Επιδημιολογικές αναλύσεις, μελέτες για τις κάθε είδους παραμέτρους της πανδημίας του κορωνοϊού, νέες ιατρικές τεχνολογίες, παγκόσμιες καινοτομίες, διεπιστημονικές προσεγγίσεις.
Ολα αυτά είναι η πολύτιμη παρακαταθήκη των τελευταίων μηνών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης από τις ερευνητικές προσπάθειες, που έχουν εστιαστεί σε ό,τι έχει να κάνει με τον SARS-CoV-2 και την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης.
«Η έννοια της ανταπόδοσης του δημόσιου πανεπιστημίου στην κοινωνία και την Πολιτεία, που το στηρίζουν, εκπληρώθηκε όσο ποτέ άλλοτε αυτήν την περίοδο» δηλώνει σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο πρύτανης του ΑΠΘ, καθ. Νίκος Παπαϊωάννου, εξηγώντας πως η συστράτευση της ερευνητικής κοινότητας του Αριστοτελείου στη μάχη με τον κορωνοϊό, δεν αποτυπώνεται απλώς στον συνολικά σημαντικά αυξημένο σε σχέση με το 2019 αριθμό ερευνητικών προτάσεων που υποβλήθηκαν το 2020, αλλά εμπεριέχει έντονο το στοιχείο της κοινωνικής συνεισφοράς, η οποία γίνεται άμεσα αντιληπτή από τη θετική επίδρασή της στις ζωές των ανθρώπων.
«Είχαμε συνηθίσει να μιλάμε με αριθμούς, για να εξηγήσουμε το αποτύπωμα της ερευνητικής δράσης του ΑΠΘ, για να δείξουμε στους πολίτες πως ό,τι συμβαίνει στα εργαστήρια του πανεπιστημίου, έχει μετρήσιμο αποτέλεσμα στην οικονομία, στην κοινωνική ζωή, στην καθημερινότητα όλων. Τους τελευταίους μήνες απέκτησε μία αμεσότητα η διάχυση αυτού του μηνύματος, καθώς κοινωνοί του έγιναν εκατοντάδες μέλη της ερευνητικής μας οικογένειας, που με επιστημονικά δεδομένα έδωσαν τεκμηριωμένες απαντήσεις στα ζητήματα της πανδημίας. Η έρευνα βγήκε από το αποστειρωμένο περιβάλλον των εργαστηρίων μας και μπήκε στα σπίτια, στα νοσοκομεία, έγινε εργαλείο χρήσιμο και κρίσιμο στη λήψη αποφάσεων διαχείρισης της υγειονομικής κρίσης», αναφέρει ο κ. Παπαϊωάννου, τονίζοντας πως «η επιστημονική γνώση είναι το εμβόλιο για την προστασία της κοινωνίας από την παραπληροφόρηση».
Η διεπιστημονικότητα το υπερόπλο του ΑΠΘ στη μάχη με τον κορωνοϊό
Ποια είναι, όμως, η συνεισφορά του μεγαλύτερου πανεπιστημίου της χώρας στη διαχείριση της πανδημίας;«Αυτό που λογικά σκέφτεται κανείς για την πανεπιστημιακή έρευνα σε περίοδο πανδημίας, είναι πως αφορά και κατευθύνεται στην αναζήτηση θεραπείας και νέων εργαλείων πρόληψης και διάγνωσης. Όμως, δεν είναι ακριβώς έτσι. Ζούμε μία πρωτόγνωρη κατάσταση, η οποία δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη καμία πτυχή της ζωής μας. Αντιμετωπίζουμε πολυσύνθετα ζητήματα, στα οποία καμία ειδικότητα ερευνητή δεν μπορεί να δώσει συνολικές απαντήσεις. Ακόμη και σε αυτό που θα θεωρούσε κανείς καθαρά ιατρικό κομμάτι, που έχει να κάνει με τη γνώση του ιού και της συμπεριφοράς του, απαιτείται συνεργασία των επιστημονικών πεδίων της Ιατρικής και της Βιολογίας και με άλλες θετικές επιστήμες», επισημαίνει ο κ. Παπαϊωάννου και διευκρινίζει πως στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο των 11 Σχολών και 41 Τμημάτων, η πολυπαραμετρική προσέγγιση της πανδημίας από την ερευνητική κοινότητα ήταν δεδομένη και «υπήρξε το συγκριτικό πλεονέκτημα του Πανεπιστημίου μας, που έδωσε πολύ σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα».
