To «Malvasia Festival Monemvasia», που παρακολουθήσαμε το τριήμερο 8-9-11 Ιουνίου στην καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς, επιχείρησε να συνδέσει τα νήματα της περιπέτειας του κρασιού της Μαλβαζίας -που έκανε εδώ τα πρώτα βήματά του πριν μια χιλιετηρίδα- με τη σημερινή πραγματικότητα του τόπου και τη σύγχρονη εποχή. Ήταν μια αφορμή για σκέψεις.
Σκέψεις που έχουν να κάνουν με τη διαχείριση των πολιτιστικών αγαθών ενός τόπου, τη διασύνδεση της ιστορίας του με το παρόν και με το μέλλον του, αλλά και τον ρόλο της γαστρονομίας -της οποίας βασικό συστατικό είναι το κρασί- στη συγκρότηση της ταυτότητας ενός τόπου και στην ανάδειξή του ως τουριστικού προορισμού.
Η ιστορία
Στα αμπέλια των πλαγιών του Πάρνωνα (Μαλεβός) καλλιεργούνταν τοπικές ποικίλες σταφυλιών με πρωταγωνίστρια τη «Μονεμβασιά», από τις οποίες παραγόταν γλυκός λιαστός οίνος, ο Μονεμβάσιος ή Μονεμβασιώτης ή Μονεμβασία, και σύμφωνα με τη Σταυρούλα Κουράκου, πρ. πρόεδρο του OIV - Διεθνούς Οργανισμού Αμπέλου και Οίνου, η παραγωγή άρχισε πριν από τον 13ο αιώνα στη βυζαντινή Μονεμβασία. Από το βιβλίο της «MALVASIA, ο περιώνυμος οίνος χθες και σήμερα», που εκδόθηκε το 2010, μαθαίνουμε ότι λόγω της σημαντικής εμπορικής ανάπτυξης της πόλης, οι Μονεμβασιώτες εμπορεύονταν το κρασί τους, το οποίο οι Βενετοί και Γενουάτες έμποροι πωλούσαν με το όνομα «Malvasia» κατακλύζοντας τη Βενετία, όπου τα οινοπωλεία ονομάζονταν «Malvasie».
Καλλιέργεια και παραγωγή οίνου Μαλβαζία γινόταν και στις Κυκλάδες και στην Κρήτη. Μετά την κατάληψη της Μονεμβασίας από τους Τούρκους και την καταστροφή των αμπελώνων της, το ταξίδι του Μαλβαζία συνεχίστηκε από τη Βενετοκρατούμενη Κρήτη μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα. Για όσο κράτησε η κυριαρχία του, ταξίδεψε σε όλες τις αγορές της Ανατολής και της Δύσης. Εξαγόταν σε όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, φτάνοντας και στις πιο απαιτητικές αγορές της Ευρώπης. Οι Ενετοί φρόντισαν να μεταφέρουν ποικιλίες Μαλβαζία στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη, εξαπλώνοντας την καλλιέργεια από την Κροατία και την Ιταλία μέχρι την Ισπανία και τα Κανάρια Νησιά, την Πορτογαλία και τη Μαδέιρα (Malvasia - Malmsey).
Η φήμη του Μαλβαζία αποτυπώνεται μέσα από πολλές αναφορές σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και της τέχνης. Στο έργο «Ριχάρδος ο Τρίτος» (1595), του William Shakespeare, ο δούκας του Clarence δολοφονείται και πνίγεται «σε ένα βαρέλι Malvasia» (Malmsey butt). Ο Leonardo da Vinci είχε τον δικό του μικρό αμπελώνα Μαλβαζία στο Μιλάνο, ο νομπελίστας συγγραφέας Thomas Mann στο έργο «Buddenbrooks» φέρνει από το κελάρι δύο φιάλες Μαλβαζία, ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Guy de Maupassant αναφέρονται συχνά στον Μαλβαζία, ο Giuseppe Garibaldi καλλιεργούσε Μαλβαζία στην Carpera Σαρδηνίας, ενώ ο συνθέτης Giuseppe Verdi ήταν καλός φίλος του Μαλβαζία οίνου.
Στην πορεία του χρόνου τα γλυκά κρασιά έχασαν την αξία τους, και μόλις στα μέσα του αιώνα άρχισαν να ξαναδημιουργούνται. Σήμερα, διαφορετικές μορφές Malvasia παράγονται στις ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Κροατία, Σλοβενία, Ισπανία, Πορτογαλία) αλλά και νέες (Καλιφόρνια, Αριζόνα, Αργεντινή, Βραζιλία, Αυστραλία). Στην Ελλάδα η παραδοσιακή καλλιέργεια αναβίωσε τα τελευταία 20 χρόνια στη Μονεμβασία, όπου από το 2010 παράγεται ο οίνος ΠΟΠ Μονεμβασία‐Μαλβαζία, ενώ λίγο αργότερα τρεις ακόμη οίνοι ΠΟΠ Μαλβαζία καθιερώθηκαν στην Πάρο και στην Κρήτη (Χάνδακας, Σητεία).
