H αντίδραση των περισσότερων χωρών στην υγειονομική –και όχι μόνον– κρίση που προκάλεσε ο κορωνοϊός είναι η λήψη μιας σειράς μέτρων που θα περιορίσουν την εξάπλωσή του.
Ένα από αυτά είναι η χρήση μάσκας, μέτρο το οποίο έχει δημιουργήσει διαφωνίες, συγκεντρώσεις και, δυστυχώς, ακόμα και φαινόμενα βίας. Για ποιο λόγο όμως ορισμένοι άνθρωποι αρνούνται να εφαρμόσουν τις οδηγίες των λοιμωξιολόγων καταργώντας τα μέτρα που συστήνει η πολιτεία; Η Αρετή Βεργούλη, ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια, εξηγεί στο iefimerida τους λόγους.
Οι αρνητές μάσκας στον κορωνοϊό
Οι λόγοι μπορούν να αναζητηθούν τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο.
Ένας παράγοντας που εξηγεί την άρνηση της χρήσης μάσκας είναι ο βαθμός ανοχής στην αβεβαιότητα, τον οποίο ως λαός φαίνεται πως έχουμε σχετικά χαμηλά. Σύμφωνα με στοιχεία της έρευνας του G. Hofstede (1973), η Ελλάδα ως έθνος εμφανίζει αυξημένο άγχος απέναντι σε κάτι διφορούμενο και, ως λαός πιο συναισθηματικός, έχουμε ανάγκη κανόνων και νόμων, τους οποίους δύσκολα αποχωριζόμαστε, έστω και αν είναι αναχρονιστικοί, γιατί μας δημιουργούν ασφάλεια. Έχοντας πολλές φορές ως λαός ξεγελαστεί από ψιλά γράμματα συμφωνιών, είμαστε συλλογικά επιφυλακτικοί απέναντι σε κάτι που δεν είναι ξεκάθαρο, αναφέρει η Αρετή Βεργούλη.
Η επιστημονική κοινότητα, ως οφείλει, μεταφέρει στο κοινό τις πληροφορίες που αποκτά. Ωστόσο, η πανδημία που βιώνει ο πλανήτης αυτή την εποχή είναι υλικό εντελώς αχαρτογράφητο, με δεδομένα που συνεχώς αλλάζουν, τρέχουν. Η πολυπλοκότητα που έχει φέρει στη ζωή μας η πανδημία δεν είναι διαχειρίσιμη από όλους με τον ίδιο τρόπο. Δεν στέκονται όλοι με την ίδια ψυχραιμία απέναντι στην αβεβαιότητα, οπότε κάποιοι απλώς την αρνούνται, δεν τους αρέσει, την απορρίπτουν, ενώ άλλοι τη μεταθέτουν, λόγου χάρη σε θεωρίες συνωμοσίας κτλ.
Έρευνες έχουν δείξει ότι, ήδη από τον 14ο αιώνα, όταν ο Μαύρος Θάνατος σάρωσε την Ευρώπη, οι κρίσεις στη δημόσια υγεία πυροδοτούσαν τις θεωρίες συνωμοσίας. Έτσι και σήμερα, η πίστη στις πανδημικές θεωρίες συνωμοσίας φαίνεται να αποτελεί εμπόδιο στην ελαχιστοποίηση της εξάπλωσης του COVID-19.
Από τον Μάρτιο του 2020, ο ιός έχει πλήξει περισσότερες από 216 χώρες και περιοχές, μολύνοντας περισσότερους από 28,4 εκατομμύρια ανθρώπους και προκαλώντας περισσότερους από 912 χιλιάδες θανάτους· μια τέτοια ραγδαία εξάπλωση ενός θανατηφόρου ιού θεριεύει τα συναισθήματα φόβου και άγχους. Η άρνηση χρήσης μάσκας μπορεί λοιπόν να ερμηνευτεί και ως έκφραση ενός ανώριμου αμυντικού ψυχολογικού μηχανισμού, που λειτουργεί ασυνείδητα και με τον οποίο το άτομο αρνείται την ύπαρξη ορισμένων στοιχείων της εξωτερικής κυρίως πραγματικότητας γιατί φοβάται πάρα πολύ. Πρόκειται, θα λέγαμε, για μια άρνηση του φόβου. Ο φόβος αυτός μπορεί να επηρεάσει τον βαθμό επίγνωσης της σοβαρότητας της κατάστασης και να οδηγήσει το άτομο να λειτουργήσει δυσπροσαρμοστικά, είτε με συμπεριφορές ακραίες, π.χ. ψυχαναγκαστικές, είτε με άρνηση απέναντι σε όσα συστήνουν οι επιστήμονες, με επιπτώσεις τόσο στην υγεία του ίδιου του ατόμου αλλά και του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου.
Κορωνοϊός, εγκλεισμός, αποκλεισμός
Επιπρόσθετα, η μάσκα μάς «φράζει» το στόμα, αλλοιώνοντας την εικόνα μας, ενώ παράλληλα και ο ίδιος ο ιός αφορά μια αρρώστια κλεισούρας –λοίμωξη του αναπνευστικού– που για να τον αποφύγουμε πρέπει να φοράμε μάσκα. Η χρήση μάσκας εκλαμβάνεται λοιπόν από ορισμένους ως ένα όριο αποκλεισμού, κατάργησης ελευθερίας. Στην πραγματικότητα ωστόσο πρόκειται για το αντίθετο ακριβώς, καθώς το άτομο στη φάση αυτή καλείται να αναλάβει την ευθύνη της ελευθερίας του και να προστατεύσει τον εαυτό του και τους άλλους.
Καλείται, με άλλα λόγια, να επιδείξει υπεύθυνη συμπεριφορά, να σεβαστεί το συλλογικό καλό και να πάρει το βάρος της ευθύνης του εαυτού του δίχως να επιδεικνύει εγωκεντρική συμπεριφορά, θεωρώντας ότι ο ιός δεν τον αφορά, είναι «έξω» από αυτόν, είναι «έξω» από την οικογένειά του. Ο εγωκεντρισμός ορισμένων ανθρώπων δεν είναι παρά καταστροφικός, καθώς δεν πείθονται με όσα στοιχεία είναι διαθέσιμα παρά μόνο αν το κακό συμβεί στους ίδιους.
Οφείλουμε για άλλη μια φορά να φερθούμε με κοινωνική υπευθυνότητα και ενότητα, συμπεριφορές που επιδείξαμε στο πρώτο κύμα του ιού. Μέσω του COVID-19 εκπαιδευόμαστε σε νέες στάσεις και αντιλήψεις για τα πράγματα, και σε αυτά περιλαμβάνεται η αρχή της ατομικής ευθύνης για το κοινωνικό σύνολο.
Βέβαια, είναι χρήσιμο να επισημανθεί ότι η κούραση που έχει δημιουργηθεί από την καραντίνα και τα αυστηρά μέτρα προστασίας που έχουν προηγηθεί ίσως αποτελεί άλλον έναν παράγοντα άρνησης χρήσης του μέτρου της μάσκας, αφού δεν μπορούμε ούτε να χαμογελάσουμε, ούτε να δούμε τις εκφράσεις του άλλου απέναντί μας.
Ωστόσο, κάθε θάνατος είναι λυπηρός και σε αυτή τη φάση χρήσιμο είναι να επενδύσουμε στη ζωή μη βλάπτοντας τους άλλους, είναι ο μοναδικός τρόπος να κάνουμε καλό στον εαυτό μας και στους συνανθρώπους μας, καταλήγει η Αρετή Βεργούλη.