H νέα σεζόν μόλις άνοιξε με παραστάσεις της περασμένης που δεν έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο τους ή που επαναλαμβάνονται λόγω μεγάλου ενδιαφέροντος από πλευράς κοινού. Σε αυτές ανήκει το έργο της Βαλέριας Δημητριάδου «Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον», μία καθ’ όλα ενδιαφέρουσα θεατρική πρόταση της ομάδας C for Circus.
Ήδη από τον τίτλο καταλαβαίνεις ότι η ομάδα C for Circus προτείνει με εμπιστοσύνη το έργο που έγραψε και σκηνοθέτησε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της, η Βαλέρια Δημητριάδου.
«Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον», τίτλος ακατανόητος για όσους δεν έχουν διαβάσει το πρώτο κεφάλαιο της Παλαιάς Διαθήκης (Γένεσις), ιδρυτικό κείμενο διά του χριστιανισμού του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Στο 2,8, λοιπόν, της Γενέσεως υπάρχει η πρόταση «Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεὸς παράδεισον ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολὰς καὶ ἔθετο ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασε». Αφορά την απολύτως πρώτη στιγμή του ανθρώπου, όταν ο Θεός, αφού δημιούργησε τον άνθρωπο «εἰς ψυχὴν ζῶσαν» (δεν τον είχε ακόμα «χωρίσει» σε άνδρα και γυναίκα), του χάρισε τον Κήπο της Εδέμ και «ἔθετο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν».
Αλλά επειδή ο καλός μύθος πρέπει να έχει στον πυρήνα του ένα τουλάχιστον κρίσιμο δίλημμα ή μία, δυνητικά εκρηκτική, αιτία σύγκρουσης, στην Εδέμ υπάρχει το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού, ο καρπός του οποίου είναι απαγορευμένους για τους δύο πλέον ανθρώπους. Το φίδι εξαπάτησε την γυναίκα, που παρέσυρε τον άνδρα και ο Θεός εξεδίωξε από τον Παράδεισο το ζευγάρι. Έκλεισε την πόρτα της Εδέμ με μία κατάρα, που είναι η απαρχή της έμφυλης διαμάχης : «Έχθρα θα βάλω ανάμεσα σε σένα και στην γυναίκα, μεταξύ των απογόνων των δικών σου και αυτής. Ένας εξ αυτών θα σου συντρίψει το κεφάλι και συ θα τον πληγώσεις στην φτέρνα» (Γεν. 3,15 -3,16).
Έκτοτε αρχίζει το ανθρώπινο δράμα, η αιώνια έχθρα, οι πόλεμοι και οι εμφύλιοι, οι αποκλεισμοί και τα βασανιστήρια, η εκμετάλλευση ανθρώπων από άλλους ανθρώπους, η ανάλγητη βιοπολιτική του κοινωνικού δαρβινισμού (της κυριαρχίας και της βίας του πιο δυνατού), ο ρατσισμός και ο σεξισμός.
Ο Παράδεισος δεν έχει πια σχέση με την Εδέμ
Στο έργο της Βαλέριας Δημητριάδου η φράση της Παλαιάς Διαθήκης έχει μόνον ειρωνική διάσταση: ο Παράδεισος δεν έχει πια σχέση με την Εδέμ των Πρωτοπλάστων, είναι μία καλοστημένη διεθνής επιχείρηση παροχής πληρωμένων ηδονών. Η συγγραφέας και σκηνοθέτης στήριξε την υπόθεση σ’ ένα πλήθος στοιχείων (βίντεο, ντοκιμαντέρ και συνεντεύξεις) για το δεύτερο μεγαλύτερο σε έκταση και κέρδη οργανωμένο έγκλημα παγκοσμίως, το sex-trafficking. Πρόκειται για σύγχρονη μορφή δουλείας που βασίζεται στην εξαπάτηση (κυρίως) γυναικών με ψεύτικες υποσχέσεις για καλύτερη ζωή/εργασία, στην μεταφορά τους σε άλλη χώρα, στην «εξαφάνισή» τους και την διά της βίας έκδοσή τους σε οίκους ανοχής. Ανοχή, άλλη μία έσχατης ειρωνείας λέξη, πίσω από την οποία καλύπτονται όχι μόνον τα εγκλήματα των διακινητών ανθρώπων αλλά και η ηθική αυτουργία των «πελατών», που καθιστούν αναγκαία και δικαιώνουν την σωματεμπορία.
