Ο ιστορικός Maρκ Μαζάουερ που πιστεύει ότι ένα άλλο μέλλον χρειάζεται ένα άλλο παρελθόν χωρίς προκαταλήψεις, που έκανε την ιστορία της Ελλάδας «σέξι» ερευνητικά, θα είναι με απόφαση Μητσοτάκη μέλος της επιτροπής «Ελλάδα 2021».
Για χρόνια ο Μαρκ Μαζάουερ, αισθανόταν την ανάγκη να «απολογηθεί» στους συναδέλφους του ιστορικούς στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου για την επιλογή της θεματικής που επέλεξε ως ιστορικός. Οταν το 1988 ολοκλήρωσε το διδακτορικό του σχετικά με την αδυναμία αποπληρωμής του ελληνικού χρέους το 1932 και τις συνέπειές της, πολλά (ακαδημαϊκά) φρύδια ανασηκώθηκαν. Η επιλογή του 30 ετών τότε ιστορικού έμοιαζε εκκεντρική. Ακόμα και ο ίδιος γελώντας, ασφαλής πλέον με την επιτυχία της επιλογής του, ομολογεί ότι ήταν μια μάλλον κακή απόφαση καριέρας. Η ίδια η Ιστορία όμως, την οποία εντατικά μελετά, ήρθε να τον δικαιώσει: οι πόλεμοι στην Γιουγκοσλαβία έστρεψαν τα μάτια όλου του κόσμου στα Βαλκάνια, η ιστορία της Ελλάδας άρχισε να γίνεται ένα σέξι ερευνητικό θέμα, η έξαρση του εθνικισμού, το ζήτημα της μετακίνησης λαών αναδύθηκαν.
O ιστορικός-σταρ Μαζάουερ, διάδοχος του Χομπσμπάουμ
Ο Μαρκ Μαζάουερ έγινε ο σταρ στον χώρο μελέτης της σύγχρονης ελληνικής και βαλκανικής ιστορίας. Δεν έχει κανέναν λόγο να εξηγεί πλέον την επιλογή του: οι εκδόσεις των βιβλίων του πλήθαιναν, η αρθρογραφία του σε Financial Times, Guardian, Τhe London Review of Books και άλλα ισχυρά μέσα ενημέρωσης αυξάνονταν, οι διαλέξεις του ανά τον κόσμο δημιουργούσαν μια συνθήκη προσέλευσης σε συναυλία, η έδρα του στο πανεπιστήμιο Columbia έγινε από τις πλέον ισχυρές στον χώρο μελέτης της σύγχρονης ιστορίας. Ο πάπας της ιστορίας ο Ερικ Χομπσμπάουμ, τον έχρισε διάδοχό του παρά την εντελώς διαφορετική πολιτική αφετηρία και βάση μελέτης τους.
Το σπίτι του Μαζάουερ στην Τήνο, η πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη
Ο γεννημένος στο Γκόλντερς Γκριν του Λονδίνου Μαρκ Μαζάουερ, το 1958, από μητέρα φυσικοθεραπεύτρια και πατέρα στέλεχος πολυεθνικής εταιρείας, ανατράφηκε σε ένα περιβάλλον διαμετρικά αντίθετο από αυτό των Βαλκανίων. Μεγάλωσε μαθαίνοντας κόρνο, ασχολήθηκε με τη σύνθεση κλασικής μουσικής, αγάπησε το ποδόσφαιρο, τους μεγάλους περιπάτους στην αγγλική επαρχία. Ενας Βρετανός με ρωσοεβραϊκές ρίζες, που ήδη από την εφηβεία του ένιωσε την ανάγκη να στραφεί ερευνητικά σε μια επικράτεια εντελώς ξένη από αυτή μέσα στην οποία ανατράφηκε.