«Το πρόγραμμα ανίχνευσης της συγκέντρωσης του γονιδιώματος του SARS-CoV-2 στα αστικά υγρά απόβλητα είναι μία εμβληματική δράση του Αριστοτελείου και μία καλή ερευνητική πρακτική. Πρώτον, διότι η συμμετοχή σε αυτό 7 τμημάτων και 11 εργαστηρίων, είναι ο ορισμός της διεπιστημονικότητας. Δεύτερον, διότι τα αποτελέσματα διατίθενται απευθείας στις αρμόδιες αρχές της Πολιτείας, με μία προγνωστική γραμμή 4-5 ημερών, χρόνο πολύτιμο για τη λήψη αποφάσεων. Τρίτον, γιατί η αξιοπιστία των μετρήσεων μας και της διεπιστημονικής προσέγγισης δεν αποδεικνύεται απλά από την πορεία της πανδημίας στη χώρα, αλλά και από τη διεθνή απήχηση και ζήτηση για τη μεθοδολογία. Τέταρτον, γιατί ξεκινήσαμε να χρηματοδοτούμε με ίδιους πόρους το έργο και δεν περιμέναμε γραφειοκρατικούς μηχανισμούς να εκταμιεύσουν κάποια επιχορήγηση. Πέμπτον, γιατί αυτό που κάνουμε σήμερα αφήνει παρακαταθήκη μία υποδομή εθνική για τη συστηματική και οργανωμένη παρακολούθηση όχι μόνο της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά και άλλων λοιμώξεων και επιδημιών, όπως και άλλα στοιχεία υγειονομικού ή κοινωνικού ενδιαφέροντος», εξηγεί ο πρύτανης του ΑΠΘ, για το πρόγραμμα των μετρήσεων στα λύματα, που ξεκίνησε τον περασμένο Μάρτιο σε συνεργασία με την ΕΥΑΘ, με τη συμμετοχή καθηγητών από 11 διαφορετικά εργαστήρια των Τμημάτων Ιατρικής, Χημείας, Φαρμακευτικής, Κτηνιατρικής, Βιολογίας, Πολιτικών Μηχανικών, Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ.
Καινοτόμες πρωτοβουλίες του ΑΠΘ
Στο κομμάτι της ετοιμότητας και απόκρισης στις ανάγκες των νοσοκομείων και του υγειονομικού προσωπικού που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της μάχης με τον SARS-CoV-2, ξεχώρισαν δύο ερευνητικές και καινοτόμες πρωτοβουλίες του ΑΠΘ, που και πάλι χαρακτηρίζονται από διεπιστημονικότητα.
Ήταν Μάρτιος του 2020 όταν το αναλώσιμο υγειονομικό υλικό και δη ό,τι σχετιζόταν με την υποστήριξη ασθενών covid-19 στις μονάδες εντατικής θεραπείας, βρισκόταν σε παγκόσμια έλλειψη. Ήταν τότε που το ΑΠΘ ενημέρωνε τον ΕΟΔΥ ότι το Εργαστήριο Στοιχείων Μηχανών και Μηχανολογικού Σχεδιασμού του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών είχε τη δυνατότητα να παράγει 100 βαλβίδες αναπνευστήρων ανά δύο ημέρες, μέσω τρισδιάστατης εκτύπωσης. Λίγες ημέρες αργότερα σε ασθενή που νοσηλευόταν στο ΑΧΕΠΑ με την υποστήριξη αναπνευστήρα, εφαρμόστηκε επιτυχώς η βαλβίδα εκπνοής που δημιουργήθηκε στο εργαστήριο ΑΠΘ.