Το «Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον» θα μπορούσε να είναι ένα πολύ ενδιαφέρον μυθιστόρημα. Ή ταινία. Ένας νεαρός πολιορκεί την κεντρική ηρωίδα, τη Χλόη, που εργάζεται στο κυλικείο του οικογενειακού, σχεδόν χρεοκοπημένου, σινεμά. Ο άνδρας, απευθυνόμενος στο κοινό, διαρρηγνύει τη συνθήκη του τέταρτου τοίχου και αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο πώς, βήμα-βήμα, με επιμονή και σχέδιο, την έκανε να τον πιστέψει και να τον ερωτευτεί.
Οι τρεις ανατροπές
Η νεαρή ζει με την μητέρα της και τον αγαπημένο, αυτιστικό αδελφό της. Αν «χαθεί» έξυπνα, κανείς δεν θα την αναζητήσει. Της προτείνει να πάνε μαζί ολιγοήμερο ταξίδι σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα.
Ανατροπή πρώτη: Στο αεροδρόμιο της ξένης χώρας η κοπέλα απαγάγεται από συνεργό του νεαρού. Της παίρνει ταυτότητες και τα σχετικά έγγραφα και την οδηγεί στον «Παράδεισο», όπου έγκλειστη, χωρίς δυνατότητα διαφυγής, γίνεται «αντικείμενο» σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Με σκηνοθετημένα τηλεφωνήματα, η μητέρα της πείθεται ότι είναι καλά και ότι βρήκε καλή δουλειά.
Ανατροπή δεύτερη: Με την βοήθεια ενός πελάτη που την ερωτεύεται, καταφέρνει να το σκάσει από τον «Παράδεισο» αλλά το δίκτυο των σωματεμπόρων έχει πλοκάμια και στην αστυνομία – ο αστυνόμος είναι πελάτης του «Παραδείσου» και η Χλόη οδηγείται και πάλι πίσω. Η ελπίδα διαφυγής συντρίβεται με κρότο.
Ανατροπή τρίτη: στην Αθήνα, η καλή φίλη της Χλόης υποκύπτει στην γοητεία του νεαρού και αναζητώντας καλύτερη ζωή, θα βρεθεί κι αυτή στον «Παράδεισο». Το πλήγμα για την Χλόη είναι συντριπτικό.
Η ιστορία έχει σημείο αφετηρίας, γρήγορη εξέλιξη και κατάληξη καθαρού δράματος, πρόσωπα με διακριτές δραματικές ποιότητες, αφήγηση ρεαλιστική, δομημένη σε σύντομες σκηνές που διακόπτονται εντέχνως από μικρές αφηγήσεις των ηρώων σε πρώτο πρόσωπο (κυρίως σκέψεις διατυπωμένες μεγαλοφώνως, και πληροφορίες που συνέχουν την πλοκή), μουσική και ροκ τραγούδια (της Βαλέριας Δημητριάδου) που δίνουν ταιριαστό τόνο σε χαρακτηριστικά επεισόδια της ιστορίας.
Η σκηνή χωρίζεται νοερά σε τέσσερις βασικούς τόπους (σκηνικό της Δήμητρας Λιάκουρα): το καθιστικό στο σπίτι της Χλόης στην μία άκρη, ο κοινόχρηστος χώρος του «Παραδείσου» στην άλλη και στη μέση το δωμάτιο των κοριτσιών (ένα κρεβάτι είναι αρκετό). Στο βάθος ένα γυάλινο κουτί λειτουργεί ως «κέντρο ελέγχου» των μουσικών που παρακολουθούν την δράση και συμμετέχουν με τα τραγούδια της στην εξέλιξή της – εκεί καταφεύγουν και ηθοποιοί όταν δεν παίζουν.
