Tο ερώτημα προκύπτει κάθε φορά που βλέπει το φως της δημοσιότητας μια ιστορία κακοποίησης. Γιατί άργησε τόσο πολύ να σπάσει η σιωπή της οικογένειας;
Γιατί δεν μίλησε πιο νωρίς κάποιος, για κακοποίηση, από την πολυκατοικία, τη γειτονιά, το χωριό; Η απάντηση δεν είναι μονοσήμαντη.
1.800 αναφορές για κακοποίηση σε ένα χρόνο
«Οι αναφορές που δεχθήκαμε πέρυσι για κακοποίηση έφτασαν τις 1.800. Από αυτές μόνο οι τέσσερις ήταν για σεξουαλική κακοποίηση. Ο αριθμός είναι ασήμαντος εάν σκεφτεί κανείς πως οι περιπτώσεις που βλέπουν το φως της δημοσιότητας είναι πολλαπλάσιος» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κώστας Γιαννόπουλος από το «Χαμόγελο του Παιδιού». «Γύρω από τη σεξουαλική κακοποίηση υπάρχει πολύ συχνά ομερτά» προσθέτει.
Οι αιτίες της «ομερτά» γύρω από την κακοποίηση
Είναι μια ομερτά που, σύμφωνα με τους ειδικούς, που μπορεί να προέρχεται από αδιαφορία και φόβο ή ακόμη και από άγνοια.
Ο Κώστας Γιαννόπουλος σημειώνει σχετικά τη δυσκολία που συνάντησαν ο ίδιος και οι συνεργάτες του να πείσουν για τη σημασία της τηλεφωνικής γραμμής «Εθνική Γραμμής 1056» όταν ξεκίνησε η λειτουργία της, ενώ σήμερα το 95% των καταγγελιών που δέχεται είναι ανώνυμες.
«Είναι φυσικό, οι θύτες δεν είναι και οι καλύτεροι άνθρωποι του κόσμου» σχολιάζει, ενώ αναφέρει την περίπτωση μιας παιδιάτρου που κατήγγειλε έναν πατέρα ο οποίος κακοποιούσε σεξουαλικά το παιδί του για να δεχθεί πλήθος απειλών από τον ίδιο στη συνέχεια.
«Της είχα ζητήσει να στηρίξει την οργάνωσή μας. Μου είπε πως θα το έκανε, αλλά δεν ήθελε να φανεί πουθενά το όνομά της. Ο πατέρας εκείνος απειλούσε πως θα έκανε κακό στην ίδια και την οικογένειά της» θυμάται.
Καταγγελίες για κακοποίηση και δυσπιστία
Δεν είναι λίγες φορές από την άλλη που τα θύματα πέφτουν και θύματα δυσπιστίας. Είναι η δυσπιστία με την οποία αντιμετωπίζονται οι καταγγελίες όταν οι θύτες είναι «πολίτες υπεράνω πάσης υποψίας».
Το Χαμόγελο του Παιδιού είχε δεχθεί τέσσερις αναφορές για την περίπτωση ενός ζευγαριού ανώτερου οικονομικού και μορφωτικού επιπέδου που κακοποιούσε το υιοθετημένο παιδί του. «Εκείνοι που έπρεπε να ακούσουν δεν άκουγαν. "Γιατί εκθέτετε αυτούς τους ευυπόληπτους πολίτες;" έλεγαν» διηγείται ο Κώστας Γιαννόπουλος.
Η εμπειρία που έχει συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια, του έχει δείξει επίσης πως κάποιες φορές είναι ολόκληρη η κοινωνία που δεν θέλει να πιστέψει πως μέσα στους κόλπους της υπάρχουν τέτοιες παθογενείς καταστάσεις.
«Όταν προκύψει το πρόβλημα, προσπαθούν να το κρύψουν» λέει ο ιδρυτής του Χαμόγελου του Παιδιού.
Επιμόρφωση η λύση και το κλειδί στις περιπτώσεις κακοποίησης
Υπάρχει λοιπόν λύση; Πού βρίσκεται το κλειδί; «Στην επιμόρφωση και την ευαισθητοποίηση» απαντά μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Αφροδίτη Στάθη, ψυχολόγος και διοικητική διευθύντρια της «Ελίζα» που σε πρόσφατη έρευνα μιλούσε για 1 στα 5 ελληνόπουλα θύμα σεξουαλικής κακοποίησησης.
Η «Ελίζα» είναι μη κερδοσκοπική οργάνωση, ο στόχος της οποίας είναι ακριβώς αυτός: να βρεθεί το κλειδί στο χέρι όσο των δυνατών περισσότερων. Έως σήμερα έχουν παρακολουθήσει τα εκπαιδευτικά προγράμματα της «Ελίζα» περισσότεροι από 15.000 επαγγελματίες σε όλη την Ελλάδα - από αστυνομικούς και δικαστικούς λειτουργούς έως δασκάλους, νοσηλευτές και γιατρούς.
Η σημασία είναι τεράστια εάν αναλογιστεί κανείς πως η κακοποίηση συνιστά απειλή για την υγεία εφ' όρου ζωής.
«Σχετικά στοιχεία για την Ελλάδα δεν υπάρχουν» αναφέρει η κα Στάθη. «Σε έρευνα ωστόσο που έγινε στην Αμερική σε δείγμα 17.500 ατόμων που είχαν πέσει θύματα κακοποίησης κατά την παιδική τους ηλικία, διαπιστώθηκε πως στην ενήλικη ζωή τους εμφάνιζαν διάφορα προβλήματα υγείας, ενώ το προσδόκιμο της ζωής τους μειωνόταν σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό ακόμη και κατά είκοσι χρόνια».
