Την πεποίθηση ότι το απώτερο «στοίχημα» στον πολύπαθο τομέα της παιδικής προστασίας είναι «να βγάλουμε τα παιδιά από τα ιδρύματα» εκφράζει, μιλώντας στο iefimerida.gr, η υφυπουργός Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Δόμνα Μιχαηλίδου.
Σύμφωνα με την υφυπουργό, ο στόχος που έχει τεθεί «είναι στο τέλος αυτής της δεκαετίας να εκλείψει εντελώς το μοντέλο ιδρυματικής φροντίδας, στηρίζοντας και ενδυναμώνοντας τον θεσμό της αναδοχής».
Αναφορικά με τις δραματικές εξελίξεις στην «Κιβωτό», η κυρία Μιχαηλίδου επισημαίνει στο iefimerida.gr ότι στο πλαίσιο των αποκαλύψεων θα πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια ώστε να κρατηθούν τα παιδιά μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και ότι το κατεπείγον «ξήλωμα» του ΔΣ της «Κιβωτού» έγινε με την ενεργοποίηση μιας διάταξης που αρχικά πολεμήθηκε.
«Εφαρμόσαμε μια διάταξη για έκτακτη αλλαγή στη διοίκηση κοινωνικών δομών που ψηφίστηκε πριν λίγους μήνες έχοντας απέναντι πολλούς. Μια διάταξη που πολεμήθηκε αλλά χωρίς να υπολογίσουμε το πολιτικό κόστος εμείναμε σε αυτήν. Πρόκειται για μια διάταξη που χρησιμοποιείται σε εξαιρετικές περιπτώσεις, αλλά δυστυχώς είμαστε ενώπιον αυτών και πρέπει να δράσουμε άμεσα για την προστασία των παιδιών» αναφέρει χαρακτηριστικά η υφυπουργός.
«Εκκωφαντικά κενά στους ελεγκτικούς μηχανισμούς της παιδικής προστασίας»
Σε ό,τι αφορά το νέο ΔΣ της «Κιβωτού», η Δόμνα Μιχαηλίδου τονίζει ότι απαρτίζεται από «άτομα υψηλού κύρους, με τεχνογνωσία και πολυετή εμπειρία στην παιδική προστασία».
Ερωτηθείσα για την άποψη που διατυπώνουν αρκετοί πολίτες ότι ένα σημαντικό κομμάτι της παιδικής προστασίας έχει «εκχωρηθεί» σε ΜΚΟ και στον ιδιωτικό τομέα, η υφυπουργός απαντά ότι αυτό «δεν είναι αλήθεια. Η παιδική προστασία είναι ευθύνη του κράτους. Το κράτος είναι αυτό που καθορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες κάθε φορέας, ιδιωτικός, δημόσιος, Μη Κυβερνητικός Οργανισμός ή Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία, παρέχει προστασία σε ανήλικους. Οι Μονάδες Παιδικής Προστασίας εποπτεύονται από την Πολιτεία και η Πολιτεία έχει την ευθύνη να ελέγχει τις δομές φιλοξενίας και να επιβάλλει κυρώσεις».
Σε εκείνο το σημείο, η κυρία Μιχαηλίδου υπογραμμίζει ότι έχει διαπιστώσει «κενά στη λειτουργία των εποπτικών και ελεγκτικών μηχανισμών τόσο εκκωφαντικά που έκαναν την κρατική παρουσία τυπική και επουσιώδη. Σκεφτείτε μόνο ότι τα ιδρύματα λειτουργούσαν χωρίς κανόνες και ότι οι κοινωνικοί σύμβουλοι το μόνο που μπορούσαν να ελέγχουν είναι τις συνθήκες καθαριότητας, το μέγεθος της κουζίνας και των διαδρόμων. Έλεγχοι τυπικοί και διεκπεραιωτικοί».
Μιχαηλίδου στο iefimerida: Κακοποιητική η ιδρυματική φροντίδα
Η υφυπουργός, μεταξύ άλλων, υποστηρίζει ότι με το νέο πλαίσιο για την παιδική προστασία που παρουσιάστηκε τον Μάιο -για το οποίο υπήρξαν αντιδράσεις και από το «Χαμόγελο του Παιδιού»- μπήκαν για πρώτη φορά κανόνες και πως ο μεγάλος στόχος είναι η αποϊδρυματοποίηση, ώστε τα παιδιά που έχουν ανάγκη να βρουν τις κατάλληλες οικογένειες.
Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη της υφυπουργού Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Δόμνας Μιχαηλίδου στο iefimerida.gr:
-Κυρία υπουργέ, οι εξελίξεις πλέον σχετικά με την «Κιβωτό» είναι συνταρακτικές. Θα κάνετε αρχικά ένα σχόλιο για την υπόθεση;
Δόμνα Μιχαηλίδου: Δέχθηκα πόλεμο όταν έλεγα ότι κανείς δεν θα μείνει χωρίς κανόνες. Εφαρμόσαμε μια διάταξη για έκτακτη αλλαγή στη διοίκηση κοινωνικών δομών που ψηφίστηκε πριν λίγους μήνες έχοντας απέναντι πολλούς. Μια διάταξη που πολεμήθηκε αλλά χωρίς να υπολογίσουμε το πολιτικό κόστος εμείναμε σε αυτήν. Πρόκειται για μια διάταξη που χρησιμοποιείται σε εξαιρετικές περιπτώσεις, αλλά δυστυχώς είμαστε ενώπιον αυτών και πρέπει να δράσουμε άμεσα για την προστασία των παιδιών. Για το νέο Διοικητικό Συμβούλιο, υπό την Προεδρία της κυρίας Αλεξάνδρας Μαρτίνου, επιλέχθηκαν άτομα υψηλού κύρους, με τεχνογνωσία και πολυετή εμπειρία στην παιδική προστασία. Θα επαναλάβω αυτό που λέω από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα το χαρτοφυλάκιο της Πρόνοιας και της Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η ιδρυματική φροντίδα είναι κακοποιητική ακόμα κι όταν παρέχεται με τις καλύτερες προθέσεις. Η μόνη διάκριση που μπορεί να γίνει μεταξύ ιδρυμάτων είναι σε αυτά που έχουν επίγνωση των συνεπειών της ιδρυματικής φροντίδας, τις οποίες προσπαθούν να περιορίσουν, και στα ιδρύματα που δυστυχώς δεν αντιλαμβάνονται ή αδιαφορούν για τις βλαπτικές συνέπειές της. Οφείλουμε όμως να είμαστε προσεκτικοί και διακριτικοί. Να κρατήσουμε μακριά τα παιδιά αυτά από τα φώτα της δημοσιότητας.
-Τον περασμένο Μάιο παρουσιάσατε το Σχέδιο για τις Μονάδες Παιδικής Προστασίας. Τι άλλαξε με αυτή την πρωτοβουλία;
Δ.Μ.: Σκεφτείτε ότι κανόνες λειτουργίας υπήρχαν για όλες τις δομές, πλην αυτών της παιδικής προστασίας. Οι μονάδες παιδικής προστασίας είναι οι αρχαιότερες κοινωνικές δομές της χώρας. Υπάρχουν από την εποχή του Καποδίστρια κι όμως παρέμεναν μέχρι σήμερα αρρύθμιστες. Μετά από σχεδόν 200 χρόνια ύπαρξης του σύγχρονου ελληνικού κράτους δεν υπήρχε θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας. Δεν υπήρχαν κανόνες που να ορίζουν τον τρόπο λειτουργίας ή τις προδιαγραφές που θα έπρεπε να έχουν οι δομές αυτές ώστε τα παιδιά να είναι προστατευμένα και ασφαλή για όσο χρόνο χρειαστεί να μείνουν εντός τους. Τον Μάιο του 2022 θέσαμε για πρώτη φορά, επιτέλους, σαφείς κανόνες και προδιαγραφές για τις Μονάδες Παιδικής Προστασίας. Κανόνες και προδιαγραφές σημαίνουν έλεγχος, στελέχωση και κτιριακές υποδομές που διασφαλίζουν στο μέγιστο τα δικαιώματα των παιδιών.