Ένας ακόμη τρόπος με τον οποίο η ρεαλιστική συνθήκη καταργείται είναι η αβίαστη μετακίνηση των ηρώων από τον έναν «χώρο» στον άλλο, με κινηματογραφικού τύπου μοντάζ που επιβεβαιώνει τις δραματουργικές και σκηνοθετικές ικανότητες της Βαλέριας Δημητριάδου.
Με εντυπωσιακή ακρίβεια, αν σκεφτεί κανείς ότι είναι η πρώτη της σκηνοθεσία, καθοδηγεί τους ηθοποιούς και δίνει ζωή στο έργο της. Προφανώς τη βοήθησε η οικειότητα και η εμπιστοσύνη που έχουν αναπτύξει μεταξύ τους τα μέλη της C for Circus. Πρόκειται για ομάδα καλλιτεχνών του θεάτρου που συγκροτήθηκε όταν τα μέλη της ήταν ακόμα φοιτητές στη Θεσσαλονίκη. Μέσα σε 15 χρόνια, με τις πολλές καλές σκηνικές προτάσεις της, δοκιμάζοντας διαφορετικά είδη και μορφές και εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα να δοκιμάζονται στη σκηνοθεσία τα μέλη της που το επιθυμούν, η C for Circus αποτελεί παράδειγμα Ομάδας και συλλογικής εργασίας.
Σε μια εποχή που αυτός ο τρόπος ύπαρξης και έκφρασης πραγματικά λείπει από τον χώρο, θα άξιζε η επιχορήγηση που πήρε από το υπουργείο Πολιτισμού για το 2023 (25.000 ευρώ) να ήταν μεγαλύτερη ώστε να υποστηριχθεί ουσιαστικά στην επόμενη παραγωγή της. Αλλά δεν είναι κατάλληλη η στιγμή να κριθεί η Επιτροπή Επιχορηγήσεων, η κρίση και οι επιλογές της οποίας προκαλούν απορία σε αρκετές περιπτώσεις.
Μπράβο στο σύνολο των ηθοποιών της παράστασης: στην Αθηνά Αλεξοπούλου, τον Βαγγέλη Αμπατζή, τον Παναγιώτη Γαβρέλα, τον Κωνσταντίνο Κάππα, τη Μαρία Κατσανδρή, τη Χρύσα Κοτταράκου, τον Νικόλα Παπαδομιχελάκη (η απουσία του από τη διανομή της παράστασης του περασμένου Σαββάτου ήταν αισθητή), τη Μαρία Προϊστάκη, την Αθηνά Σακαλή, τον Θανάση Χαλκιά και τον Σπύρο Χατζηαγγελάκη.
Αν το «Εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον» είχε προκύψει από συγγραφέα Βρετανό ή Γερμανό θα γινόταν γρήγορα γνωστό, θα μεταφραζόταν σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες και θα ανέβαινε σύντομα σε θέατρα άλλων χωρών.
Είναι ένα έργο που θα άξιζε να ενταχθεί στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών και να προβληθεί στην αγορά Grape, την πλατφόρμα που λειτούργησε για πρώτη φορά φέτος με πρωτοβουλία της Κατερίνας Ευαγγελάτου, με στόχο να δουν ελληνικές παραγωγές καλλιτεχνικοί διευθυντές και υπεύθυνοι προγραμματισμού θεάτρων και φεστιβάλ από το εξωτερικό, ώστε να δοθούν ευκαιρίες για «εξαγωγή» ελληνικών έργων.
Αυτό που λείπει από το ελληνικό θέατρο για να απογειωθεί είναι ένα πλαίσιο που να εξασφαλίζει οικονομική στήριξη και προοπτική στους πιο ικανούς της νέας γενιάς. Είναι γνωστοί και ξεχωρίζουν από τον χυλό των μετρίων.