Malvasia Festival Monemvasia
Το Malvasia Festival Monemvasia ήταν το πρώτο διεθνές φεστιβάλ Μαλβαζία στη Μονεμβασία. Έχοντας αφορμή τον στίχο του Μονεμβασιώτη ποιητή Γιάννη Ρίτσου «Καὶ τί ἦταν; Ἀντεστραμμένος χρόνος;», το φεστιβάλ και ο τριήμερος εορτασμός που σηματοδότησε την επιστροφή του πιο φημισμένου κρασιού της ιστορίας στον γενέθλιο τόπο του αναπτύχθηκε στις τρεις ενότητες που συνθέτουν τον μύθο του διάσημου κρασιού.
«Οίνος ‐ Ιστορία ‐ Πολιτισμός», καλώντας τους επισκέπτες να γνωρίσουν την πορεία και την ιστορία του Μαλβαζία, ανακαλύπτοντας παράλληλα τον τόπο από όπου το ταξίδι ξεκίνησε.
Οι κυριότερες εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα ήταν οι εξής:
H ημερίδα «Εμπειρίες Μαλβαζία του κόσμου» όπου συμμετείχαν επιστήμονες και ειδικοί από περιοχές παραγωγής Μαλβαζία οίνου στην Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Κροατία, μεταφέροντας τις εμπειρίες και τις καλές πρακτικές τους για το αμπέλι και τον οίνο, τη γαστρονομία και τη γεύση, την ιστορία και την παράδοση, την ανάδειξη και την προβολή του μύθου του Μαλβαζία. Για τις τοπικές Μαλβαζίες μίλησαν η Καλλιόπη Βολιτάκη από το Ιdaia Winery της Κρήτης και την Κρητική Μαλβαζία, ο Γιώργος Τσιμπίδης από την Οινοποιητική Μονεμβασίας, εμπνευστής της αναγέννησης της Μαλβαζίας στη Μονεμβασιά, αμπελουργός και παραγωγός της Μαλβαζία Μονεμβασιά, και ο Θοδωρής Μωραΐτης από την Πάρο, του ομώνυμου κτήματος που παράγει τη Μαλβαζία Πάρου.
To ενδιαφέρον Wine masterclass με αντικείμενο τον Mαλβαζία οίνο, από τον Ανδρέα Ματθίδη, πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Οινοχόων (ΠΕΝΟ), πρ. μέλος Δ.Σ. της Παγκόσμιας Ένωσης Sommeliers (ASI). Παρουσίαση οίνων Μαλβαζία από Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Κροατία.
Η πρώτη επίσημη παρουσίαση του βιβλίου της Σταυρούλας Κουράκου «MALVASIA, ο περιώνυμος οίνος χθες και σήμερα» (Εκδόσεις του Φοίνικα) αναδεικνύει την ιστορική πορεία, τη διαχρονική αξία και τη σπουδαιότητα του ιστορικού οίνου Μαλβαζία. Για το βιβλίο μίλησαν ο Χρίστος Τσατσαρώνης, πρόεδρος της ΑΜΚΕ Μονεμβασιά Malvasia, ο Χαράλαμπος Λέγγας, εκδότης του βιβλίου, η Παναγιώτα Σκάγκου, αρχαιολόγος εφορείας αρχαιοτήτων Λακωνίας, και ο Ανδρέας Ματθίδης, ο οποίος έδωσε πολλές χαρακτηριστικές πληροφορίες από τη ζωή και τις προσπάθειες της Σταυρούλας Κουράκου, της «κυρίας των αμπελιών», όπως την αποκαλούσαν, τίτλο για τον οποίο ήταν πάρα πολύ περήφανη, πολύ πιο περήφανη από οποιονδήποτε άλλον από όσους κατείχε. Το βιβλίο το εξέδωσε το 2020 και κατά δήλωσή της ήταν σημαδιακό, γιατί ήταν το τελευταίο που συνέγραψε, και μετά από αυτό, σε ηλικία 93 χρονών «κατέθεσε την πένα της». Αξίζει να σημειώσουμε ότι η «Κυρά των Αμπελιών» (από το σχετικό ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος είχε σπίτι και πατρίδα τη Μονεμβασιά) και ταυτόχρονα η κυρία του ελληνικού κρασιού, ήταν ο άνθρωπος που από το 1980 οργάνωσε τον ελληνικό αμπελώνα και κατοχύρωσε τα ΠΟΠ κρασιά της Ελλάδας.
Καλλιτεχνικές εκδηλώσεις
Ήχοι που εκτείνονται από μεσαιωνικές μουσικές στις ιταλικές, γαλλικές και ισπανικές αυλές, αναγεννησιακά μαδριγάλια παιγμένα με όργανα εποχής, φτάνοντας σε παραδοσιακά και σύγχρονα ελληνικά τραγούδια ακούγονταν τα απόγευμα σε διάφορους χώρους της πόλης, ενώ κυρίες από την Ένωση γυναικών «Οι Μονεμβασιώτισσες» αναπαριστούσαν τους τελάληδες και τις «Βενετσιάνες» που περιδιαβαίνουν στα καλντερίμια του κάστρου και αφηγούνται την ιστορία του Μαλβαζία!
Οι συναυλίες που ξεχωρίσαμε:
Συναυλία των Ex Silentio | συγκρότημα παλαιάς μουσικής, από τη μεσαιωνική και αναγεννησιακή εποχή, που ειδικεύεται στις ιστορικά τεκμηριωμένες ερμηνείες. Συμμετέχουν: Δημήτρης Κούντουρας, Θεοδώρα Μπάκα, Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραΐτη, Tobias Schlierf. Και του συγκροτήματος της Μαριάννας Πολυχρονίδη, όπου συμμετέχουν οι Γιώργος Σκορδαλός, Ανδρέας Αρβανίτης, Αγγελίνα Κλαυδιανού | Μουσικό σχήμα με τραγούδια από την κρητική και την ελληνική παράδοση, αλλά και σύγχρονα ακούσματα.
Συναυλία | Cantistoria band, «Του ταξιδιού τραγούδια» . Συνδυάζοντας αφήγηση και μουσική, οι Cantistoria πραγματοποιούν ένα πολυγλωσσικό ταξίδι σε γωνιές του κόσμου.
Συναυλία | Λίλιαν Τσατσαρώνη, «Σε βρήκα στη Μονεμβασία». Τραγούδια από το έντεχνο ελληνικό ρεπερτόριο με έμφαση στην μελοποιημένη ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, στο κρασί και στην Μονεμβασία. Ένα μουσικό ταξίδι με μία γυναικεία και τρεις αντρικές φωνές, συνοδεία κιθάρας, μπουζουκιού και κοντραμπάσου. Επίλογος.
Τα κρασιά της Μαλβαζίας
Η επανανακάλυψη της Μαλβαζίας στον γενέθλιο τόπο της έρχεται να επιβεβαιώσει όλα τα παραπάνω, δηλαδή την αναγκαιότητα αξιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος κάθε τόπου και είναι αποτέλεσμα των πρωτοβουλιών τοπικών παραγόντων που ξεκίνησε πριν 20 χρόνια. Σε πρώτη φάση συνεργάστηκαν με τη μεγάλη κυρία του ευρωπαϊκού κρασιού Σταυρούλα Κουράκου, που κατέγραψε την περιπετειώδη πορεία του πιο φημισμένου κρασιού του κόσμου, ανακαλύπτοντας παράλληλα τον τόπο απ' όπου ξεκίνησε το ταξίδι. Και σε δεύτερη φάση το 2010, όταν, πάλι με δική της εισήγηση, κατοχυρώθηκε ο οίνος ΠΟΠ Μονεμβασία‐Μαλβαζία, ενώ λίγο αργότερα τρεις ακόμη οίνοι ΠΟΠ Μαλβαζία καθιερώθηκαν στην Πάρο και στην Κρήτη (Χάνδακας, Σητεία).
Το πρώτο διεθνές φεστιβάλ «Malvasia Festival Monemvasia», η κορύφωση των προσπαθειών αυτών, κάνει ακόμα ένα βήμα, καθώς έρχεται να συνδέσει τη Μονεμβασιά -τη γενέτειρα της Μαλβαζίας- με όλες τις περιοχές παραγωγής Μαλβαζία -η Κροατία, η Ισπανία και η Ιταλία που συμμετέχουν στο φεστιβάλ-, χτίζοντας ένα συνολικό αφήγημα, τον «The Malvasia Myth», έναν «μύθο» για την ιστορία και τον πολιτισμό του Μαλβαζία οίνου. Με σύγχρονο τρόπο και ματιά, δημιουργώντας ένα νέο «cultural brand» για τη μυθική διαδρομή του οίνου, για τη διαφορετική εμπειρία που προσφέρει κάθε περιοχή παραγωγής, και για την πολιτιστική αξία των «Δρόμου κρασιού του Μαλβαζία».
Η δημιουργική διαχείριση του παρελθόντος, η δημιουργία τοπικών μύθων και αισιόδοξων αφηγημάτων, η διασύνδεση τόπων στη βάση κάποιων κοινών πολιτιστικών στοιχείων, και η διατύπωση νέων συλλογικών διεθνών αφηγημάτων είναι ό,τι πιο παρηγορητικό στις δύσκολες στιγμές της ομοιογενοποίησης που το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα επιχειρεί να επιβάλει. Και η Μονεμβασία μέσα από όλες αυτές δράσεις θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο την ιστορική της θέση, καθιστώντας την ακόμα πιο ενδιαφέροντα προορισμό.