-Θα μας δώσετε κάποια παραδείγματα;
Δ.Μ.: Θεσπίσαμε για πρώτη φορά την υποχρέωση των δομών που φιλοξενούν παιδιά να διαθέτουν Υπεύθυνο Προστασίας Ανηλίκων ο οποίος έχει το ακαταδίωκτο. Ο Υπεύθυνος Προστασίας Ανηλίκων έχει την ευθύνη να γνωστοποιεί στις αρμόδιες αρχές κάθε προφορική ή έγγραφη, επώνυμη ή ανώνυμη αναφορά περιστατικού κακοποίησης. Θέσαμε ως απαραίτητη -και αυτονόητη- προϋπόθεση το λευκό ποινικό μητρώο για όσους φροντίζουν τα παιδιά μας. Είναι αδιανόητο και εγκληματικό, άνθρωποι που έχουν για παράδειγμα καταδικαστεί για παιδεραστία και εμπορία ανθρώπων, να έχουν τη δυνατότητα να φροντίζουν τα παιδιά μας. Και μην ξεχνάμε και την ενίσχυση της λειτουργίας της Εθνικής Γραμμής Παιδικής Προστασίας 1107. Λειτουργεί παντού και όλο το 24ωρο, δωρεάν. Μπορεί οποιοσδήποτε επώνυμα ή ανώνυμα να αναφέρει μια περίεργη συμπεριφορά που έχει δει, ώστε η πληροφορία να μεταβιβάζεται άμεσα στις αρμόδιες αρχές. Επίσης, μέσω του 1107 μπορεί να λάβει και συμβουλευτική υποστήριξη από τους ειδικούς παιδοψυχολόγους. Στο ελεγκτικό κομμάτι: για πρώτη φορά συστήσαμε, σε συνεργασία με την Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ), το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Δικαιοσύνης, μικτά κλιμάκια με τη συμμετοχή ιατρών, ψυχιάτρων και ιατροδικαστών, τα οποία έχουν ήδη διενεργήσει αιφνίδιους ελέγχους. Τα παιδιά ελέγχονται ένα ένα ώστε να διαλευκανθεί κάθε τυχόν υποψία για κακοποίησή τους.
-Υπήρξαν και αντιδράσεις κατά του συγκεκριμένου σχεδίου. Σας προβλημάτισαν;
Δ.Μ.: Έχω αποδείξει πολλές φορές, και θα συνεχίσω να το κάνω, ότι δεν φοβάμαι να βάλω το μαχαίρι στο κόκκαλο, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για την παιδική προστασία. Επέλεξα από την πρώτη στιγμή να μην κάνω εκπτώσεις όταν πρόκειται για την προστασία των πλέον ευάλωτων και πολεμήθηκα. Την περασμένη χρονιά αμέσως μόλις έλαβα μια σοβαρότατη καταγγελία στα χέρια μου πηγα την ίδια ημέρα στην εισαγγελία του Αρείου Πάγου. Τα στόματα για πρώτη φορά άνοιξαν και με οργανωμένη και τεκμηριωμένη δουλειά της εισαγγελίας, της περιφέρειας και του Υπουργείου, το ίδρυμα έκλεισε. Τα στόματα δεν έχουν ανοίξει τυχαία. Έχουν ανοίξει επειδή οι πολίτες βλέπουν ότι η Πολιτεία δεν τα κρύβει κάτω από το χαλί και δρα.
Αναφορικά με τις προδιαγραφές θα ήθελα να πω ότι δεν ήταν δική μας επινόηση. Τις δουλέψαμε με τον Συνήγορο του Πολίτη και τη UNICEF και στη συνέχεια τις καταθέσαμε σε δημόσια διαβούλευση για έναν μήνα. Oı προδιαγραφές λειτουργίας των δομών παιδικής προστασίας βασίζονται σε διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα: στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, στη Σύσταση (2005) του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα παιδικής προστασίας και σε κοινές κατευθυντήριες γραμμές για τη μετάβαση από την ιδρυματική φροντίδα στη φροντίδα σε επίπεδο τοπικής κοινότητας. Δυστυχώς, επιβεβαιώνεται με τον χείριστο τρόπο η επιβεβλημένη ανάγκη ύπαρξης αυστηρών προδιαγραφών και σαφών κριτηρίων ίδρυσης και λειτουργίας των Μονάδων Παιδικής Προστασίας. Θα συνεχίσω να μάχομαι με πλήρη επίγνωση της ευθύνης μου απέναντι στα παιδιά που στερούνται την οικογένειά τους.
-Η εικόνα που έχει ένα μεγάλο τμήμα των πολιτών είναι ότι υπεύθυνες για την παιδική προστασία είναι κυρίως ΜΚΟ, και όχι το κράτος. Ισχύει αυτό και γιατί;
Δ.Μ.: Όχι δεν είναι αλήθεια! Η παιδική προστασία είναι ευθύνη του κράτους. Το κράτος είναι αυτό που καθορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες κάθε φορέας, ιδιωτικός, δημόσιος, Μη Κυβερνητικός Οργανισμός ή Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία, παρέχει προστασία σε ανήλικους. Οι Μονάδες Παιδικής Προστασίας εποπτεύονται από την Πολιτεία και η Πολιτεία έχει την ευθύνη να ελέγχει τις δομές φιλοξενίας και να επιβάλλει κυρώσεις. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς. Ωστόσο από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα τα καθήκοντά μου διαπίστωσα ότι υπάρχουν κενά στη λειτουργία των εποπτικών και ελεγκτικών μηχανισμών τόσο εκκωφαντικά που έκαναν την κρατική παρουσία τυπική και επουσιώδη. Σκεφτείτε μόνο ότι τα ιδρύματα λειτουργούσαν χωρίς κανόνες και ότι οι κοινωνικοί σύμβουλοι το μόνο που μπορούσαν να ελέγχουν είναι τις συνθήκες καθαριότητας, το μέγεθος της κουζίνας και των διαδρόμων. Έλεγχοι τυπικοί και διεκπεραιωτικοί.
