Ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό οικοδόμημα, ένα βυζαντινό μνημείο, που είναι ο μεγαλύτερος σε διαστάσεις ναός του νομού Καρδίτσας, με συνολική επιφάνεια 500 τετραγωνικών μέτρων, βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της κωμόπολης του Παλαμά.
Πρόκειται για χαρακτηρισμένο διατηρητέο μνημείο ως αξιολογότατο και μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής του τέλους του 18ου αιώνα.
Ο ιερός ναός είναι γνωστός ως Άγιος Αθανάσιος Ρουμ-Παλαμά Καρδίτσας. Η ονομασία αυτή, όπως δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καρδίτσας Μαρία Βαϊοπούλου, οφείλεται στο ότι κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ο ναός υψωνόταν στο κέντρο του Ρωμαίικου μαχαλά-ενορία, όπου πιθανότατα υπερτερούσε το ελληνικό στοιχείο.
Ο Άγιος Αθανάσιος Ρούμ-Παλαμά στην Καρδίτσα
Ο ναός τότε ήταν θρησκευτικό και κοινωνικό κέντρο του οικισμού καθώς λειτουργούσε σχολείο ιδιοκτησίας της εκκλησίας και διατίθεντο ξενώνες στους ταξιδιώτες. Ο Άγιος Αθανάσιος Ρούμ-Παλαμά Καρδίτσας αποτελεί, σύμφωνα με την ίδια, σημαντικό αρχιτεκτονικό επίτευγμα που αποδεικνύει την οικονομική ευρωστία, καλλιέργεια και εγρήγορση της τότε τοπικής κοινότητας.
Ο πολύπαθος ναός της Καρδίτσας
Πολύπαθος ο Ιερός Ναός, προσθέτει η κ. Βαϊοπούλου, σώθηκε χάριν πολλών ενεργειών. Και εξηγεί: «Το 1933 με φροντίδα του μητροπολίτη Ιεζεκιήλ κατασκευάστηκαν λιθόχτιστες αντηρίδες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 στρώθηκε το σημερινό δάπεδο και ενισχύθηκαν οι τοιχογραφίες. Το 1969 το εκκλησιαστικό συμβούλιο αιτήθηκε έγκριση κατεδάφισης από την 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η οποία και απορρίφθηκε.
Το 1972 ο ναός κρίθηκε επικίνδυνα ετοιμόρροπος, έμεινε κλειστός για αρκετά χρόνια και υπέστη βλάβες από την υγρασία. Συγχρόνως ανατολικά αρχίζει να κτίζεται ένας νέος ναός του οποίου τμήμα της ανωδομής σε μικρό σχετικά ευτυχώς ύψος υπάρχει ακόμη και σήμερα.
Το νότιο προαύλιο περνάει στα χέρια της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών που σχεδιάζει την ανέγερση υπερκαταστήματος. Ο δήμος με ενίσχυση του Ε.Ο.Τ. εξαγοράζει το χώρο και τον διαμορφώνει σε πλατεία. Το 1977 η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων πραγματοποιεί τις απαραίτητες εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης του κτιρίου που περιελάμβαναν στερεώσεις τόξων και θόλων στο ανατολικό τμήμα του ναού, ανακατασκευή της στέγης και υποστήριξη τεσσάρων τόξων με ξύλινα ικριώματα. Στη συνέχεια συντηρήθηκαν και οι τοιχογραφίες εκτός αυτών του Ιερού Βήματος».
Ενας θολωτός ναός
Ο Άγιος Αθανάσιος Ρουμ-Παλαμά Καρδίτσας δεν ανήκει στον τότε συνήθη τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής αλλά σε ένα βυζαντινό θολωτό τύπο με μεγαλύτερες πλαστικές αρετές και αποτελείται από τον κυρίως ναό, σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλο, τετρακιόνιο τρουλωτό νάρθηκα-γυναικωνίτη δυτικά και τοξωτή στοά κατά μήκος της νότιας και δυτικής πλευράς.
Ο ναός κατασκευάστηκε το 1811 σύμφωνα με την επιγραφή της βόρειας εισόδου ενώ το κωδωνοστάσιο που βρίσκεται νοτίως του ναού, το 1876. Η έκφραση "ανακαινήθη" της νότιας επιγραφής πιθανώς να δηλώνει, σύμφωνα με την κ. Βαϊοπούλου, ότι στη θέση του σημερινού ναού υπήρχε παλαιότερος.
Η τοιχοποιία του πάχους 0,90μ.-0,95μ. είναι από αργολιθοδομή με ξυλοδεσιές και το κτίριο φέρει ξύλινους ελκυστήρες. Τα ανοίγματα των τριών θυρών με ίδιο βασικό σχήμα έχουν ανάγλυφους λίθινους λαμπάδες και ενεπίγραφα υπέρθυρα. Τα είκοσι τέσσερα παράθυρα εκτός του μικρότερου
του ιερού είναι τοποθετημένα ψηλά.
Ο ναός της Καρδίτσας με τις περίφημες τοιχογραφίες
Ο Ιερός Ναός είναι κατάγραφος. Οι τοίχοι του κυρίως ναού, και του νάρθηκα κοσμούνται με τοιχογραφίες δύο στρωμάτων. Οι τοιχογραφίες του πρώτου στρώματος (διακονικό, βόρεια και νότια κεραία) χρονολογούνται μεταξύ του 1811 και 1835 ενώ το δεύτερο στρώμα καλύπτει όλο σχεδόν τον κυρίως ναό και χρονολογείται στα 1835.
Η ζωγραφική αποδίδεται σε Σαμαριναίους ζωγράφους, όπως και στους άλλους ναούς του Παλαμά, τον Άγιο Αθανάσιο Χαντακλή και τον Άγιο Χαράλαμπο.
Οι τοιχογραφίες του ανατολικού και του εξωτερικού τοίχου του νάρθηκα χρονολογούνται στο 1892 ενώ αυτές του νότιου τοίχου στο 1896. Το εντυπωσιακό και επιβλητικό ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού κατασκευάστηκε το 1833 και φέρει εικόνες του 1837.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ αναφέρει πως ο Παλαμάς (Δημοτική Κοινότητα Παλαμά - Δημοτική Ενότητα Παλαμά) κωμόπολη και έδρα του ομώνυμου δήμου, βρίσκεται στα βορειοανατολικά του νομού Καρδίτσας, απέχοντας περίπου είκοσι χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης της Καρδίτσας.
Οι φωτογραφίες είναι του Αποστόλη Ζώη για χρήση από το ΑΠΕ-ΜΠΕ