Σε εξερευνητές του έναστρου ουρανού και ερασιτέχνες «κυνηγούς» αστρονομικών φαινομένων φαίνεται πως μετέτρεψε πολλούς Έλληνες ο εγκλεισμός στο σπίτι λόγω πανδημίας, με την κλειστή …εξώπορτα να τους οδηγεί στη διέξοδο της ταράτσας και του μπαλκονιού, με κιάλια και τηλεσκόπια ανά χείρας και θέα τον Γαλαξία.
Η αναζήτηση ψυχαγωγίας για μικρούς και μεγάλους εν μέσω λοκντάουν, σε συνδυασμό με κάποια εντυπωσιακά φαινόμενα, όπως η Σύνοδος Δία-Κρόνου, που βρέθηκαν πρόσφατα στο κοντινότερο «τετ-α-τετ» τους από τον Μεσαίωνα, οδήγησαν σε αύξηση των πωλήσεων τηλεσκοπίων σε διψήφιο ποσοστό.
Επιπλέον, πολύ περισσότερες κρούσεις για πληροφορίες δέχτηκαν οι όμιλοι ερασιτεχνών αστρονόμων, οι οποίοι τα τελευταία χρόνια έχουν γενικότερα μεγαλύτερη απήχηση, κεφαλαιοποιώντας τη δουλειά ετών, αλλά και επωφελούμενοι από την αύξηση του ενδιαφέροντος των πολιτών για το Διάστημα.
Δυνάμει αστρονόμοι ετών …τεσσάρων
«Κλεισμένοι μέσα, οι άνθρωποι φαίνεται πως θέλησαν να δουν προς τα έξω. Ως αποτέλεσμα, είχαμε αύξηση πωλήσεων τηλεσκοπίων άνω του 20% πέρυσι, η οποία συνεχίζεται και από τον Φεβρουάριο μέχρι σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δημήτρης Τσάμπουρας, ιδρυτής της μεγαλύτερης εταιρείας εισαγωγής και διανομής αστρονομικού εξοπλισμού στα Βαλκάνια, με έδρα τη Θεσσαλονίκη.
Όπως εξηγεί, εκτός από την πανδημία, ρόλο στην αύξηση των πωλήσεων έπαιξαν και μερικά σημαντικά αστρονομικά φαινόμενα, όπως η σύνοδος Δία- Κρόνου κοντά στα Χριστούγεννα, η εγγύτητα του Άρη στη Γη το περασμένο φθινόπωρο, σε απόσταση που έκανε εφικτή την παρατήρηση των πόλων του με ένα απλό τηλεσκόπιο και το πέρασμα ενός νέου κομήτη τον Ιούλιο.
Προσθέτει ότι μεγάλη ζήτηση υπάρχει για τα παιδικά τηλεσκόπια, καθώς κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, οι γονείς αναζητούν κάτι ψυχαγωγικό και ταυτόχρονα εκπαιδευτικό για τα παιδιά τους, ακόμα και από την ηλικία των τεσσάρων ετών!
Sold out τα παιδικά τηλεσκόπια
«Τα παιδικά τηλεσκόπια ήταν τα Χριστούγεννα "sold out" και χρειάστηκε να "κατεβάσουμε" το σάιτ μας από τις 7 ώς τις 17 Δεκεμβρίου, γιατί ξεμείναμε από εμπόρευμα», περιγράφει ο κ. Τσάμπουρας και προσθέτει ότι, σε μια κοινωνία έντονα καταναλωτική, που οι άνθρωποι τα έχουν δει, δοκιμάσει και χρησιμοποιήσει όλα, τα τηλεσκόπια παραμένουν κάτι «εξωτικό» και μαγευτικό.
Πολλαπλασιάζοντας τη μαγεία: από τα 4000 στα 400.000 αστέρια
«Όσοι έχουν πιάσει στα χέρια τους τηλεσκόπιο, ξέρουν τι εννοώ όταν μιλάω για κάτι μαγευτικό. Δεν είναι ανάγκη να ψάχνεις κάτι συγκεκριμένο, ένα νεφέλωμα, ένα σμήνος, έναν γαλαξία. Αν βρεις σκοτεινό μέρος με ξάστερο ουρανό, θέλεις δεν θέλεις θα δεις κάτι που σε μαγνητίζει. Στο βόρειο ημισφαίριο, αν πας στο πιο σκοτεινό μέρος της Ελλάδας αυτή τη στιγμή, κι έχεις την υπομονή να μετρήσεις τα αστέρια, θα δεις με γυμνό μάτι περίπου 4000. Με τα κιάλια που χρησιμοποιούν αστυνομία, στρατός και λιμενικό, τα οποία κάνουν επτά ή δέκα μεγεθύνσεις, θα δεις περίπου 40.000.
Με ένα απλό τηλεσκόπιο των 100-150 ευρώ, που κάνει 100 μεγεθύνσεις, θα δεις 400.000. Αυτό είναι από μόνο του μαγνητικό και θεραπευτικό. Σε γαληνεύει, σε ηρεμεί, φεύγεις από εκεί που πατάς και κάνεις ένα φανταστικό ταξίδι στο Σύμπαν. Όταν δε, ξέρεις πού να ψάξεις, όταν δεις τον Κρόνο για πρώτη φορά μέσα από ένα τηλεσκόπιο, μένεις εκεί, "ψαρώνεις". Οι δακτύλιοί του είναι ορατοί με ένα διοπτρικό τηλεσκόπιο, τύπου "Galileo", διαμέτρου τουλάχιστον 70 χιλιοστών», εξηγεί ο κ. Τσάμπουρας.
Τηλεσκόπια στραμμένα στον έναστρο ουρανό
«Υπάρχει πράγματι αυξητική τάση στην ενασχόληση με την ερασιτεχνική αστρονομία τον τελευταίο καιρό. Ως Όμιλος Φίλων Αστρονομίας (ΟΦΑ) δεχτήκαμε πολλά μηνύματα, τόσο στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, όσο και στη σελίδα μας στο Facebook, από ανθρώπους που δεν είναι μέλη μας και ήθελαν να μάθουν περισσότερα για τον εξοπλισμό που πρέπει να προμηθευτούν, δεδομένου ότι δεν είναι όλα τα τηλεσκόπια κατάλληλα για κάθε χρήση», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Φυσικής Σταύρος Κουκιόγλου, πρόεδρος του ΟΦΑ με έδρα τη Θεσσαλονίκη και προσθέτει πως ίσως η τάση αυτή να έχει να κάνει με μια εξωτερίκευση της εσωτερικής αναζήτησης των ανθρώπων.
Η καραντίνα, συμπληρώνει, «μας έδωσε περισσότερο ελεύθερο χρόνο για να ασχοληθούμε με κάτι διαφορετικό, να ψάξουμε on-line και να μάθουμε καινούργια πράγματα. Για εμένα, η ύπαρξη χρόνου και η εσωτερική αναζήτηση είναι αλληλένδετα πράγματα. Όταν έχεις περισσότερο ελεύθερο χρόνο, το μυαλό παίρνει διαφορετικά τις στροφές. Και η ερασιτεχνική αστρονομία είναι ένα χόμπι που ίσως βοηθά ορισμένους ανθρώπους να σκεφτούν διαφορετικά».
Επιπλέον, οι άνθρωποι δεν δαπάνησαν πέρυσι χρήματα για ταξίδια, διακοπές ή μετακινήσεις, οπότε είχαν μειωμένα έξοδα και στις περιπτώσεις που υπήρχαν και έσοδα, ευνοήθηκε η αγορά εξοπλισμού για παρατήρηση του έναστρου ουρανού και αστροφωτογραφία.
Τηλεσκόπια σε μπαλκόνια και ταράτσες
Από το μπαλκόνι, από τη βεράντα ή την ταράτσα, η θέα μπορεί να γίνει μοναδική: «Όταν ξεκίνησα εγώ, από την ταράτσα του σπιτιού μου στην Καλαμαριά μπορούσα με ένα μικρό τηλεσκόπιο να δω τη Σελήνη με τους κρατήρες της, τον Κρόνο, τον Δία και, πιστέψτε με, αυτό έχει άλλη χάρη από το να βλέπεις μια φωτογραφία από διαστημικό τηλεσκόπιο. Παρότι τα πράγματα έχουν γίνει πολύ πιο εύκολα, σε σχέση με 20 χρόνια πριν, αφού σήμερα υπάρχουν ακόμα και εφαρμογές εντοπισμού πλανητών, η ερασιτεχνική αστρονομία απαιτεί και κόπο. Κόπο οικονομικό, για να αποκτήσεις ένα καλό τηλεσκόπιο και τον κόπο που απαιτείται, για να κάνεις μια προεργασία, ώστε να δεις περισσότερα στον ουρανό».
Ανάμεσα στον ουρανό και τον παρατηρητή του παρεμβάλλεται ωστόσο το ανθρωπογενές φως. «Η φωτορύπανση είναι από τις πιο μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει η αστρονομία, επαγγελματική και ερασιτεχνική. Οι πόλεις μας φωτίζονται υπερβολικά και η κατεύθυνση του φωτός συνήθως δεν είναι προς τα κάτω. Έτσι, μεγάλο ποσοστό εκπεμπόμενης ακτινοβολίας φεύγει στον ουρανό, κάνει ανάκλαση σε μικροσταγονίδια, σκόνη και σύννεφα και δημιουργείται ένας "θόλος", που αντανακλά πίσω στο έδαφος την ανθρωπογενή ακτινοβολία. Έτσι δεν βλέπουμε τα αστέρια από τις πόλεις μας, χάνουμε την επαφή με τη φύση. Οι άνθρωποι, όταν βλέπουν για πρώτη φορά γαλαξία, ξαφνιάζονται και τον μπερδεύουν με μετεωρολογικό φαινόμενο… Μάλιστα, τελευταία η φωτορύπανση έχει ενισχυθεί, γιατί ήρθε ο φωτισμός Led, που είναι μεν ιδιαίτερα οικονομικός και οικολογικός, αλλά έχει φασματική υπογραφή πολύ δύσκολο να απομονωθεί με φίλτρα», εξηγεί ο κ. Κουκιόγλου.
Ελον Μασκ και …κινητικότητα στον Άρη
Αν και ο εγκλεισμός λόγω πανδημίας έστρεψε πολλά μάτια προς τον έναστρο ουρανό, ωστόσο η πιο συστηματική ενασχόληση με την ερασιτεχνική αστρονομία άρχισε νωρίτερα, χάρη και στα πολλά επιτεύγματα του τελευταίου χρονικού διαστήματος στο Διάστημα. «Ένα μικρό ελικόπτερο drone (το "Intenuity") απογειώθηκε τις τελευταίες ώρες στον Άρη. Μέσα σε έναν μήνα προσεδαφίστηκαν στον πλανήτη τρεις διαστημικές συσκευές, από τα Εμιράτα, την Κίνα και τις ΗΠΑ. Έχουμε τις εξελίξεις με τη SpaceX του Μασκ, τους διαγωνισμούς της ESA (Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος). Όλα αυτά βοηθάνε, όπως βοηθά και η δουλειά που έχουν κάνει επί χρόνια οι κατά τόπους σύλλογοι για την εκλαΐκευση της αστρονομίας, μέσα από ομιλίες, σεμινάρια, ενημερωμένες ιστοσελίδες και παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», λέει.
Το 1997 που ιδρύθηκε ο ΟΦΑ, προσθέτει, δεν υπήρχε εξωστρέφεια, δεν υπήρχε το Noesis, δεν υπήρχαν ιδρύματα και ινστιτούτα όπως το «Νιάρχος» να υποστηρίζουν την επιστήμη. Σήμερα, όλες οι μεγάλες πόλεις έχουν πλέον συλλόγους αστρονομίας, ενώ στην Πανελλήνια Εξόρμηση Ερασιτεχνών Αστρονόμων στα Γρεβενά το 2019, περίπου 1000 συμμετέχοντες από όλη την Ελλάδα βρέθηκαν πάνω στο βουνό και κατασκήνωσαν στους Φιλιππαίους Γρεβενών.