Και επέλεξε την Ελλάδα χωρίς να έχει καμία σχέση με τη χώρα μας. Για να δημιουργήσει μια σχέση ζωής που ξεπερνά το αντικείμενο εργασίας του και περνά πλέον στην καταγραφή βιωμάτων, μνημών που καθορίζουν αυτό που είναι. Καθορίζουν συχνά τις στιγμές μικρής ευτυχίας: Το να κολυμπάει στις ελληνικές θάλασσες. Να περιμένει ξημερώματα στο λιμάνι το πλοίο για να ταξιδέψει στο αγαπημένο του νησί. Να φτάσει στο σπίτι του στην Τήνο και να περάσει το καλοκαίρι μαζί με τα δίδυμα παιδιά του. Να κοιτάζει μέσα από τις τρύπες ενός εγκαταλειμμένου σπιτιού την Ανω Πόλη της Θεσσαλονίκης την πόλη ως το βάθος ναρκωμένη, με τον Θερμαϊκό τυλιγμένο στην αιώνια ομίχλη. Ενας ιστορικός που σκύβει πάνω στην μαρτυρία και στη δημιουργία συναισθήματος αφού για αυτόν πάνω απ’ όλα «η Ιστορία είναι μια άσκηση στη φαντασία».
Επιλογή Μητσοτάκη ο Μαζάουερ για το 2021
Η απόφαση του Κυριάκου Μητσοτάκη να καλέσει τον Μαρκ Μαζάουερ να γίνει μέλος της επιτροπής «Ελλάδα 2021» - η επίσημη ανακοίνωση αναμένεται να γίνει το μεσημέρι της Πέμπτης μαζί με τα υπόλοιπα ονόματα της επιτροπής από τον Πρωθυπουργό και την επικεφαλής της Επιτροπής Γιάννα Αγγελοπούλου- αποτέλεσε μια ευχάριστη, ευοίωνη έκπληξη για τον τρόπο με τον οποίο ελπίζουμε ότι θα δούμε να αναπτύσσεται το αφήγημα για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Οι όποιοι φόβοι περί εθνικού ναρκισσισμού αισθάνεσαι ακαριαία ότι υποχωρούν όταν ξέρεις ότι ο σπουδαίος ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ βρίσκεται στην επιτροπή.
Σπουδαίος και μαζί τολμηρός στην ανάγνωση της ιστορίας -τολμηρός στο να ρίχνει τις στερεοτυπικές παρωπίδες και να σκάβει για να εξηγήσει αυτά που έγιναν και να τα συνδέσει με το μέλλον. Το κάνει χρησιμοποιώντας όλα τα εργαλεία ενός ιστορικού, αλλά και τα κλειδιά που του δίνει η διανόηση, η ψυχανάλυση, η έννοια της φαντασίας και της «φαντασίωσης» – πώς αλλιώς μπορείς να μιλήσεις σε βάθος και με διαύγεια για θέματα ταυτότητας; Αλλωστε ο Μαζάουερ ίδρυσε για λογαριασμό του πανεπιστημίου Columbia και με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος το Ινστιτούτο Ιδεών και Φαντασίας στο Παρίσι δίνοντας χώρο μελέτης και ανάπτυξης σε επιστήμονες και περφόρμερ.
Μιλώντας για το παρελθόν χωρίς στερεότυπα: η συνταγή Μαζάουερ
Ιδέες, φαντασία, και μια Ιστορία που επιτέλους δεν πρέπει να γράφεται από τους νικητές, αλλά και από τους ηττημένους, όπως συχνά λέει στις διαλέξεις του στους φοιτητές του ο Μαζάουερ. Ανατρέξτε στην κατακλείδα του βιβλίου του «Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων: Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι 1430-1950» και διαβάστε τον να γράφει: «Ενα άλλο μέλλον μπορεί να χρειάζεται ένα άλλο παρελθόν, χωρίς αποσιωπήσεις και προπάντων χωρίς στερεότυπα και ιδεοληψίες. Διότι διαφορετικά, είναι περισσότερο από βέβαιο ότι θα τα αναπαραγάγεις». Ενα άλλο παρελθόν, ένα άλλο 1821 ενδεχομένως λοιπόν, μια νέα αφήγηση, καθαρή και απαλλαγμένη από χάδια στην εθνική περηφάνια ή ντροπή για δύσκολες στιγμές και αποφάσεις.
