιτιστικής ανταλλαγής, όμως αποτελούν ιδιοκτησία της Ελλάδος.
Και φαντάζομαι ότι όσο περισσότερο εξοικειώνονται με τη μοναδικότητα του κυκλαδικού πολιτισμού, τόσο θα θέλουν να επισκεφτούν και το λίκνο του κυκλαδικού πολιτισμού, που δεν είναι άλλο από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αλλά και τα νησιά του Αιγαίου όπου αναπτύχθηκε αυτός ο μοναδικός πολιτισμός, ξεκινώντας πριν από 5.000 χρόνια.
Και θα αναγνωρίζουν ότι πρόκειται για ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, μια ιστορική περιουσία η οποία αφού θα κάνει τον γύρο της στον κόσμο τελικά θα γυρίσει στην γενέτειρά της για να επανενωθεί με την υπάρχουσα συλλογή, για να παραμείνει έκτοτε και για πάντα στα ελληνικά μουσεία.
Και, όπως διαπιστώνετε, επιμένω σε αυτήν την πολιτική διάσταση του εγχειρήματος. Όχι μόνο γιατί άλλοι πολύ πιο αρμόδιοι από μένα μίλησαν και σίγουρα θα μιλήσουν για την αρχαιολογική και καλλιτεχνική σημασία αυτής της συλλογής -εξάλλου θα έχετε την ευκαιρία, θα έχουμε την ευκαιρία, να πάρουμε ένα μικρό δείγμα από την ποιότητα αυτών των αντικειμένων σε λίγο- αλλά όσο γιατί καταγράφει έμπρακτα την αποτελεσματικότητα, αλλά και την ευρηματικότητα των επιλογών μας σχετικά με την επιστροφή αρχαιοτήτων στον τόπο μας.
Γιατί σε αυτή τη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτή η περίπλοκη, εννοείται κι αυτή η κοστοβόρα διαδικασία, θα ολοκληρωθεί μέσα σε 25 χρόνια με την ευθύνη του Μητροπολιτικού Μουσείου, ενώ στο μεταξύ θα μεσολαβήσει μια συνεργασία με τεράστια πολιτιστική υπεραξία, η οποία αποτυπώθηκε στο μνημόνιο συνεργασίας το οποίο υπεγράφη σήμερα μεταξύ του ΜΕΤ, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Υπουργείου Πολιτισμού.
Και σε όσους μεμψιμοιρούν -έχουμε και λίγους φίλους διαδηλωτές έξω από το Μουσείο σήμερα- πιστεύω ότι χάνουν πραγματικά την ουσία αναζητώντας μικροκομματικά συνθήματα σε μία διαδικασία η οποία, όπως έχω εξηγήσει, αναμφισβήτητα είναι προς όφελος της πατρίδας μας, διότι η Ελλάδα γίνεται πλέον ο μοναδικός κύριος της μεγαλύτερης συλλογής αρχαιοτήτων που θα επιστρέψει ποτέ στην πατρίδα μας.
Και αυτό είναι ένα γεγονός αναμφισβήτητο και σε αντίθεση με όσα διαδίδονται, φαιδρά θα έλεγα, από κάποιους οι οποίοι φαίνεται να μη γνωρίζουν ούτε τα βασικά της αρχαιολογικής νομοθεσίας, το ελληνικό δημόσιο όχι μόνο δεν παραιτείται από δικαιώματα και αξιώσεις του, αλλά αντίθετα, διεκδικεί αυτά που του ανήκουν, με ευθύνη και με ρεαλισμό, γι' αυτό και όταν χρειάζεται τα δανείζει για να μπορεί τελικά να τα κερδίζει.
Το πρώτο για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Το δεύτερο για πάντα. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, όλοι αυτοί οι οποίοι αντιτίθενται στην επιλογή την οποία κάναμε, αν πρώτον γνώριζαν την ύπαρξη της συλλογής Stern πριν εμείς ασχοληθούμε με αυτή. Και δεύτερον, αν είχαν κάποια πρόταση και αν πίστευαν πραγματικά ότι μία άλλη δικαστική διεκδίκηση θα μπορούσε να φέρει το αποτέλεσμα το οποίο εμείς καταφέραμε τελικά να πετύχουμε.
Σε μία ημέρα, λοιπόν, χαράς και γιορτής του πολιτισμού δεν πιστεύω πως χωρούν αυτές οι μίζερες προσεγγίσεις, ιδίως όπως είπα από κύκλους που αγνοούν τα βασικά της αρχαιολογικής νομοθεσίας.