Η ίδια στέκεται και στη σημασία της εκπαίδευσης υπογραμμίζοντας πως στις ιατρικές σχολές δεν υπάρχει μάθημα για την κακοποίηση. Μπορεί να θεωρηθεί ευτύχημα ωστόσο το γεγονός πως στην β' πανεπιστημιακή παιδιατρική κλινική, η οποία στεγάζεται στο νοσοκομείο Παίδων Αγλαΐα Κυριακού, η καθηγήτρια Αλεξάνδρα Σολδάτου ξεκίνησε με δική της πρωτοβουλία μαθήματα στους ειδικευόμενους γιατρούς, στα οποία περιλαμβάνονταν και βιωματικά εργαστήρια.
Πώς μπορεί να προστατευθεί ένα παιδί από την σεξουαλική κακοποίηση;
Η «Ελίζα» από την πλευρά της ολοκληρώνει τον Δεκέμβριο ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης αστυνομικών.
Η εκπαίδευση ξεκίνησε άραγε από το μηδέν;
«Η πλειονότητα γνώριζε ελάχιστα πράγματα για την κακοποίηση. Είναι παρήγορο όμως το γεγονός ότι υπάρχει πραγματικά ενδιαφέρον. Είναι κάτι που συναντήσαμε στην Κρήτη σε μια ημερίδα επιμόρφωσης για βρεφονηπιοκόμους. Ήρθαν απ' όλο το νησί, μας ρωτούσαν πότε θα ξανάρθουμε» απαντά η Αφροδίτη Στάθη.
Πώς όμως μπορεί να προστατευθεί ένα παιδί από την σεξουαλική κακοποίηση; Υπάρχει τρόπος; «Υπάρχει» διαβεβαιώνει η κα Στάθη. «Να μάθει να λέει όχι, να μάθει να απομακρύνεται. Πρέπει το παιδί να αισθάνεται πως όταν συμβαίνει κάτι να μπορεί να μιλήσει σε κάποιον. Δεν το ακούει η μητέρα του; Να ξέρει πως μπορεί να μιλήσει στη θεία του, τη νονά του, τη δασκάλα. Σε κάποιον που εμπιστεύεται».
Ήταν ο άνθρωπος που έλειψε σε μια γυναίκα, η οποία αποκάλυψε το βασανιστικό μυστικό που έκρυβε σε ηλικία πενήντα χρόνων. «Στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος "Ασφαλές άγγιγμα" κάναμε ενημέρωση των γονέων» διηγείται η κα Στάθη. «Με πλησιάζει μια μητέρα κι εγώ θεωρώ πως είναι συγκινημένη από την εκπαίδευση που είχε το παιδί της και η ίδια. Αλλά έκανα λάθος. "Μου ξυπνήσατε μια ανάμνηση που κουβαλάω από τα οκτώ μου χρόνια, με κακοποιούσε σεξουαλικά ο παππούς μου. Κουβαλάω έναν θυμό για τη μητέρα μου που σήμερα έχει ένα πρόβλημα υγείας και δεν θέλω να την φροντίσω. Και τώρα καταλαβαίνω τι είχε συμβεί" μου λέει. Αυτή η γυναίκα είχε μια δεύτερη ευκαιρία στα πενήντα της χρόνια».
Κακοποίηση: Ποιο τηλέφωνο πρέπει να χτυπήσει
Πού μπορεί όμως να απευθυνθεί κανείς; «Όσο η Πολιτεία είναι ενεργή, υπάρχουν οι κατάλληλες δομές, το θεσμικό πλαίσιο και οι δράσεις ευαισθητοποίησης ενάντια στη βία κατά των γυναικών εντείνονται, τόσο αυξάνονται οι αναφορές και οι καταγγελίες.
Ενδεικτικά, να αναφέρω οτι το 2018 η Γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ) δέχθηκε 5.088 κλήσεις, εκ των οποίων οι 4.116 (81%) αφορούσαν σε καταγγελίες περιπτώσεων έμφυλης βίας» απαντά μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι.) Σόνια Τάνταρου-Κρίγγου.
Έχει ασφαλώς το δικό του ενδιαφέρον το γεγονός πως από αυτές τις 5.088 κλήσεις, οι 1.252 κλήσεις έγιναν από τρίτα πρόσωπα κυρίως από φίλους, φίλες, γονείς, άλλους συγγενείς, αδέλφια, γείτονες και άλλα άτομα, που αναζητούσαν τρόπους για να βοηθήσουν.
«Ολοένα και περισσότεροι αντιλαμβάνονται πως η βία δεν είναι ιδιωτική υπόθεση. Παύουν να την αντιμετωπίζουν ως θέμα ταμπού και δεν διστάζουν να τη φέρουν στο φως. Σίγουρα έχουν αλλάξει πολλά από την εφαρμογή της νομοθεσίας για την ενδοοικογενειακή βία, αλλά και από τη θεμελίωση του Δικτύου και των δομών του, καθώς τα καταγγελλόμενα περιστατικά έχουν αυξηθεί σημαντικά» σχολιάζει η πρόεδρος του Κ.Ε.Θ.Ι.
Η ίδια υπογραμμίζει κάτι που δεν φαίνεται αυτονόητο: «Η βία δεν έχει ταξικό υπόβαθρο, μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιοδήποτε σπίτι, σε κάθε κοινωνική κατηγορία, σε κάθε γεωγραφική περιοχή. