Η μετατροπή της Επιτροπής Ανταγωνισμού, στην κατεξοχήν αρμόδια Αρχή για τη ρύθμιση της ψηφιακής οικονομίας, με δυνατότητα να εφαρμόζει κανόνες ανταγωνισμού στα οικοσυστήματα αλλά και η διαμόρφωση ενός ευέλικτου σχήματος το οποίο θα σέβεται την ανεξαρτησία και τη διοικητική αυτοτέλεια κάθε ανεξάρτητης αρχής, αλλά θα δίνει κίνητρα για συνέργειες μεταξύ τους, με σκοπό τη σύσταση ενός δημοσίου οικοσυστήματος προστασίας του ανταγωνισμού είναι κεντρικός στόχος της Επιτροπής Ανταγωνισμού.
Ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού, καθηγητής, Ιωάννης Λιανός, σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ- ΜΠΕ μίλησε για όλες τις δράσεις που έχει θέσει στο στόχαστό της η επιτροπή, σημείωσε ότι ετοιμάζονται μελέτες που πρώτη φορά γίνονται στην Ελλάδα και έρευνες σε όλο το εύρος της αγοράς και τόνισε ότι αν και τους τελευταίους 18 μήνες έχουν ολοκληρωθεί οι σημαντικότερες οργανωτικές αλλαγές ωστόσο «θα χρειαστεί χρόνος για να αλλάξουν συνήθειες στην αγορά και να αναπτυχθεί μία κουλτούρα συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής Ανταγωνισμού και των διαφόρων φορέων της αγοράς».
Ο ίδιος προσέθεσε ότι απώτερος στόχος είναι η υιοθέτηση μίας συστηματικής πολιτικής ανταγωνισμού σε εθνικό επίπεδο. Όπως εξηγεί: «Αυτό προϋποθέτει ότι γνωρίζουμε την κατάσταση του ανταγωνισμού στις διάφορες ελληνικές αγορές. Κάτι τέτοιο δεν είχε γίνει μέχρι τώρα συστηματικά από καμία δημόσια αρχή στην Ελλάδα. Γι' αυτό τον λόγο προτείναμε και πετύχαμε να προστεθεί η αρμοδιότητα χαρτογράφησης των αγορών στον νέο νόμο για τον ανταγωνισμό, ενώ έχουμε πλέον και τις νομοθετικές διατάξεις που θα μας επιτρέψουν να αποκτήσουμε το δίκτυο συνεργατών και εμπειρογνωμόνων το οποίο είναι απαραίτητο για την ολοκλήρωση αυτού του τιτάνιου έργου. Έχουμε σχεδιασμό να προχωρήσουμε άμεσα σε μία συστηματική χαρτογράφηση των ελληνικών αγορών με σκοπό τη δημοσίευση κάθε 18 μήνες/δύο έτη μίας εκτενούς Έκθεσης για την κατάσταση ανταγωνισμού στην Ελλάδα, η οποία θα απευθύνεται στο Κοινοβούλιο και την εκτελεστική εξουσία και η οποία, πιστεύουμε, θα παίξει έναν σημαντικό ρόλο στην προώθηση πολιτικών ανταγωνισμού στην Ελλάδα, στην πιο αποτελεσματική άσκηση του ελεγκτικού μας έργου, αλλά και γενικότερα στον σχεδιασμό δημοσίων πολιτικών».
Μάλιστα ο πρόεδρος επισήμανε ότι η διάταξη που προβλέπεται στο σχέδιο για την τροποποίηση του ν. 3959/2011 ώστε η επιτροπή, να έχει τη δυνατότητα να εφαρμόζει κανόνες ανταγωνισμού στα οικοσυστήματα, έχει προξενήσει μεγάλο ενδιαφέρον, και αναφέρεται ήδη θετικά ως παράδειγμα τόσο στην Ευρώπη όσο και σε άλλες τρίτες χώρες.
Η εξέλιξη αυτή όπως αναφέρει ο κ. Λιανός, είναι ιδιαίτερης σημασίας για την Ελλάδα, και την Επιτροπή Ανταγωνισμού, προκειμένου να έχουμε μοχλούς ρυθμιστικής πίεσης στις πλατφόρμες, με δεδομένο ότι η χώρα μας έχει μεγάλο αριθμό συνεργαζομένων επιχειρήσεων (από μικρό-ιδιοκτήτες σπιτιών που συνεργάζονται με την AirBnB και την Booking.com, ως μάγειρες και διανομείς / delivery), που συνεισφέρουν σημαντικά στην απασχόληση, και δυνητικά και σε φορολογικά έσοδα.
Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στη συζήτηση για την ανάγκη αναθεώρησης του θεσμικού πλαισίου ώστε να συμβαδίζει με το ευρωπαϊκό μοντέλο για το δίκαιο περί ανταγωνισμού, σημειώνει: «Ως οφείλαμε ανοίξαμε τη συζήτηση του καταμερισμού των αρμοδιοτήτων των αρχών, η οποία εξάλλου ανοίγει κάθε φορά που τροποποιείται ο νόμος τα τελευταία είκοσι χρόνια.
Αυτή η συζήτηση όφειλε να ανοίξει, μιας και η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και μαζί με το Μεξικό μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, όπου η Αρχή Ανταγωνισμού δεν έχει αρμοδιότητα εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού στην αγορά τηλεπικοινωνιών. Πιστεύω ότι αυτή η ελληνική θεσμική πρωτοτυπία συνδράμει στο γεγονός ότι οι τιμές δεδομένων κινητής στην Ελλάδα είναι από τις πιο υψηλές στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως. Έγιναν, συνεπώς, προτάσεις για την αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου ώστε να συμβαδίζει με το Ευρωπαϊκό μοντέλο».
Έρευνες και μελέτες
Σε ό,τι αφορά στις μελέτες που είναι σε εξέλιξη ή σχεδιάζονται, ο κ. Λιανός ανέφερε ότι είναι στη φάση της ολοκλήρωσης οι κλαδικές για το ηλεκτρονικό εμπόριο και τον κλάδο Fintech (η μεν ενδιάμεση μελέτη για την κλαδική στο ηλεκτρονικό εμπόριο θα δημοσιευθεί την επόμενη εβδομάδα - ενώ η τελική έκθεση δημοσιεύεται στα τέλη Οκτωβρίου, η δε ενδιάμεση μελέτη για την κλαδική Fintech θα δημοσιευθεί στις αρχές Οκτωβρίου - και η τελική θα ολοκληρωθεί στα τέλη του έτους/αρχές του 2022).
Ακόμη, σχετικά με τα παραπάνω, γνωστοποίησε ότι ξεκίνησαν και υποθέσεις εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού, με τις οποίες δρουν συνδυαστικά.
Για παράδειγμα, όπως εξήγησε, η κλαδική Fintech στοχεύει στην ενίσχυση του ανταγωνισμού στις διάφορες τραπεζικές αγορές και την αγορά υπηρεσιών πληρωμών, και μπορεί συνεπώς να διαβαστεί ως συμπληρωματικό εργαλείο για τις έρευνες που προχωρά η Επιτροπή Ανταγωνισμού για πιθανές αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές από τις τράπεζες.
Ακόμη, η στόχευση στην ψηφιακή οικονομία θα ενισχυθεί με καινούριες υποθέσεις υπό έρευνα, οι οποίες θα δουν το φως της δημοσιότητας το επόμενο διάστημα, αλλά και την κλαδική που εκκίνησε για τις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας και ασφάλισης, λόγω της χρήσης προσωπικών δεδομένων και της ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών πρακτικών που βασίζονται σε αυτά.
Επίσης, θα ενισχυθεί η συνεργασία της επιτροπής με την Aρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα για γενικότερες δράσεις για πρακτικές που βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ της εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού και του δικαίου της προστασίας των προσωπικών δεδομένων.
Ακόμη μία συνεργασία βρίσκεται σε εξέλιξη. Αυτή με τη ΡΑΕ, που αφορά σε ενδεχόμενες αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στη λιανική προμήθεια ενέργειας.