Καθώς στο δεύτερο και πιο ισχυρό κύμα της πανδημίας στη χώρα μας το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό των νοσοκομείων προσπαθεί να προστατευτεί από ιό για να είναι δίπλα στους ασθενείς που έχουν μεγάλη ανάγκη φροντίδας, μία συσκευή υψηλής τεχνολογίας, με μάσκα ατομικής προστασίας συνδυαζόμενη με μικροβιοκτόνο και αντιικό σύστημα (ΜΑΠ), δημιουργήθηκε στο ΑΠΘ και, όπως ανακοινώθηκε, αποστειρώνει όχι μόνο τον εισπνεόμενο, αλλά και τον εκπνεόμενο από τους χρήστες της αέρα. Είναι το αποτέλεσμα σύμπραξης του Τμήματος Ιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας και του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ. Η σημαντική εφεύρεση, για την οποία έχουν ήδη ενημερωθεί ο πρωθυπουργός, ο ΕΟΔΥ και η ηγεσία του υπουργείου Υγείας, έχει λάβει αριθμό αξιολόγησης για την κατοχύρωση πατέντας από τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας και από τον Οργανισμό Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας των ΗΠΑ.
Βεβαίως η συνεισφορά του ΑΠΘ δεν περιορίζεται σε ό,τι αναπτύχθηκε αποκλειστικά στα εργαστήριά του, αλλά αποτυπώνεται και στη συνεργασία του και με άλλους φορείς και ιδιωτικές πρωτοβουλίες, όπως για παράδειγμα η συμμετοχή μέσω του πανεπιστημιακού νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ σε μελέτη καινοτόμου φαρμάκου ελληνικής εταιρείας, που δοκιμάζεται σε νοσοκομεία της χώρας σε ασθενείς που νοσηλεύονται με COVID-19 και εμφανίζουν σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας.
«Η διάθεση προσφοράς της πανεπιστημιακής κοινότητας τώρα που το σύστημα υγείας δέχεται πίεση, αλλά και στο πρώτο κύμα της πανδημίας, υπήρξε καθολική, και θα ήταν άδικο να αναφερθώ σε κάποιους συναδέλφους με σημαντική συνεισφορά, παραλείποντας να μιλήσω ακόμη και για εκείνους που μεμονωμένα, ο καθένας από την ερευνητική σκοπιά του γνωστικού του αντικειμένου, εργάστηκαν για να δώσουν λύσεις και απαντήσεις, τεχνολογίες ακόμη και για την παραγωγή αναλώσιμων σε έλλειψη όπως μάσκες, ασπίδες προσώπου από προηγμένα υλικά κλπ. Πίσω από κάθε ιδέα, κάθε καινοτόμο αποτέλεσμα, βρίσκεται η επίμονη δουλειά και αφοσίωση», τονίζει ο κ. Παπαϊωάννου.
Δεν παραλείπει, δε, να εκφράσει ευγνωμοσύνη για το έργο «στο Εργαστήριο Μικροβιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Αριστοτελείου, όπου ως Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς για τον κορονοϊό, έχουν μέχρι σήμερα ελεγχθεί δεκάδες χιλιάδες δείγματα», αλλά «και σε κάθε συνάδελφό μας ξεχωριστά, στο ιατρικό, νοσηλευτικό, εργαστηριακό προσωπικό, που με αυταπάρνηση δίνει νυχθημερόν τη μάχη μέσα στα νοσοκομεία και στις πανεπιστημιακές κλινικές του ΑΠΘ». Υπενθυμίζει ακόμη πως το ΑΠΘ «με συναίσθηση της κοινωνικής του ευθύνης και της κρισιμότητας των στιγμών, τον Μάρτιο προσέφερε από τον Ειδικό Λογαριασμό Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ) του ΑΠΘ, το ποσό των 20.000 ευρώ για την προμήθεια αναλώσιμων υλικών για τις ανάγκες του Νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ».
Έρευνες και δημοσιεύσεις για τον κορωνοϊό σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά
Μελέτες και επιστημονικές δημοσιεύσεις σχετικά με την πανδημία και τη διαχείριση της παρήγαγαν πολλά τμήματα του Αριστοτελείου, σε συνέργεια και με άλλα πανεπιστήμια και φορείς, αλλά και μέσα από τη συμμετοχή σε παγκόσμιες πρωτοβουλίες. Ο πρύτανης του ΑΠΘ υπενθύμισε ενδεικτικά κάποιες από αυτές όπως:
- -Το ΑΠΘ συμμετέχει στην «Εμβληματική δράση για την Επιδημιολογική μελέτη του SARS-CoV-2 στην Ελλάδα μέσω εκτεταμένων εξετάσεων ανίχνευσης του ιού και αντισωμάτων, αλληλούχησης ιικών γονιδιωμάτων και γενετικής ανάλυσης ασθενών», της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας.