Όμως, βάλαμε κανόνες ώστε να γίνονται σεβαστά και να προστατεύονται μέσα στις δομές τα δικαιώματα των παιδιών και ορίσαμε ως σκοπό των Μονάδων Παιδικής Προστασίας την αποϊδρυματοποίηση. Ορίσαμε ότι ο κοινωνικός σύμβουλος υποχρεούται να πραγματοποιεί αυτοψίες - και μάλιστα τουλάχιστον ανά εξάμηνο - συντάσσοντας σχετική έκθεση. Του δόθηκε το δικαίωμα πρόσβασης στα αρχεία του φορέα αλλά και σε ατομικούς φακέλους. Δόθηκε στον Υπουργό η δυνατότητα να παραγγέλνει αυτοψίες. Ορίστηκε υποχρεωτικώς η διενέργεια παράλληλου ελέγχου από κοινωνικούς συμβούλους άλλων Περιφερειών, προκειμένου να μην εμφιλοχωρούν σχέσεις τοπικής εξάρτησης μεταξύ κοινωνικού συμβούλου και φορέων.
Στόχος μας είναι στο τέλος αυτής της δεκαετίας να εκλείψει εντελώς το μοντέλο ιδρυματικής φροντίδας
-Πολλές φορές τα παιδιά τοποθετούνται σε ιδρύματα από την εισαγγελία. Γίνεται πάντα παιδοψυχιατρική εκτίμηση; Και, αν ναι, όταν η εκτίμηση λέει ότι το παιδί έχει κακοποιηθεί θα μπει σε πλαίσιο όπου θα λάβει εξειδικευμένες υπηρεσίες για την περίπτωσή του; Ή θα γίνει «τυχαία»;
Δ.Μ.: Όχι, τυχαία δεν γίνεται σε καμιά περίπτωση! Πάνω από 8 στα 10 παιδιά που ζουν σε δομές παιδικής προστασίας βρίσκονται εκεί με εισαγγελική εντολή. Αυτό σημαίνει ότι έχουν οικογένεια και έχουν απομακρυνθεί από αυτήν καθώς κρίθηκε κακοποιητική. Δεν μιλάμε απαραίτητα για σωματική κακοποίηση. Η κακοποίηση μπορεί να είναι συναισθηματική, παραμέληση ή παραμέληση θεραπευτικής αγωγής, εκμετάλλευση ή πράξη ασέλγειας. Η ίδια η απομάκρυνση των παιδιών από την οικογένειά τους είναι ένα ψυχικό τραύμα. Τους προκαλεί πόνο και ενοχές. Είναι κανόνας κι όχι εξαίρεση ότι τα παιδιά που μπαίνουν σε ιδρύματα είναι παιδιά πληγωμένα και η παιδοψυχιατρική εκτίμηση είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Μετά την απομάκρυνσή τους τα παιδιά μπαίνουν σε νοσοκομεία όπου και ελέγχεται η σωματική, ψυχική και συναισθηματική τους υγεία, καταγράφονται οι ανάγκες τους και η θεραπευτική αγωγή για την κάλυψή τους. Παράλληλα πραγματοποιείται κοινωνική έρευνα γύρω από τις συνθήκες που οδήγησαν στην απομάκρυνσή τους και καταγράφεται το ιστορικό της. Όλα αυτά αποτελούν τον ατομικό φάκελο κάθε παιδιού ο οποίος το συνοδεύει στο νέο πλαίσιο φιλοξενίας - ιδανικά σε μια ανάδοχη οικογένεια - που κρίνεται κατάλληλο να δεχθεί το συγκεκριμένο παιδί και να υποστηρίξει τις ανάγκες του, όποιας μορφής κι αν είναι.