Τέλος ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού σημείωσε ότι η επιτροπή έχει επίσης ξεκινήσει πολλές υποθέσεις και σε κλάδους της παραδοσιακής οικονομίας, ειδικά λόγω και των γενικότερων αλλαγών που έφερε η πανδημία σε διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού, ενώ έχει προτείνει την ανάληψη δράσης και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ακολουθεί αναλυτικά η συνέντευξη του προέδρου της Επιτροπής Ανταγωνισμού Ιωάννη Λιανού στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στην Εύη Παπαδοσηφάκη:
Έχετε δηλώσει, κύριε Λιανέ, ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού δεν θα περιορίζεται μόνο στον κατασταλτικό ρόλο της και έχετε προχωρήσει και σε αλλαγές στην εσωτερική οργάνωση αλλά και σε δράσεις. Πώς σχεδιάζετε την Επιτροπή Ανταγωνισμού για το μέλλον;
Ήδη από την ανάληψη των καθηκόντων, η νέα διοίκηση της Επιτροπής Ανταγωνισμού είχε θέσει ως προτεραιότητα τον σχεδιασμό μίας νέας δομής. Τους τελευταίους 18 μήνες έχουν ολοκληρωθεί οι σημαντικότερες οργανωτικές αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, από τη σύστασή της. Ειδικότερα, δημιουργήθηκαν, σύμφωνα με το πρότυπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μεικτές τομεακές/ κλαδικές διευθύνσεις, οι οποίες προάγουν τη συνεργασία μεταξύ νομικών και οικονομολόγων, δημιουργήθηκε η Διεύθυνση Επικεφαλής Νομικού, καθώς και ειδικό τμήμα για ψηφιακούς ελέγχους. Περαιτέρω, αναπτύξαμε την πληροφοριακή υποδομή και συστήματα που δεν υπήρχαν έως τότε και τη χρήση βάσεων δεδομένων και Μεγάλων δεδομένων με τη σύσταση Διεύθυνσης πληροφοριακών συστημάτων, ενώ δημιουργήσαμε και τη δική μας πλατφόρμα συλλογής και επεξεργασίας πληροφοριών, την HCC Economic Intelligence and Analytics Platform.
Επίσης, καταβλήθηκαν προσπάθειες ενίσχυσης και ανάδειξης του ρόλου της Επιτροπής Ανταγωνισμού στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιο-ανατολικής Μεσογείου, στην Ευρώπη αλλά και διεθνώς και για τον λόγο αυτό δημιουργήθηκε και η Διεύθυνση Διεθνών Σχέσεων. Ως αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής, για πρώτη φορά συμμετέχει Έλληνας στο διοικητικό συμβούλιο της Επιτροπής Ανταγωνισμού του ΟΟΣΑ.
Πέραν των παραπάνω, αναβαθμίσαμε και τον ρόλο του τμήματος Προώθησης Πολιτικών Ανταγωνισμού, αναπτύσσοντας για πρώτη φορά μακροχρόνια στρατηγική, η οποία στοχεύει στην πληροφόρηση και ανάδειξη του ρόλου των καταναλωτών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην εφαρμογή του δικαίου του ανταγωνισμού, καθώς και στην προώθηση νέων καινοτόμων πρωτοβουλιών, όπως η πλατφόρμα ανώνυμης παροχής πληροφοριών ή η πρωτοβουλία για τη θέσπιση Sandbox για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Με αυτές τις πρωτοβουλίες, η Επιτροπή Ανταγωνισμού ενισχύει την αποτελεσματικότητά της και κατά συνέπεια τον κατασταλτικό της ρόλο, αναπτύσσοντας συγχρόνως ένα πλέγμα νέων δράσεων, οι οποίες για πρώτη φορά αναδεικνύουν και άλλες διαστάσεις του ρόλου της, όπως η προώθηση του ανταγωνισμού στις δημόσιες πολιτικές και στην ανάπτυξη των επιχειρηματικών σχεδίων, η ώθηση (nudging) των επιχειρήσεων σε πολιτικές προληπτικής συμμόρφωσης στους κανόνες ανταγωνισμού, η συνεισφορά της στην βιώσιμη ανάπτυξη στο πλαίσιο μίας ανταγωνιστικής οικονομίας. Επιθυμούμε να ενισχύσουμε αυτή την πολυμορφική πολιτική ανταγωνισμού, καθώς το έλλειμμα ανταγωνισμού που αποσκοπούμε να διορθώσουμε είναι πολυπαραγοντικό και χρήζει μίας ολιστικής αντιμετώπισης, με την κατασταλτική δράση το βασικό, αλλά όχι όμως και το μοναδικό εργαλείο δράσης μας.
Η πανδημία είναι ψηφιακός επιταχυντής. Οι αλλαγές που έφερε η πανδημία στην ελληνική αγορά έχουν «ωριμάσει» την επιχειρηματικότητα, ιδιαίτερα την μικρομεσαία; Η αγορά αποκτά «κουλτούρα ανταγωνισμού»;
Δεν αμφισβητείται από κανέναν, ενώ και όλες οι πρόσφατες έρευνες το καταδεικνύουν, ότι η πανδημία Covid-19 άλλαξε και συνεχίζει να αλλάζει τον τρόπο που οι Έλληνες λιανέμποροι και καταναλωτές συμμετέχουν στο ηλεκτρονικό εμπόριο, σε τέτοιο βαθμό, που τα αποτελέσματα της πανδημίας πιθανολογείται ότι θα διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα δύο τελευταία έτη υπήρξαν ανατρεπτικά ως προς την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου στην Ελλάδα, η οποία επηρέασε την αγοραστική συμπεριφορά των καταναλωτών και τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων λειτουργώντας ταυτόχρονα επιταχυντικά ως προς τη μετάβαση στον ψηφιακό μετασχηματισμό.
Η χαμηλή θέση της Ελλάδας στον ψηφιακό μετασχηματισμό, και προ της υγειονομικής κρίσης, ειδικά των μικρών επιχειρήσεων, αποδεικνύεται και από τον σταθερά χαμηλό δείκτη DESI (ο εν λόγω δείκτης συνοψίζει τους επιμέρους δείκτες για την ψηφιακή απόδοση της Ευρώπης, απεικονίζει την εξέλιξη των κρατών μελών της ΕΕ στην ψηφιακή ανταγωνιστικότητα και χρησιμοποιείται για την κατάταξη των χωρών της ΕΕ με γνώμονα την ψηφιακή τους απόδοση), καθώς κατά το έτος 2020 καταλαμβάνει την προτελευταία θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε όρους ψηφιακής ανταγωνιστικότητας. Την ίδια στιγμή, αποτελεί μία από τις πιο ακριβές χώρες της ΕΕ στην παροχή δεδομένων κινητού δικτύου, παράγοντας που εκτιμάται ότι συμβάλει σημαντικά στην περιορισμένη ψηφιακή ανταγωνιστικότητα της χώρας.
Τους τελευταίους, ωστόσο, μήνες έλαβαν χώρα κάποιες αλλαγές και η ποσοστιαία ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου ήταν τέτοια που υπό άλλες συνθήκες μπορεί να είχαν πάρει πολύ περισσότερα χρόνια για να συμβούν. Η χρήση του ηλεκτρονικού εμπορίου εν μέσω της πανδημίας παρείχε στους καταναλωτές πρόσβαση σε μια σημαντική ποικιλία προϊόντων από την ευκολία και την ασφάλεια του σπιτιού τους, και ταυτόχρονα επέτρεψε στις εταιρείες να συνεχίσουν τη λειτουργία τους παρά τα διάφορα περιοριστικά μέτρα που ελήφθησαν. Ειδικά, από την πλευρά των επιχειρήσεων, κατέστη επιτακτική η ανάγκη σχεδιασμού επιχειρηματικών μοντέλων που αφορούν στην πώληση/διάθεση προϊόντων προς όλα τα κανάλια (omni-channel) και νέους τρόπους αποστολής και παράδοσής τους
Στο πλαίσιο αυτό καθίσταται επιτακτική η ανάγκη αντιμετώπισης των εμποδίων και των προκλήσεων αναφορικά με την ανάπτυξή του ηλεκτρονικού εμπορίου- τα οποία προϋπήρχαν. Καταβάλλονται προσπάθειες από την Επιτροπή να ενισχυθεί η «κουλτούρα ανταγωνισμού», η οποία υπολείπεται ακόμη, όπως λ.χ. πρόσφατα με την έκδοση σχετικού ενημερωτικού οδηγού για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΕΔΩ).
Η Επιτροπή έχει επίσης εκκινήσει σειρά ενημερωτικών συναντήσεων και δράσεων με τους φορείς, οι οποίες θα ενταθούν τους επόμενους μήνες. Για το ηλεκτρονικό εμπόριο, η Επιτροπή εκκίνησε σχετική κλαδική έρευνα. Η ενδιάμεση έκθεση της εν λόγω κλαδικής με πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα και προτάσεις θα αναρτηθεί για δημόσια διαβούλευση άμεσα. Με την ολοκλήρωση δε της έρευνας, η Επιτροπή θα δύναται να παρέμβει είτε κατασταλτικά είτε αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για προώθηση συγκεκριμένων πολιτικών ανταγωνισμού ή κανονιστικών ρυθμίσεων στους σχετικούς κλάδους.
Η διαδραστική επαφή που θέλετε να πετύχετε με την αγορά όχι μόνο ως ελεγκτές της αλλά και ως σύμβουλοι, βρίσκει έδαφος συνεργασίας;
Θεωρούμε ότι θα χρειαστεί χρόνος για να αλλάξουν συνήθειες στην αγορά και να αναπτυχθεί μία κουλτούρα συνεργασίας μεταξύ της Επιτροπής Ανταγωνισμού και των διαφόρων φορέων της αγοράς, ειδικά μέσω της προώθησης πολιτικών ενεργούς συμμόρφωσης με το δίκαιο ανταγωνισμού. Ωστόσο τους τελευταίους μήνες έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Μέσω των δημόσιων διαβουλεύσεων για τις κλαδικές μελέτες και τις κανονιστικές, η Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι σε διαρκή επικοινωνία με τον κόσμο των επιχειρήσεων και την αγορά, αλλά και τους καταναλωτές, για να ερευνήσει τα βαθύτερα αίτια των αντι-ανταγωνιστικών δομών και πρακτικών, και να προχωρήσει στη λήψη στοχευμένων μέτρων/ προτάσεων, που θα ανταποκρίνονται σε αυτά τα προβλήματα. Η πρόσφατη πρωτοβουλία θέσπισης Sandbox για τη βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί μία προσπάθεια πρόληψης δημιουργίας αντι-ανταγωνιστικών δομών και επιχειρηματικών πρακτικών εν τη γενέσει τους. Εκτιμούμε ότι αυτό το εργαλείο αφενός μεν μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική εξοικονόμηση πόρων, τόσο για την Επιτροπή Ανταγωνισμού, όσο και για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές, αφετέρου δε, ενισχύει και την αναγκαία ασφάλεια δικαίου για την ανάπτυξη επενδύσεων, ιδιαίτερα σε καινοτόμες επιχειρηματικές πρωτοβουλίες, με επίκεντρο πάντα την προάσπιση του ανταγωνισμού.
Αναφορικά με τους καταναλωτές, έχουμε αναπτύξει συστηματικές δράσεις, ενισχύοντας τη συνεργασία μας με τις ενώσεις καταναλωτών και την εκπαίδευσή τους στο δίκαιο ανταγωνισμού, καθώς και τη δημιουργία κινήτρων, ώστε να συνδράμουν τόσο στην εφαρμογή του δικαίου ανταγωνισμού από την Επιτροπή Ανταγωνισμού αλλά και στον βραχίονα της ιδιωτικής εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού από τα πολιτικά δικαστήρια. Έχουμε ξεκινήσει συνεργασίες με φορείς που εκπροσωπούν τις ΜμΕ με μία στοχευμένη πολιτική πληροφόρησής τους και με τη διευκόλυνση της συμμετοχής τους στις διαδικασίες της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Οι φορείς φαίνονται να ανταποκρίνονται θετικά ήδη στις πρωτοβουλίες αυτές, και ευελπιστούμε ότι θα συνεχίσουν και πιο ενεργά στο μέλλον.
Όπως έχετε γνωστοποιήσει, στο στόχαστρο της Επιτροπής Ανταγωνισμού βρίσκεται η χαρτογράφηση των επιχειρήσεων στον κλάδο της Υγείας και στον κλάδο της ανακύκλωσης και των αποβλήτων. Σας κατηγόρησαν ότι με την προαναγγελία χάνεται το στοιχείο του αιφνιδιασμού. Τι απαντάτε; Αυτές οι δράσεις έχουν ξεκινήσει;
Οι κριτικές αυτές είναι παντελώς αβάσιμες και καταδεικνύουν την άγνοια του τρόπου λειτουργίας των σύγχρονων Αρχών Ανταγωνισμού. Κάθε χρόνο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και οι περισσότερες Επιτροπές Ανταγωνισμού στην Ευρώπη, δημοσιεύουν, κατά ένα μέρος, τον προγραμματισμό τους σχετικά με τις προτεραιότητές τους. Σκοπός δεν είναι βέβαια να προαναγγείλουν στην αγορά αιφνιδιαστικούς ελέγχους, οι οποίοι δεν συνδέονται με αυτό τον προγραμματισμό, αλλά να ενημερώσουν κυρίως για πρωτοβουλίες που πρόκειται να αναλάβουν για γενικότερες έρευνες ή κλαδικές μελέτες. Οι αιφνιδιαστικοί επιτόπιοι έλεγχοι, αποτελούν ένα από τα μέτρα έρευνας μίας Επιτροπής Ανταγωνισμού, για τη συλλογή αποδεικτικού υλικού σε υποθέσεις όπου υπάρχουν ενδείξεις για αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές και πραγματοποιούνται σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο.
Η απόφαση διενέργειας μίας κλαδικής έρευνας λαμβάνεται με στόχο να διαφωτιστούν οι Επιτροπές Ανταγωνισμού για τις συνθήκες ανταγωνισμού που επικρατούν σε έναν κλάδο και σε διάφορες αγορές αυτού του κλάδου. Οι κλαδικές, αποτελούν σημαντική πηγή πληροφόρησης για τις Επιτροπές Ανταγωνισμού, καθώς πολλές υποθέσεις έχουν ξεκινήσει λόγω των πληροφοριών για αντι- ανταγωνιστικές πρακτικές που έφτασαν στις Επιτροπές Ανταγωνισμού μέσω αυτής της οδού. Επίσης, μέσω των κλαδικών το προσωπικό τής Επιτροπής Ανταγωνισμού αποκτά πολύτιμες γνώσεις για τη λειτουργία του συγκεκριμένου τομέα/αγοράς, και συνεπώς βελτιώνεται η αποτελεσματικότητά του και η ταχύτητα ολοκλήρωσης υποθέσεων σε όλες τις διαδικασίες εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού (έλεγχος συγκεντρώσεων, εφαρμογή των άρθρων 1 και 2 του ν. 3959/2011) στον συγκεκριμένο τομέα.
Τον Νοέμβριο του 2019, όταν κλιμάκια της Επιτροπής έκαναν ταυτόχρονη έφοδο στις συστημικές τράπεζες για να διερευνήσουν το ενδεχόμενο εναρμονισμένων πρακτικών στις χρεώσεις, είχε επισημανθεί ότι θα αργήσει να αποδώσει αποτελέσματα αυτή η έρευνα γιατί ο όγκος των στοιχείων που συλλέχθηκαν είναι μεγάλος. Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε;
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού προχώρησε σε αυτεπάγγελτη έρευνα στις τράπεζες, λόγω των ανησυχιών της ότι οι ερευνώμενες επιχειρήσεις μπορεί να έχουν εμπλακεί σε αντι- ανταγωνιστικές πρακτικές οριζόντιας σύμπραξης ή πρακτικές αποκλεισμού στην παροχή τραπεζικών υπηρεσιών και υπηρεσιών πληρωμών κατά παράβαση των διατάξεων του ν. 3959/2011 για την προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού, καθώς και των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ. Η έρευνα αυτή αποτελεί μία από τις σημαντικότερες υποθέσεις που έχουν απασχολήσει ποτέ την Επιτροπή.
Κατά τη διάρκεια των επιτόπιων ελέγχων συγκεντρώθηκε ένας μεγάλος όγκος στοιχείων (εκατοντάδες χιλιάδες mails και έγγραφα), τα οποία επεξεργάζεται και αξιολογεί η Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού. Σε κάθε περίπτωση, η υπόθεση διερευνάται κατά απόλυτη προτεραιότητα από την αρμόδια Δ' Διεύθυνση Χρηματοπιστωτικών Υπηρεσιών και Ασφαλειών και από μία ομάδα οικονομολόγων και νομικών, καθώς και εμπειρογνωμόνων Επιστήμης Δεδομένων με ειδικά διαμορφωμένα λογισμικά, τα οποία μεγιστοποιούν την αποτελεσματικότητα της διερεύνησης του μεγάλου αυτού όγκου στοιχείων.
Καταβάλλεται δε, κάθε δυνατή προσπάθεια να ολοκληρωθεί το συντομότερο δυνατόν η όλη διαδικασία σε αυτή τη σημαντική, λόγω της έκτασης και της σοβαρότητας των αποδιδόμενων κατηγοριών, υπόθεση, διαφυλάσσοντας ταυτόχρονα τα δικαιώματα των μερών. Το χρονικό πλαίσιο της έρευνας της Επιτροπής Ανταγωνισμού είναι εντός του χρονικού πλαισίου, το οποίο χρειάζεται για τέτοιου είδους έρευνες, και μπορεί να συγκριθεί με το βέλτιστο χρονικό πλαίσιο, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία και την πρακτική σε άλλες ευρωπαϊκές επιτροπές ανταγωνισμού (βλ. και σχετικό δελτίο τύπου στην ιστοσελίδα της ΕΑ, ΕΔΩ.
Επί του παρόντος, δεν είναι δυνατόν να γνωστοποιήσουμε περισσότερες λεπτομέρειες, καθώς οι έλεγχοι και οι έρευνες που διενεργούνται από την Επιτροπή υπό το ανωτέρω πλαίσιο, είναι απόρρητες και διέπονται από ένα εξόχως αυστηρό περιοριστικό πλαίσιο, τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο.
Εκτός από τις έρευνες που είχαν ξεκινήσει, πριν αλλάξει η σύνθεση της Επιτροπής Ανταγωνισμού, η διοίκησή σας δίνει έμφαση στις κλαδικές έρευνες σε τομείς που σχετίζονται άμεσα με την τεχνολογία (Ηλεκτρονικό Εμπόριο και Fintech). Μιλήστε μας λίγο γι' αυτή την πλευρά δράσης της Επιτροπής.
Όταν ανέλαβα την προεδρία της Επιτροπής Ανταγωνισμού τον Σεπτέμβριο του 2019, διαπίστωσα ότι ήταν από τις λίγες Επιτροπές Ανταγωνισμού στην Ευρώπη που δεν είχε ποτέ ασχοληθεί με την ψηφιακή οικονομία. Το σημαντικό απόθεμα εκκρεμουσών υποθέσεων -κάποιες πλέον της εικοσαετίας- της Επιτροπής Ανταγωνισμού αποτελούταν από παρωχημένες κυρίως υποθέσεις και έπρεπε για λόγους νομικής ασφάλειας να ολοκληρωθούν. Καμία από αυτές δεν αφορούσε την ψηφιακή οικονομία. Επίσης, υπήρχαν ελάχιστες ώριμες υποθέσεις για τις οποίες είχε προχωρήσει η έρευνα και μπορούσαν να εισαχθούν προς εξέταση από την Ολομέλεια. Ομολογώ πως δεν περίμενα να βρω αυτήν την κατάσταση στην Επιτροπή όταν αποδέχτηκα τον ρόλο μου. Επίσης, ήταν σημαντικό να προχωρήσουμε στην εκπαίδευση του προσωπικού ώστε να κατανοήσει τις σημαντικές αλλαγές που επιφέρει ο ψηφιακός μετασχηματισμός στον τρόπο που λειτουργεί η αγορά.
Ακόμη, δεν είχε γίνει ποτέ καμία χαρτογράφηση της ψηφιακής οικονομίας στην Ελλάδα, από σκοπιάς συνθηκών ανταγωνισμού, κάτι το οποίο έκανε την προσπάθειά μας ακόμα πιο περίπλοκη. Με την έναρξη των κλαδικών για το ηλεκτρονικό εμπόριο και τον κλάδο Fintech, οι οποίες τώρα είναι στη φάση ολοκλήρωσης (η μεν ενδιάμεση μελέτη για την κλαδική στο ηλεκτρονικό εμπόριο θα δημοσιευθεί την επόμενη εβδομάδα -ενώ η τελική έκθεση δημοσιεύεται στα τέλη Οκτωβρίου, η δε ενδιάμεση μελέτη για την κλαδική Fintech θα δημοσιευθεί στις αρχές Οκτωβρίου και η τελική θα ολοκληρωθεί στα τέλη του έτους / αρχές του 2022), ξεκίνησαν και υποθέσεις εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού, με τις οποίες δρουν συνδυαστικά.
Για παράδειγμα, η κλαδική Fintech στοχεύει στην ενίσχυση του ανταγωνισμού στις διάφορες τραπεζικές αγορές και την αγορά υπηρεσιών πληρωμών, και μπορεί συνεπώς να διαβαστεί ως συμπληρωματικό εργαλείο για τις έρευνες που προχωρά η Επιτροπή Ανταγωνισμού για πιθανές αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές από τις τράπεζες. Η στόχευση στην ψηφιακή οικονομία θα ενισχυθεί με καινούριες υποθέσεις υπό έρευνα, οι οποίες θα δουν το φως της δημοσιότητας το επόμενο διάστημα, αλλά και την κλαδική που εκκίνησε για τις ιδιωτικές υπηρεσίες υγείας και ασφάλισης, λόγω της χρήσης προσωπικών δεδομένων και της ανάπτυξης νέων επιχειρηματικών πρακτικών που βασίζονται σε αυτά. Επίσης, σκοπεύουμε να ενισχύσουμε τη συνεργασία μας με την ΑΠΔΠΧ για γενικότερες δράσεις για πρακτικές που βρίσκονται στο μεταίχμιο μεταξύ της εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού και του δικαίου της προστασίας των προσωπικών δεδομένων.
Βέβαια, η Επιτροπή έχει επίσης ξεκινήσει πολλές υποθέσεις και σε κλάδους της παραδοσιακής οικονομίας, ειδικά λόγω και των γενικότερων αλλαγών που έφερε η πανδημία σε διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού, ενώ έχουμε προτείνει την ανάληψη δράσης και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Υποστηρίζετε πως η νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων και το δίκαιο του ανταγωνισμού πρέπει να αξιοποιηθούν συνδυαστικά για να υπάρχουν θετικά αποτελέσματα για την αγορά. Σε ποια σημεία θεωρείτε επιβεβλημένη την αναμόρφωση της νομοθεσίας για να κάνει καλύτερα το έργο της η Επιτροπή και για να λειτουργεί με κανόνες η αγορά;
Πράγματι θεωρώ ότι με τη συνδυαστική αξιοποίηση της νομοθεσίας για τα προσωπικά δεδομένα και του δικαίου ανταγωνισμού αντιμετωπίζονται πολλά προβλήματα λόγω πρακτικών που περιορίζουν την ιδιωτικότητα.
Όπως προανέφερα, μέρος του σχεδιασμού μας είναι να προχωρήσουμε σε στενή συνεργασία με την ΑΠΔΠΧ, και έχουμε σκοπό να προτείνουμε ένα μνημόνιο συνεργασίας το επόμενο διάστημα. Η νομοθεσία για τον ανταγωνισμό, μάς παρέχει θεωρώ τις δυνατότητες να δράσουμε έναντι εκμεταλλευτικών πρακτικών από επιχειρήσεις με δεσπόζουσα θέση οι οποίες περιορίζουν την ιδιωτικότητα. Ωστόσο, υπάρχουν λίγα μόνο παραδείγματα τέτοιου είδους δράσεων από Επιτροπές Ανταγωνισμού στην Ευρώπη (εμβληματικότερο παράδειγμα είναι η υπόθεση Facebook της γερμανικής Επιτροπής Ανταγωνισμού), αλλά και εκτός Ευρώπης. Η Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι ανοιχτή σε τέτοιου είδους δράσεις υπό ορισμένες προϋποθέσεις, ενώ λόγω και των σημαντικών επενδύσεων που έχουν γίνει στην εκπαίδευση του προσωπικού στην ψηφιακή οικονομία, διαθέτει πλέον οργανική μονάδα με μοναδική τεχνογνωσία γι' αυτά τα θέματα στην Ελλάδα.
Πολλά από τα ζητήματα που εξετάζει η Επιτροπή Ανταγωνισμού αφορούν τομείς της οικονομίας τους οποίους επιβλέπουν και ρυθμίζουν άλλες ανεξάρτητες αρχές. Ποια είναι η σχέση της Επιτροπής Ανταγωνισμού με τις υπόλοιπες ανεξάρτητες αρχές;
Αμέσως μόλις ανέλαβα την Επιτροπή Ανταγωνισμού τον Σεπτέμβριο του 2019, προχωρήσαμε σε συναντήσεις με όλες τις ανεξάρτητες Αρχές με σκοπό την ενίσχυση της συνεργασίας μας προς όφελος της αποτελεσματικότητάς μας. Ακολούθησε η αποστολή Μνημονίων Συνεργασίας σε όλες τις ανεξάρτητες Αρχές από την Επιτροπή Ανταγωνισμού, στα οποία προτείναμε συγκεκριμένα βήματα συντονισμού του έργου μας. Τα Μνημόνια αυτά έχουν υπογραφεί από την ΕΑΑΔΗΣΥ, τη ΡΑΕ και τη ΡΑΛ.
Συγχρόνως, ξεκίνησε η συζήτηση για την τροποποίηση του ν. 3959/2011 για το δίκαιο ανταγωνισμού, και ως οφείλαμε ανοίξαμε τη συζήτηση του καταμερισμού των αρμοδιοτήτων των αρχών, η οποία εξάλλου ανοίγει κάθε φορά που τροποποιείται ο νόμος τα τελευταία είκοσι χρόνια.
Αυτή η συζήτηση όφειλε να ανοίξει, μιας και η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και μαζί με το Μεξικό μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, όπου η Αρχή Ανταγωνισμού δεν έχει αρμοδιότητα εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού στην αγορά τηλεπικοινωνιών. Πιστεύω ότι αυτή η ελληνική θεσμική πρωτοτυπία συνδράμει στο γεγονός ότι οι τιμές δεδομένων κινητής στην Ελλάδα είναι από τις πιο υψηλές στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως.
Έγιναν, συνεπώς, προτάσεις για την αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου ώστε να συμβαδίζει με το ευρωπαϊκό μοντέλο.
Υπεύθυνος γι' αυτό το θέμα σε κυβερνητικό επίπεδο, είναι ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κ. Πικραμμένος, ο οποίος ελπίζουμε να εμπνευστεί στις προτάσεις του από το δοκιμασμένο ευρωπαϊκό πλαίσιο και να μην εμείνουμε σε ελληνικές ιδιαιτερότητες, οι οποίες δεν έχουν καμία τεχνοκρατική αιτιολογία.
Πώς βλέπετε να συνεχίζεται αυτή η συζήτηση; Θα υπάρξουν θεσμικές αλλαγές;
Όπως γνωρίζετε δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτό μιας και την πρωτοβουλία και την απόφαση την έχει η κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο. 'Αποψή μου, όμως, είναι ότι η συζήτηση αυτή πρέπει να γίνει με απόλυτη διαφάνεια, δημοσίως, όπως γίνεται σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη και πρέπει να στηριχθεί σε μελέτες από έμπειρους τεχνοκράτες διεθνούς κύρους για να σχεδιαστεί ένα δημόσιο οικοσύστημα προστασίας του ανταγωνισμού, τόσο εκ των προτέρων όσο και εκ των υστέρων.
Η Επιτροπή Ανταγωνισμού έχει ήδη οργανώσει ένα δημόσιο τηλεσυνέδριο γι' αυτό το θέμα, το βίντεο του οποίου είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα μας, με τη συμμετοχή όλων των ανεξάρτητων αρχών, στο οποίο συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, ο πρώην Ευρωπαίος επίτροπος για τον ανταγωνισμό και πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, Mario Monti, και ο πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού του ΟΟΣΑ Frederic Jenny, οι οποίοι εξέφρασαν ξεκάθαρα τη γνώμη τους υπέρ των προτάσεων μεταρρύθμισης του θεσμικού πλαισίου.
Αυτό είναι απαραίτητο να γίνει, λόγω και της σημασίας των ρυθμιζόμενων τομέων για την ελληνική οικονομία και του γεγονότος ότι αυτές είναι κλειστές στον διεθνή ανταγωνισμό (ο λεγόμενος μη εμπορεύσιμος τομέας). Κατατάσσοντας τις υπηρεσίες διαμονής και τροφίμων ως μέρος του εμπορεύσιμου τομέα (καθώς αυτές οι δραστηριότητες συνδέονται στενά με την τουριστική βιομηχανία), το ποσοστό των μη εμπορεύσιμων τομέων ανέρχεται στο 38% του ΑΕΠ. Οι μη εμπορεύσιμοι τομείς, ωστόσο, παραμένουν ο κύριος παράγοντας αύξησης της απασχόλησης: η απασχόληση αυξήθηκε κατά 2,6% στον εμπορεύσιμο τομέα, αλλά κατά 4,5% στον μη εμπορεύσιμο τομέα από το 2013 έως το 2017, όπως επισημαίνεται στην Οικονομική Έρευνα του ΟΟΣΑ για την Ελλάδα τον Ιούλιο 2020.
Σε κάθε περίπτωση, και οποιαδήποτε απόφαση τελικώς ληφθεί, η Επιτροπή Ανταγωνισμού θα συνεργαστεί στενά με τις τομεακές ρυθμιστικές αρχές και για αυτό τον λόγο έχει προταθεί η δημιουργία ενός δικτύου Ανταγωνισμού και ρυθμιστικής συνεργασίας, καθώς είναι απαραίτητος ο συντονισμός της τομεακής ρύθμισης με την εφαρμογή του δικαίου ανταγωνισμού. Για παράδειγμα στον τομέα της ενέργειας, θεωρούμε ότι η προσαρμογή της αγοράς στο Target Model και οι αναγκαίες διορθωτικές ρυθμίσεις από τη ΡΑΕ για τη λειτουργία της αγοράς εξισορρόπησης σε συνάρτηση και με την εξέταση του τρόπου λειτουργίας της αγοράς επόμενης ημέρας και της ενδοημερήσιας αγοράς, αποτελούσαν μία αρκετά δύσκολη εξίσωση και χρειάζεται στενή συνεργασία μεταξύ της ΡΑΕ και της Επιτροπής Ανταγωνισμού σε αυτόν τον κλάδο για την ενίσχυση του ανταγωνισμού προς όφελος των καταναλωτών. Για αυτό τον λόγο η ΕΑ έχει δρομολογήσει τη σύσταση ομάδας εργασίας με τη συμμετοχή και εμπειρογνωμόνων διεθνούς κύρους, η οποία θα διερευνήσει συστηματικά ενδεχόμενες αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στη λιανική προμήθεια ενέργειας, εστιάζοντας ειδικά σε πρακτικές τιμολόγησης και παρεμπόδισης αλλαγής παρόχου. Σκοπεύουμε να προχωρήσουμε, σε στενή συνεργασία με τη ΡΑΕ, στην περαιτέρω εξέταση των παραγόντων που περιορίζουν την ανταγωνιστικότητα της αγοράς και συνεπώς πλήττουν το συμφέρον των καταναλωτών.
Θέλω εδώ να σημειώσω την ανάγκη να συνδυάζονται οι πενιχρές δυνάμεις που διαθέτει κάθε Αρχή σε ανθρώπινο δυναμικό και η συμπληρωματική τους τεχνογνωσία γιατί μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε στις απαιτήσεις των ολοένα και πιο περίπλοκων αγορών. Χρειαζόμαστε συνεπώς ένα πιο ευέλικτο σχήμα το οποίο θα σέβεται μεν την ανεξαρτησία και τη διοικητική αυτοτέλεια κάθε ανεξάρτητης Αρχής, αλλά θα δίνει και κίνητρα για συνεργασία και δημιουργία συνεργειών μέσω της σύστασης ενός δημοσίου οικοσυστήματος προστασίας του ανταγωνισμού. Θεωρώ ότι η πρόταση του δικτύου ρυθμιστικής συνεργασίας και ανταγωνισμού που έκανε η νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την τροποποίηση του 3959/2011 αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση και ελπίζω κάποια στιγμή, αυτή η ιδέα να εφαρμοστεί.
Θεωρείτε ότι είναι αρκετά ανταγωνιστικές οι αγορές στην Ελλάδα συγκριτικά με άλλες χώρες της ΕΕ; Τι απαντάτε σε αυτούς που ισχυρίζονται ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν μικρό μέγεθος -κατά μέσο όρο- και δεν υπάρχουν μεγάλες επιχειρήσεις, με συνέπεια τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα διεθνώς των ελληνικών επιχειρήσεων;
Θέτετε σωστά, όχι μόνο το θέμα εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού αλλά και γενικότερα της πολιτικής ανταγωνισμού. Το τελευταίο δεν αφορά μόνο την Επιτροπή Ανταγωνισμού ή/και τις τομεακές ρυθμιστικές αρχές. Είναι γνωστό στη βιβλιογραφία, ότι σε μία οικονομία με σημαντική κρατική παρέμβαση σε όλες τις πτυχές της οικονομικής ζωής, πολλές επιχειρήσεις και επιχειρηματίες επιβιώνουν όχι γιατί παράγουν ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες αλλά λόγω των σχέσεων τους με την εκάστοτε κρατική εξουσία και λόγω ρυθμιστικών εμποδίων στον ανταγωνισμό. Μάλιστα υπάρχουν έρευνες οι οποίες αναφέρουν ότι μπορεί να είναι πιο προσοδοφόρο σε κάποιους τομείς η επιχείρηση να επενδύσει στο lobbying παρά στην καινοτομία. Αυτό έχει να κάνει και με τον σημαντικό ρόλο του κράτους στην ελληνική οικονομία, η οποία είναι σχετικά μικρή και ακόμα σχετικά κλειστή. Αυτό που θέλω να πω είναι, ότι η Πολιτεία οφείλει να λάβει υπόψη πιο προσεκτικά τις ανταγωνιστικές επιπτώσεις των δημοσίων πολιτικών. Ανεξάρτητες Αρχές όπως η Επιτροπή Ανταγωνισμού λαμβάνουν υπόψη, λόγω της τεχνοκρατικής τους φύσης και του κανόνα τής συνέχειας της διοίκησης, έναν μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα όταν εξετάζουν τις επιπτώσεις ενός συγκεκριμένου μέτρου ή πρακτικής. Αλλά η δράση μίας Επιτροπής Ανταγωνισμού δεν αρκεί. Είναι επίσης απαραίτητο η προστασία του ανταγωνισμού να ενσωματωθεί ως κατευθυντήρια αρχή σε όλες τις δημόσιες πολιτικές. Με ενδιαφέρον παρακολουθώ τις προσπάθειες του Προέδρου Μπάιντεν στις ΗΠΑ να περιορίσει τη δύναμη των μονοπωλίων και των ολιγοπωλίων και ελπίζω σε αντίστοιχες πρωτοβουλίες στην Ελλάδα. Βλέπουμε ότι δεν αρκεί μόνο η ενίσχυση των αρχών ανταγωνισμού, αλλά και η υιοθέτηση μίας συστηματικής πολιτικής ανταγωνισμού σε εθνικό επίπεδο. Αυτό προϋποθέτει ότι γνωρίζουμε την κατάσταση του ανταγωνισμού στις διάφορες ελληνικές αγορές.
Κάτι τέτοιο δεν είχε γίνει μέχρι τώρα συστηματικά από καμία δημόσια Αρχή στην Ελλάδα. Γι' αυτό τον λόγο προτείναμε και πετύχαμε να προστεθεί η αρμοδιότητα χαρτογράφησης των αγορών στον νέο νόμο για τον ανταγωνισμό, ενώ έχουμε πλέον και τις νομοθετικές διατάξεις που θα μας επιτρέψουν να αποκτήσουμε το δίκτυο συνεργατών και εμπειρογνωμόνων το οποίο είναι απαραίτητο για την ολοκλήρωση αυτού του τιτάνιου έργου. Έχουμε σχεδιασμό να προχωρήσουμε άμεσα σε μία συστηματική χαρτογράφηση των ελληνικών αγορών με σκοπό τη δημοσίευση κάθε 18 μήνες/δύο έτη μίας εκτενούς Έκθεσης για την κατάσταση ανταγωνισμού στην Ελλάδα, η οποία θα απευθύνεται στο Κοινοβούλιο και την εκτελεστική εξουσία και η οποία πιστεύουμε θα παίξει έναν σημαντικό ρόλο στην προώθηση πολιτικών ανταγωνισμού στην Ελλάδα, στην πιο αποτελεσματική άσκηση του ελεγκτικού μας έργου, αλλά και γενικότερα στον σχεδιασμό δημοσίων πολιτικών.
Ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ανεξάρτητες Αρχές στο έργο τους; Τι περαιτέρω προτείνετε;
Τα κύρια προβλήματα είναι αυτά της έλλειψης προσωπικού, ιδιαίτερα εξειδικευμένου, και των εξαιρετικά αργών και γραφειοκρατικών διαδικασιών πρόσληψης προσωπικού. Λόγω του ξεπερασμένου μισθολογίου στο δημόσιο, το οποίο εξετάζει τυπικά εκπαιδευτικά προσόντα, αντί να στοχεύει στην ανάλυση των δεξιοτήτων των υποψηφίων και στο πόση ζήτηση υπάρχει γι' αυτές στην αγορά εργασίας, ώστε να προσελκύσουν οι Αρχές προσωπικό με συγκεκριμένες δεξιότητες, υπάρχει σημαντική έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού με τεχνογνωσία σε ορισμένους κλάδους της οικονομίας, τεχνογνωσία σε καινούριες τεχνολογίες, σε μεθόδους ανάλυσης δεδομένων (όπως οικονομετρία, data science), αλλά και σε καινούριες μεθόδους οργάνωσης εργασίας.
Οι συνεχείς «κατά παρέκκλιση» αποσπάσεις προσωπικού από τις ανεξάρτητες αρχές στην κεντρική κυβέρνηση ή σε υπουργεία, οι οποίες δυστυχώς συμβαίνουν κατά κόρον, όχι μόνο επιτείνουν το πρόβλημα, αλλά και το τροφοδοτούν, μιας και η αποχώρηση σημαντικού μέρους του προσωπικού, αυξάνει τον φόρτο εργασίας αυτών που παραμένουν, χωρίς να είναι δυνατόν να αντικατασταθεί από καινούριο προσωπικό, λόγω της χρονοβόρας διαδικασίας έγκρισης νέων προσλήψεων, αλλά και της χρονοβόρας διαδικασίας ολοκλήρωσης των προσλήψεων από το ΑΣΕΠ.
Η έλλειψη προσωπικού περιορίζει σαφώς και την ανεξαρτησία των αρχών, αλλά έχει και εν γένει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην άσκηση των αρμοδιοτήτων τους και στην εκπλήρωση της κατά νόμο αποστολής τους, γεγονός το οποίο, όπως όλοι οι πρόεδροι των Ανεξαρτήτων Αρχών της χώρας ομονοούμε, χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Σε αυτό το πλαίσιο, σε επιστολή που έχουν συντάξει όλες μαζί οι ανεξάρτητες Αρχές, ως αποτέλεσμα συνεργασίας, έχουν προτείνει εδώ και καιρό στον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης μία νομοθετική πρωτοβουλία, η οποία προσδίδει, ως οφείλει και όπως συμβαίνει στη συντριπτική πλειοψηφία των υπολοίπων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την αναγκαία διοικητική αυτοτέλεια στις ανεξάρτητες Αρχές, για τη διαχείριση των ανθρωπίνων πόρων τους αλλά και την επίσπευση των διαδικασιών πρόσληψης, οι οποίες είναι αδικαιολογήτως γραφειοκρατικές και εξαρτούν τις ανεξάρτητες αρχές από την κεντρική κυβέρνηση. Γι' αυτόν τον λόγο, κρίνεται αναγκαίο οι Ανεξάρτητες Αρχές, οι οποίες ρυθμίζουν ιδιαίτερα σημαντικά και πολύπλοκα ζητήματα τεχνοκρατικής φύσης με άμεσο κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο, υπό το πρίσμα της ενίσχυσης της ανεξαρτησίας τους, να διατηρούν μία ευελιξία ως προς τα ζητήματα διαχείρισης ανθρωπίνου δυναμικού, και ειδικότερα ως προς τις διαδικασίες πρόσληψης ειδικού επιστημονικού προσωπικού και άλλων εξειδικευμένων στελεχών, στο πλαίσιο του προϋπολογισμού τους, υπό την γενικότερη εποπτεία του ΑΣΕΠ, και με κανόνες αξιοκρατίας, κατ' αντιστοιχία προς τις διαδικασίες που ισχύουν για ορισμένες εξ αυτών.
Η προσαρμογή της αγοράς στις νέες συνθήκες με τη βοήθεια της τεχνολογίας έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον της Επιτροπής Ανταγωνισμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε επίσημη αντιμονοπωλιακή έρευνα για να αξιολογήσει κατά πόσον το Facebook παραβίασε τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ χρησιμοποιώντας διαφημιστικά δεδομένα που συγκεντρώνει ιδίως από τους διαφημιζόμενους για να τους ανταγωνιστεί σε αγορές όπου δραστηριοποιείται. Στη χώρα μας τι γίνεται;
Όπως ανέφερα ήδη, η ψηφιακή οικονομία αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο ανταγωνίζονται οι επιχειρήσεις. Η συλλογή προσωπικών δεδομένων, είτε με σκοπό την εκμετάλλευσή τους στις διαφημιστικές αγορές, είτε με σκοπό να αναπτυχθεί η δυνατότητα της συγκεκριμένης επιχείρησης να προσωποποιήσει το προϊόν της, δηλαδή να ανταποκρίνεται καλύτερα στις προτιμήσεις των καταναλωτών αλλά συγχρόνως και να τους «κλειδώνει» (lock in) στην επιλογή της συγκεκριμένης πλατφόρμας αποτελεί πλέον κομμάτι της ανταγωνιστικής διαδικασίας. Ορισμένες πλατφόρμες, λόγω της θέσης τους και του μεγάλου αριθμού τόσο τελικών χρηστών όσο και επιχειρηματικών χρηστών έχουν δημιουργήσει οικοσυστήματα και έχουν μεταμορφωθεί σε κυρίαρχους παράγοντες αυτών των οικοσυστημάτων, μιας και μπορούν ενδεχομένως να αξιοποιούν τη σχέση τους με τον τελικό πελάτη, περιορίζοντας αδικαιολόγητα την πρόσβαση, την επιλογή, την καινοτομία ή ακόμα και την ιδιωτικότητα. Μπορούν επίσης να αποκομίζουν οικονομικά οφέλη από τη γνώση που αποκτούν από τα πρότυπα χρήσης που εφαρμόζουν οι καταναλωτές, είτε για να επωφελούνται άμεσα από τις ίδιες δραστηριότητές τους (ή από εκείνες για τις οποίες διαμεσολαβούν) είτε από την πώληση πληροφοριών και πρόσβασης στους πελάτες μέσω της διαφήμισης. Μπορούν επίσης να αποκτούν ένα αθέμιτο πλεονέκτημα εισόδου σε όμορες αγορές, με περαιτέρω διευκόλυνσή τους από ευκαιρίες που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη και ο πειραματισμός σε πραγματικό χρόνο καθώς και από τη χρηματοδότηση που προσφέρει η κεφαλαιαγορά εν αναμονή αυτών των οφελών. Τα κίνητρα και η ικανότητα άσκησης αυτής της ισχύος εξαρτώνται, με τη σειρά τους, από το επιχειρηματικό μοντέλο και την αρχιτεκτονική και τη διακυβέρνηση του οικοσυστήματος.
Η χώρα μας, και ειδικά η Επιτροπή Ανταγωνισμού, συμμετέχει στις διαδικασίες για τη συζήτηση της πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη νέα ευρωπαϊκή Πράξη για τις Ψηφιακές Αγορές (DMA) η οποία θα εφαρμοστεί και στη χώρα μας και με την οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχείρησε να αντιμετωπίσει εν μέρει αυτά τα προβλήματα, ρυθμίζοντας τους ισχυρούς παίχτες/ενδιάμεσους στη ψηφιακή οικονομία. Μάλιστα η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού ήταν η μόνη Επιτροπή Ανταγωνισμού μικρής ευρωπαϊκής χώρας, η οποία προσκλήθηκε να συμμετάσχει σε μία άτυπη ομάδα εργασίας μαζί με τις Επιτροπές Ανταγωνισμού της Γερμανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ισπανίας, Ολλανδίας και Πολωνίας, η οποία έκανε προτάσεις στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ανταγωνισμού, ασκώντας έτσι περισσότερη επιρροή στον τρόπο με τον οποίο θα εξελιχθεί η Πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ωστόσο, η DMA εφαρμόζεται μόνο σε λίγες κομβικές ψηφιακές πλατφόρμες, όπως η Google, Facebook, Amazon, Apple, οι οποίες εξάλλου μπορούν να ρυθμιστούν αποτελεσματικά μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο ή μέσω της εφαρμογής του δικαίου ανταγωνισμού από Επιτροπές Ανταγωνισμού των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών οικονομιών, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία, λόγω της οικονομικής ισχύος αυτών των πλατφορμών, αφήνοντας σημαντικά οικοσυστήματα (ψηφιακά και μη) εκτός του πεδίου εφαρμογής της. Ιδιαίτερα η DMA δεν συμπεριλαμβάνει πλατφόρμες και οικοσυστήματα όπως η Expedia, Booking.com, Airbnb, TUI, οι οποίες έχουν τεράστια σημασία για την ελληνική οικονομία. Ούτε μπορεί να εφαρμοστεί σε εθνικά οικοσυστήματα, κυρίως από πρώην κρατικά μονοπώλια ή από εταιρείες με αποκλειστικά δικαιώματα και τα οποία «πνίγουν» ίσως για δεκαετίες την καινοτομία στην αγορά, εμποδίζοντας την ανάπτυξη νεοφυών επιχειρήσεων. Τέλος, η εφαρμογή μόνο κανόνων ανταγωνισμού εκ των προτέρων, όπως προβλέπει η DMA, ενδέχεται να μην επιλύσει τα προβλήματα, όπως φαίνεται και στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών ο οποίος ρυθμίζεται από τομεακές αρχές τις τελευταίες δεκαετίες με μία φειδωλή εφαρμογή των κανόνων ανταγωνισμού εκ των υστέρων.
Στην Ελλάδα, η νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την τροποποίηση του ν. 3959/2011 έχει καταθέσει σχέδιο νομοθεσίας που θα παρέχει στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, την κατεξοχήν αρμόδια αρχή για τη ρύθμιση της ψηφιακής οικονομίας, και όχι μόνο ενός τομέα της οικονομίας, τη δυνατότητα να εφαρμόζει κανόνες ανταγωνισμού στα οικοσυστήματα, αντιμετωπίζοντας άμεσα την κατάχρηση της κεντρικής θέσης από μία πλατφόρμα ενός οικοσυστήματος που έχει διαμορφώσει με τρίτες ανεξάρτητες επιχειρήσεις δομικής σημασίας για τον ανταγωνισμό στην Ελλάδα. Θα είναι χρήσιμο για την Ελλάδα, και την Επιτροπή Ανταγωνισμού, να έχει μοχλούς ρυθμιστικής πίεσης στις πλατφόρμες, με δεδομένο δε, ότι η χώρα μας έχει μεγάλο αριθμό συνεργαζομένων επιχειρήσεων (από μικρό-ιδιοκτήτες σπιτιών που συνεργάζονται με την AirBnB και την Booking.com, ως μάγειρες και διανομείς / delivery), που συνεισφέρουν σημαντικά στην απασχόληση, και δυνητικά και σε φορολογικά έσοδα. Με την ψήφιση του νόμου, σκοπεύουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας στο άνοιγμα αυτών των κλειστών οικοσυστημάτων με στόχο τη βελτίωση της καινοτομίας. Θα ήθελα να αναφέρω ότι η διάταξη αυτή στον νέο ελληνικό νόμο για τον ανταγωνισμό, έχει προξενήσει μεγάλο ενδιαφέρον, και αναφέρεται ήδη θετικά ως παράδειγμα τόσο στην Ευρώπη όσο και σε άλλες τρίτες χώρες.
Σε γενικές γραμμές, σε ποια σημεία εστιάζει η κλαδική έρευνα για τις χρηματοοικονομικές τεχνολογίες που διενεργεί η Επιτροπή Ανταγωνισμού, σύμφωνα με την ανταπόκριση της αγοράς στα ερωτηματολόγια που στείλατε σε εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον κλάδο (τράπεζες, νεοφυείς επιχειρήσεις και FinTech τεχνολογικές επιχειρήσεις);
Η EA εκκίνησε την κλαδική έρευνα στις χρηματοοικονομικές τεχνολογίες (Fintech), σε συνεργασία με την Τράπεζα της Ελλάδας, προκειμένου να διερευνήσει τη διαρκώς αυξανόμενη χρήση της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας κατά την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, αλλά και τη δυνατότητα των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων να ευνοήσουν την ανάπτυξη στρεβλώσεων του ανταγωνισμού στο ψηφιακό περιβάλλον. Σε συνέχεια και της πρώτης διαβούλευσης, οι κλάδοι στους οποίους επικεντρωθήκαμε στην έρευνα μας είναι:
(1) Υπηρεσίες banking (τραπεζικής), δηλ. καταθέσεις (λογαριασμοί όψεως, αποταμιευτικοί λογαριασμοί, προθεσμιακοί λογαριασμοί κ.λπ.) διαχείριση καρτών,
(2) Υπηρεσίες πληρωμών, δηλ. mobilewallets, P2P mobilepayments, αγορά συναλλάγματος και αποστολή εμβάσματος,
(3) Υπηρεσίες έκδοσης και παροχής κρυπτονομισμάτων, δηλ. πορτοφόλια κρυπτονομισμάτων, πληρωμές σε κρυπτονομίσματα, αγορά συναλλάγματος, εξόρυξη (mining),
(4) Υπηρεσίες δανειοδότησης, δηλ. υπηρεσίες παροχής μικροπιστώσεων (δυνατότητα άντλησης κεφαλαίου έως είκοσι πέντε χιλιάδων (25.000) ευρώ του ν. 4701/2020), Crowdfunding, P2P δανειοδότηση μεταξύ ιδιωτών, P2P δανειοδότηση μεταξύ επιχειρήσεων, equity-basedcrowdfunding, buynow-paylater, κ.λπ.,
(5) Υπηρεσίες διαχείρισης και παροχής συμβουλών επένδυσης περιουσιακών στοιχείων (WealthandAssetManagement),δηλ. robo-advisors, Σύγκριση ιστοσελίδων, Πλατφόρμες socialtradingandinvesting κ.λπ.,
(6) Υπηρεσίες προσωποποιημένων συμβουλών διαχείρισης οικονομικών στοιχείων (PersonalFinanceManagement), δηλ. εξοικονόμηση χρημάτων και αποταμίευση, πλατφόρμες σύγκρισης για χρηματοοικονομικές υπηρεσίες κ.λπ.,
(7) Ασφαλιστικές υπηρεσίες (InsurTech) ασφάλιση P2P, πλατφόρμες σύγκρισης ασφαλιστικών παροχών, robo-advisors κ.λπ. και
(8) Τεχνολογικές υπηρεσίες, δηλ. τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (distributedledgertechnology - DLT), dataanalytics, τεχνητή νοημοσύνη (artificialintelligence - AI), κυβερνοασφάλεια (cybersecurity), υπηρεσίες υποδομής νέφους (cloudinfrastructures), ApplicationProgrammingInterfaces (API aggregatorsand API standards) κ.λπ..