Επιστρέφω, όμως, στη ρεαλιστική διεκδίκηση της κληρονομιάς μας. Είναι μία πολιτική κεντρική δέσμευση της κυβέρνησής μας, η οποία διαπερνά και όλους τους χειρισμούς του αρμόδιου Υπουργείου.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι στις αρχές του έτους, σε μια άλλη πολύ συγκινητική στιγμή, υποδεχτήκαμε στο Μουσείο της Ακρόπολης το «θραύσμα Fagan», ένα μικρό πλην όμως πολύτιμο τμήμα το οποίο επανενώθηκε ξανά με τη Ζωφόρο του Παρθενώνα, για να σηματοδοτεί από κει τον δρόμο της επιστροφής, της επανένωσης όλων των ακρωτηριασμένων γλυπτών τα οποία εξακολουθούν να εκτίθενται αλλού. Ένα οικουμενικό αίτημα, το οποίο πιστεύω ότι κάθε μέρα αποκτά και μεγαλύτερη δυναμική.
Οι οιωνοί λοιπόν είναι αίσιοι και έναν από αυτούς αποτελεί και αυτή η έκθεση, «Γυρισμός», ένα σημαντικό πολιτιστικό γεγονός, μία ιστορική στιγμή για την πατρίδα μας και ταυτόχρονα όμως μία ισχυρή όσο και πρακτική προτροπή προς φορείς, προς άλλους ιδιώτες συλλέκτες, ώστε αυτό το ταξίδι της επιστροφής να ξεκινήσουν σύντομα και πολλές άλλες αρχαιότητες οι οποίες έχουν, με διάφορους τρόπους, βρεθεί εκτός της πατρίδας μας.
Κλείνω, λοιπόν, ανυπομονώντας -και δε θα πρέπει ποτέ να ακολουθούν μεγάλες ομιλίες μεταξύ του κοινού και του ενδιαφέροντός σας να δούμε τα εκθέματα αυτά- και εγώ ανυπομονώ να τα θαυμάσω, να τα ξαναδώ. Αυτή τη φορά όχι σε ένα διαμέρισμα στη Νέα Υόρκη στο οποίο πρόσβαση έχουν ελάχιστοι, αλλά σε ένα ανοιχτό μουσείο, στο φυσικό του χώρο, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, μαζί με δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες.
Συγχαρητήρια και πάλι στους πρωταγωνιστές αυτής της σημαντικής πρωτοβουλίας».
Τα σπάνια εκθέματα του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
Τα σπάνια εκθέματα, που παρουσιάζονται, παρέχουν νέα δεδομένα στις γνώσεις μας για την πρωτοκυκλαδική τέχνη. Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται και τύποι που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν μοναδικοί, είτε στο σύνολο είτε στα επιμέρους μορφολογικά χαρακτηριστικά τους, καθώς δεν εντοπίζονται ξανά ανάμεσα στα μέχρι τώρα γνωστά έργα της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου.
Ειδικότερα, περιλαμβάνονται 10 μαρμάρινα ειδώλια και πέντε αγγεία κατασκευασμένα από μάρμαρο, στεατίτη και πηλό, που καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα, από τους χρόνους της Νεότερης Νεολιθικής έως και εκείνους της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (περ. 5300 – 2400/2300 π.Χ.).
Τα ειδώλια αναπαριστούν αποκλειστικά τη γυναικεία μορφή, ανήκοντας σε τύπους και παραλλαγές που αντιστοιχούν στους τεχνοτροπικούς ρυθμούς τής κάθε περιόδου (σχηματικά, προκανονικά, κανονικά), ενώ τα αγγεία αντιπροσωπεύουν μερικούς από τους χαρακτηριστικότερους τύπους σκευών ολόκληρης της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε τρεις χρονολογικές ενότητες που αναπτύσσονται σε ισάριθμες αίθουσες του Μεγάρου Σταθάτου και περιλαμβάνουν έργα που ταξινομούνται με βάση τα τυπολογικά τους κριτήρια και τις παραδοχές της έρευνας για τη χρονολογική αντιστοίχιση του κάθε τύπου.
Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει περίτεχνα και σπάνια αγγεία και ειδώλια κυρίως της Πρωτοκυκλαδικής Ι περιόδου (περ. 3200-2800 π.Χ.), καθώς και ένα νεολιθικό ειδώλιο, ώστε να γίνει αντιληπτή η καταγωγή των πρωτοκυκλαδικών ειδωλίων από τη νεολιθική ειδωλοπλαστική.
Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται αρχαιότητες της Μεταβατικής Πρωτοκυκλαδικής Ι/ΙΙ περιόδου (περ. 2800-2700 π.Χ.). Μορφές προδρομικές που προαναγγέλλουν τις ολοκληρωμένες φόρμες της επόμενης περιόδου, καθώς δύο αγγεία από λίθο και πηλό που ανήκουν σε ιδιαίτερες κατηγορίες της πρωτοκυκλαδικής τέχνης περιλαμβάνονται στην ενότητα αυτή.
Τέλος, η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει ειδώλια του λεγόμενου κανονικού τύπου της παραλλαγής Σπεδού, της πλέον διαδεδομένης και πολυάριθμης της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (περ. 2700-2400/2300 π.Χ.), καθώς και μια μαρμάρινη προχυτική φιάλη.