-Ένας από τους στόχους που είχατε θέσει είναι η αποϊδρυματοποίηση. Σε τι στάδιο βρισκόμαστε, τι έχει επιτευχθεί την τελευταία τριετία; Και πώς τρέχουν οι διαδικασίες για τις ανάδοχες οικογένειες;
Δ.Μ.: Τρία χρόνια τώρα το φωνάζουμε: αποϊδρυματοποίηση, αποϊδρυματοποίηση, αποϊδρυματοποίηση! Πρέπει να βγάλουμε τα παιδιά από τα ιδρύματα και να βρούμε την κατάλληλη για αυτά οικογένεια. Η ιδέα ότι ένα καλά οργανωμένο ίδρυμα, που παρέχει υψηλών προδιαγραφών φροντίδα μπορεί να καλύψει τις συναισθηματικές και ψυχικές ανάγκες ενός παιδιού, δεν είναι μόνο παραπλανητική αλλά και αναχρονιστική. Τα παιδιά θα πρέπει να μεγαλώνουν σε ανάδοχες οικογένειες και όχι να μένουν στα ιδρύματα τα οποία, όπως είπαμε, είναι από τη φύση τους κακοποιητικά -ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν ενδείξεις σωματικής ή σεξουαλικής βίας, σύμφωνα με τους ειδικούς παιδικής προστασίας ανά τον κόσμο. Στη χώρα μας έχουν αυξηθεί οι ανάδοχοι κατά 194% τα τελευταία δύο χρόνια, αλλά και πάλι δεν υπάρχουν όσοι ανάδοχοι χρειάζονται. Μέσα σε 1,5 χρόνο βρήκαμε οικογένεια για το 40% των παιδιών που ζούσαν σε ιδρύματα. Για πρώτη φορά καταγράψαμε όλα τα παιδιά που βρίσκονται εντός των ιδρυμάτων και τον Ιούλιο του 2020 θέσαμε σε λειτουργία το νέο σύστημα Αναδοχών και Υιοθεσιών. Απλό σε ό,τι αφορά τις διαδικασίες, απόλυτα διαφανές, αντικειμενικό και κυρίως παιδοκεντρικό καθώς η όλη διαδικασία εξελίσσεται με αποκλειστικό γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.
Οι διαδικασίες πια είναι εξαιρετικά απλοποιημένες έτσι ώστε όταν θέλει κάποιος να γίνει ανάδοχος γονέας μέσα σε 6 μήνες μπορεί να έχει στην αγκαλιά του ένα παιδί. Στόχος μας είναι στο τέλος αυτής της δεκαετίας να εκλείψει εντελώς το μοντέλο ιδρυματικής φροντίδας, στηρίζοντας και ενδυναμώνοντας τον θεσμό της αναδοχής. Πέραν της ψηφιοποίησης και απλοποίησης όλων των διαδικασιών, σε αυτή την κατεύθυνση, θεσμοθετήσαμε και μηνιαίο επίδομα αναδοχής για κάθε ανάδοχο (ξεκινά από τα 325€ για παιδιά τυπικής ανάπτυξης και φτάνει μέχρι τα 2.000€ για παιδιά με αναπηρία), διευρύναμε τα ηλικιακά όρια των υποψηφίων αναδόχων (συμπολίτες μας από 25 έως 75 ετών έχουν τη δυνατότητα να γίνουν ανάδοχοι) και διορθώσαμε μία κατάφωρη αδικία ετών, δίνοντας πλέον το δικαίωμα στην υιοθεσία και την αναδοχή σε φορείς του HIV και της ηπατίτιδας Β. Ανάδοχος γονέας μπορεί να γίνει κάθε πολίτης ως μονογονέας, κάθε έγγαμο ζευγάρι και κάθε ζευγάρι που έχει υπογράψει σύμφωνο συμβίωσης χωρίς να λαμβάνονται υπόψη το φύλο, η θρησκεία και οι σεξουαλικές προτιμήσεις. Ακόμα φτιάξαμε εκ του μηδενός και χρηματοδοτούμε κι ένα νέο σύστημα αποϊδρυματοποίησης των μεγαλύτερων παιδιών που δύσκολα θα φύγουν από τη δομή για να πάνε σε μια οικογένεια. Πρόκειται για το πρόγραμμα Ημιαυτόνομης Διαβίωσης σε Διαμερίσματα. Τα διαμερίσματα θα βρίσκονται εντός αστικού ιστού και θα προσομοιάζουν -όσο γίνεται δηλαδή- σε συνθήκες οικογενειακού περιβάλλοντος. Θα έχουν το πολύ 6 παιδιά και την κατάλληλη στελέχωση με κοινωνικούς λειτουργούς, φροντιστές και επιμελητές οι οποίοι θα φροντίζουν αλλά θα ενισχύουν και ψυχοκοινωνικά τους εφήβους και μετέπειτα ενήλικες.