Ωστόσο, βάσει και της ανταπόκρισης που είχαμε στην έρευνά μας που ακολούθησε τη δημόσια διαβούλευση, προκειμένου να χαρτογραφήσουμε την αγορά και να εντοπίσουμε προβλήματα ανταγωνισμού, αλλά και τα ρυθμιστικά προβλήματα στους επιμέρους κλάδους, οι περισσότερες απαντήσεις φαίνεται πως επικεντρώνονται στις υπηρεσίες τραπεζικής και πληρωμής.
Στόχος μας τους επόμενους μήνες είναι να διερευνήσουμε, μέσω μίας έρευνας (δημοσκόπησης), τη στάση των καταναλωτών απέναντι στις υπηρεσίες αυτές, όπως για παράδειγμα τη διαφοροποίηση στο εύρος χρήσης ανάλογα με δημογραφικά στοιχεία και το είδος της υπηρεσίας και του παρόχου, τους λόγους προτίμησης ή αποφυγής συγκεκριμένων υπηρεσιών fintech (έναντι των αντίστοιχων που παρέχονται με φυσική παρουσία), την ευκολία/δυσκολία της χρήσης των υπηρεσιών fintech, προβληματισμούς σχετικά με τη χρήση υπηρεσιών fintech (ασφάλεια συναλλαγών - κυβερνοασφάλεια, ενδεχόμενο κατάχρησης προσωπικών δεδομένων, αφερεγγυότητα παρόχου κ.λπ.), τη δυνατότητα και τη βούληση καταναλωτών ως προς το datasharing (πόσο εύκολο είναι να δώσουν στοιχεία σε άλλες τράπεζες/εταιρίες και πόσο πρόθυμοι -ή αντίστροφα loyal- είναι), προτιμήσεις μεταξύ single-homing και multi-homing για τους λογαριασμούς και γενικά για τις εφαρμογές fintech που χρησιμοποιούν, τη σημασία του «ονόματος» (brandname) στις υπηρεσίες fintech, την επίδραση της πανδημίας στην έκταση χρήσης των υπηρεσιών fintech, καθώς και τι θα τους ωθούσε να αυξήσουν την χρήση υπηρεσιών fintech κ.ά. Η μελέτη αυτή θα είναι η πρώτη στην Ελλάδα που θα εξετάζει τις ανταγωνιστικές πιέσεις που καινούριοι πάροχοι μπορούν να θέσουν στις συστημικές τράπεζες, ενισχύοντας τον ανταγωνισμό και μέσω αυτού οδηγώντας στη βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και ενδεχομένως μειώνοντας τις τιμές προμήθειας για πληρωμές, εμβάσματα κλπ. Συνεπώς δρα συμπληρωματικά με τις τρέχουσες έρευνες της Επιτροπής για τις τράπεζες.
Αναφέρονται αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων το τελευταίο διάστημα, ειδικά σε τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης. Τι κάνει η Επιτροπή Ανταγωνισμού;
Αναφορικά με την πορεία των τιμών σε καταναλωτικά είδη πρώτης ανάγκης και πρώτες ύλες υπάρχει πράγματι, το τελευταίο έτος, σημαντική αύξηση των τιμών τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, ως συνέπεια και της τρέχουσας πανδημίας.
Σε εθνικό επίπεδο, ο Γενικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) τον Ιούνιο του 2021 διαμορφώθηκε στις 106,86 μονάδες, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 1% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2020. Στην αύξηση του δείκτη, για δεύτερο μήνα (Μάιος- Ιούνιος 2021), μετά από 13 μήνες συνεχόμενης μείωσης, συνέβαλαν και αυξήσεις σε τιμές ειδών διατροφής και μη αλκοολούχων ποτών, με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να παρουσιάζονται στις κατηγορίες αρνί και κατσίκι (+17%), άλλα βρώσιμα έλαια (+15%), πατάτες (8.6%), τυρί (2.5%). Άλλες σημαντικές κατηγορίες ειδών διατροφής καταγράφουν όμως μείωση τιμών, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Συγκεκριμένα, το πλήρες νωπό γάλα σημειώνει μείωση κατά 3% σε σχέση με τον προηγούμενο Ιούνιο και η κατηγορία του γιαουρτιού κατά 6%.
Στον τομέα των αγροτικών εφοδίων, όπου έχουμε παρατηρήσει σημαντικές αυξήσεις τιμών, οι τιμές πώλησης των ζωοτροφών επηρεάζονται από τις τιμές αγοράς των πρώτων υλών, καθώς και από τον τρόπο πληρωμής των πελατών τους, αλλά και από ποιοτικά χαρακτηριστικά. Περαιτέρω, τόσο το καλαμπόκι, όσο και το σογιάλευρο είναι χρηματιστηριακά προϊόντα, με αποτέλεσμα τυχόν διακύμανση των τιμών τους να επηρεάζεται, μεταξύ άλλων, και από τις διακυμάνσεις των τιμών των παράγωγων προϊόντων. Κατά την περίοδο της υγειονομικής κρίσης της COVID 19 υπήρξε φόβος έλλειψης πρώτων υλών, με αποτέλεσμα κάποια αύξηση στις τιμές αυτών.
Οι περισσότερες (εάν όχι όλες) από τις αυξήσεις αυτές παρατηρούνται διεθνώς. Σημειώνεται ότι ο δείκτης FAO (του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων) - Food Price Index (FFPI) που μετράει τις τιμές αυξήθηκε από 93,1 μονάδες τον Ιούνιο του 2020, σε 124,6 μονάδες τον Ιούνιο του 2021, σημειώνοντας αύξηση κατά 33,8% και διαμορφώθηκε σε επίπεδα αντίστοιχα της περιόδου 2011- 2013, κατά την οποία υπήρξαν σημαντικές αυξήσεις τιμών που οδήγησαν και σε κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές σε ορισμένες περιοχές του κόσμου την ίδια περίοδο (π.χ. Αραβική «άνοιξη»). Επιπλέον το τελευταίο έτος και ως συνέπεια της τρέχουσας πανδημίας, παρατηρούνται σημαντικές αυξήσεις στις διεθνείς τιμές των εμπορευμάτων (commodities). Ενδεικτικά αναφέρω την αύξηση της τιμής του πετρελαίου κατά 98% από το χαμηλό των 37,1 $/βαρέλι στο τέλος Οκτωβρίου 2020 στο υψηλό των 73,6 $/βαρέλι στο τέλος Ιουλίου 2021 (τιμή Brend). Επίσης και το κόστος των διεθνών μεταφορών έχει αυξηθεί σημαντικά καθώς ό δείκτης Baltic Dry Index από 398 μονάδες το Μάιο του 2020 σε 3.278 μονάδες το τέλος Ιουλίου 2021, ήτοι αύξηση κατά 673%.
Οι αυξήσεις στις τιμές των προϊόντων προβληματίζουν έντονα την ΕΑ, η οποία ήδη διενεργεί έρευνες, που είχαν εκκινήσει εξ αιτίας των ανατιμήσεων που παρατηρήθηκαν την άνοιξη του 2020, λόγω της πανδημίας COVID- 19, στον τομέα των τροφίμων, και επιπλέον πραγματοποιείται και σχετική έρευνα σε όλη την αλυσίδα αξίας σε συγκριμένο τομέα βασικού είδους πρώτης ανάγκης για να διερευνηθεί ο μηχανισμός μετακύλισης της τιμής, από τους παραγωγούς στους καταναλωτές, τόσο σε περίπτωση ανατιμήσεων όσο και στην περίπτωση μείωσης των τιμών. Επίσης, πήραμε την πρωτοβουλία να προτείνουμε να ασχοληθεί με το θέμα αυτό το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ανταγωνισμού, μιας και το ζήτημα δεν είναι εθνικό αλλά πανευρωπαϊκό, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποδέχεται την πρότασή μας. Από τη δικιά μας πλευρά, και για αυτό το σκοπό έχουμε συστήσει μία task force για τα σουπερμάρκετ στο πλαίσιο της Γενικής Διεύθυνσης, προσπαθούμε να δούμε σε ποιο βαθμό οι αυξήσεις αυτές οφείλονται σε στρεβλώσεις του ανταγωνισμού στην Ελλάδα και εάν είναι θα επέμβουμε άμεσα.