- -Η μελέτη COH-FIT (Collaborative Outcomes Study on Health and Functioning during Infection Times) που ξεκίνησε τον Απρίλιο 2020, αποτελεί τη μεγαλύτερη διεθνή μελέτη για τον γενικό πληθυσμό όλων των χωρών που πλήττονται από την πανδημία Covid- 19. Στην Ελλάδα προωθείται από τη Β' Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του ΑΠΘ σε συνεργασία με περισσότερους από 200 ερευνητές σε ερευνητικούς φορείς και Πανεπιστήμια τουλάχιστον 35 χωρών. Τελεί υπό την αιγίδα της Ελληνικής, της Ευρωπαϊκής και της Παγκόσμιας Ψυχιατρικής Εταιρείας καθώς και μεγάλου αριθμού άλλων εθνικών και διεθνών επιστημονικών οργανισμών.
- -Η ομάδα της Β' ΩΡΛ Κλινικής του ΑΠΘ μαζί με επιστήμονες από 38 χώρες συμμετείχε σε έρευνα για την ανοσμία και η αγευσία ως συμπτώματα της Covid-19.
- -Σε έρευνα για τον εντοπισμό χαρακτηριστικών στο γονιδίωμα ασθενών που έχουν μολυνθεί με τον ιό Sars-Cov-2 και την αναζήτηση βιοδεικτών που μπορούν να συμβάλουν στην αποτελεσματική θεραπευτική αγωγή συμμετείχαν εργαστήρια της Πνευμονολογικής Κλινικής του ΑΠΘ του νοσοκομείου «Γεώργιος Παπανικολάου».
- -Τις συνωμοσιολογικές θεωρίες που αφορούν την πανδημία και την ανταπόκριση της κοινωνίας στα μέτρα περιορισμού της διασποράς του κορονοϊού κατέγραψε έρευνα της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ σε συνεργασία με τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο, που δημοσιεύτηκε στο διεθνές περιοδικό Journal of Affective Disorders.
- -Μεταμοσχεύσεις στις πανεπιστημιακές κλινικές του ΑΠΘ συνεχίστηκαν εν μέσω πανδημίας.
- -Με στόχο τη στήριξη των ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια, ειδικά κατά την περίοδο της πανδημίας Covid-19, η Γ΄ Καρδιολογική Κλινική του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης διέθεσε στο κοινό την εφαρμογή ThessHF, υπό την αιγίδα της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας.
- -Την πορεία της πανδημίας και περιβαλλοντικές παραμέτρους της παρακολουθεί η ομάδα Έρευνας για το Εκθεσίωμα και την Υγεία HERACLES.
- -Έρευνα από το Δίκτυο Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας του ΑΠΘ αποτύπωσε τον βαθμό ετοιμότητας των επαγγελματιών υγείας της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας ως προς την αντιμετώπιση του πρώτου επιδημικού κύματος από τον SARS-CoV2, καταγράφοντας τους προβληματισμούς και ανησυχίες τους σε σχέση με την εμπλοκή τους στη διαχείριση της πανδημίας.
- -Τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των πολιτών από τον εγκλεισμό τους τις εβδομάδες που διήρκεσε η παύση των περισσότερων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων στις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης για τον περιορισμό της πανδημίας του κορονοϊού μελέτησε η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία «City Science Initiative» (CSI) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τη συμμετοχή του Thessaloniki Active & Healthy Ageing Living Lab (Thess-AHALL) του Εργαστηρίου Ιατρικής Φυσικής.
- -Με πρωτοβουλία ερευνητών του ΑΠΘ & του Duke University των ΗΠΑ δημιουργήθηκε μια πρωτότυπη βάση δεδομένων με χιλιάδες επιστημονικά άρθρα από όλο τον κόσμο, σχετικά με τη μελέτη της νόσου COVID-19. Τα άρθρα δεν απαριθμούνται μεμονωμένα, αλλά συνδέονται άμεσα με το σύνολο των παραπομπών και των αναφορών τους.
- -Το Τμήμα Χημικών Μηχανικών του ΑΠΘ συνεισέφερε στη συγγραφή επιστημονικού άρθρου που δημοσιεύτηκε στο Science Direct για την έκθεση σε μέταλλα ως παράγοντα διακινδύνευσης για COVID-19 και άλλες λοιμώξεις του αναπνευστικού.
- -Η πρωτοβουλία της Ελληνικής Ακαδημίας Νευροανοσολογίας σε συνεργασία με το Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης διεξήγαγε την έρευνα «COVID-19 & Ασθενής με ΠΣ», με σκοπό την αποτύπωση της επίδρασης της πανδημίας του κορονοϊού σε άτομα με Πολλαπλή Σκλήρυνση.
- -Το Εργαστήριο Νανοτεχνολογίας LTFN υλοποίησε έρευνα για την παραγωγή μασκών και ασπίδων με νανοφίλτρα υψηλής προστασίας.
- -Τη δημοσιογραφική κάλυψη της πανδημίας και το πώς ο κορονοϊός αλλάζει τον χάρτη των ΜΜΕ μελέτησε μέσα από έρευνες που διεξήγαγε το Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ.
- -Τις αλλαγές στις μετακινήσεις λόγω της πανδημίας αποτύπωσε έρευνα του Εργαστηρίου Συγκοινωνιακής Τεχνικής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών.
- -Ενημερωτική δράση «Το μένουμε σπίτι δε σημαίνει ανοχή στη βία» υλοποίησε η Επιτροπή Ισότητας Φύλων του ΑΠΘ.
- -Η Βιβλιοθήκη Κέντρο Πληροφόρησης ΑΠΘ συμμετείχε στην παγκόσμια πρωτοβουλία LitCovid για την για ελεύθερη πρόσβαση των ερευνητών στις πηγές που σχετίζονται με τον Covid19 και σειρά δράσεων για τη διευκόλυνση της έρευνας.
- -Με πρωτοβουλία ερευνητών του Εργαστηρίου Δεδομένων και Παγκόσμιου Ιστού (Datalab) του Τμήματος Πληροφορικής του ΑΠΘ δημιουργήθηκε ένα δυναμικό διαδικτυακό παρατηρητήριο για την αποτύπωση και τη διερεύνηση συσχετίσεων πολλαπλών συνόλων δεδομένων σχετικά με την πανδημία COVID-19 (CovidDEXP - Covid-19 Data Explorations).
- -Το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας δημιούργησε έναν οδηγό υποστήριξης των τελειόφοιτων μαθητών που ετοιμάζονταν να δώσουν πανελλαδικές εξετάσεις μέσα στις συνθήκες της πανδημίας.
- -Έρευνα στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Κοινωνικής Ψυχολογίας & Ψυχοκοινωνικών Παρεμβάσεων στο Τμήμα Ψυχολογίας του ΑΠΘ κατέγραψε τις συνθήκες νοσηλείας ασθενών Covid-19 στις ΜΕΘ της Θεσσαλονίκης.
- -Έρευνα στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Φυσικοί Πόροι: Παρακολούθηση, Τεχνολογία και Βιο-Οικονομία» αποτύπωσε τη συνεισφορά των ελληνικών επιχειρήσεων στην προσπάθεια αντιμετώπισης της Covid-19.
- -Διεθνές τηλεσυνέδριο με θέμα «Συστημικές Κρίσεις που προκαλούνται από τη Σύγχρονη Πανδημία και Προοδευτικές Διέξοδοι» διοργάνωσε το το ΑΠΘ.
- -Με την υποστήριξη των πανεπιστημιακών ψυχιατρικών κλινικών του τμήματος Ιατρικής του ΑΠΘ μεταδόθηκαν διαδικτυακές εκπομπές στο YouTube, με θέματα ψυχικής υγείας, εκπαίδευσης και δημιουργικής απασχόλησης.
- -Ελεύθερη πρόσβαση μέσω διαδικτύου δόθηκε στους πολίτες για να παρακολουθήσουν την βραβευμένη ταινία αποφοίτων του Τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ και το 4ο Πανόραμα Ταινιών του Τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ.
- -Aφιέρωμα σε καλλιτέχνες προερχόμενους από χώρες που πλήττονται από τον COVID 19 κι έργα τους φιλοξένησε το Τελλόγλειο, προσφέροντας δωρεάν διαδικτυακές περιηγήσεις στις συλλογές του.