Το βιβλίο του για τη Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων, προκάλεσε αντιδράσεις όταν κυκλοφόρησε, ενοχλήσεις σε ομάδες ή συνειδήσεις που ένιωσαν άβολα. Δεκαπέντε χρόνια μετά έχει απολύτως δικαιωθεί στην επιστημονική και όχι μόνο κοινότητα. Και ήταν αυτό το βιβλίο του Μαζάουερ που άνοιξε ένα διάλογο χωρίς προηγούμενο και χωρίς προαπαιτούμενα για την μεγάλη εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης.
Μαζάουερ, ένα πλάσμα απροσδόκητο
Χαρακτηριστικό είναι ότι σε μια παρουσίαση, ο γνωστός ορμητικός και απρόβλεπτος ποιητής Νίκος Χριστιανόπουλος, μια μορφή σύμβολο της Θεσσαλονίκης είπε: «Ο Μαζάουερ είναι ένα απροσδόκητο πλάσμα που εμφανίστηκε στα καλά καθούμενα… οι αναφορές του για εμάς δεν είναι τόσο καλές, κάνει λάθη και έχει προκαταλήψεις για οτιδήποτε μη οθωμανικό, αλλά το βιβλίο του δεν είναι ακριβώς Ιστορία, είναι περίπου λογοτεχνία. Αυτό είναι ένα αβαντάζ του Μαζάουερ. Το βιβλίο του είναι απίθανα γοητευτικό, ακόμη κι εγώ σκέφτομαι μήπως δεν πρέπει να το χτυπήσω».
Η αλήθεια είναι ότι ένα από τα κλειδιά της επιτυχίας, της μεγάλης διεισδυτικότητας που έχει ο Μαζάουερ στο ευρύ κοινό, είναι πως κατορθώνει να γράφει ως μυθιστοριογράφος, με λόγο γοητευτικό που κάνει το ιστορικό συμπέρασμά και επιχείρημά του αντιληπτό, ανοιχτό σε εξέταση και διαβούλευση.
Γιατί ο Μαζάουερ δεν εμπιστεύτηκε το «φαινόμενο Ανδρέας Παπανδρέου»
Ο Μαρκ Μαζάουερ μιλά και διαβάζει στα ελληνικά και επισκέπτεται τακτικά τη χώρα μας, μετά από εκείνη την πρώτη φορά το 1981 που έφτασε εδώ, ως φοιτητής σε ένα ταξίδι με το τρένο από την Ιταλία όπου σπούδαζε στη Μπολόνια. Τη χρονιά που στην εξουσία ανήλθε ο Ανδρέας Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ, μια πολιτική ανατροπή που καθόρισε τη σύγχρονη ιστορία της χώρας. Χρόνια μετά, μιλώντας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κατά την τελετή αναγόρευσης σε επίτιμο διδάκτορα, είπε: «Ποτέ μου δεν εμπιστεύθηκα το φαινόμενο Ανδρέας. Δεν έλεγε την αλήθεια στον κόσμο για τις επιλογές που θα αντιμετώπιζε η Ελλάδα». Πρόσθεσε ότι ο ίδιος ως φοιτητής και εκκολαπτόμενος τότε ιστορικός, ενοχλήθηκε από τη δημαγωγία και τον μεσσιανισμό του.
Ο Μαζάουερ βοήθησε να επανακαθοριστεί η έννοια και η ιδιότητα του ιστορικού, να γίνει σχεδόν μέρος της ποπ κουλτούρας, σε μια εποχή που το ζήτημα της ταυτότητας και της ιστορικής αλήθειας απαιτεί νέες αναγνώσεις και νέες απαντήσεις. «Η λειτουργία του ιστορικού είναι να ρίξει φως σε αυτή την ιστορική κατάσταση, και παραδόξως ίσως, να δώσει μια οπτική ενός νέου μέλλοντος, μέσα από κάποιες βαθύτερα υπογραμμισμένες δυνάμεις που παραμένουν κρυμμένες κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων, και πίσω από τα πρωτοσέλιδα. Ο ιστορικός, σε αντίθεση με τον αρχαιολόγο, είναι ο διαμεσολαβητής σε μια συζήτηση της κοινωνίας με το ίδιο της το παρελθόν. Αυτή ήταν πάντα η αντίληψή μου για την ιστορική ανησυχία και το πάθος μου».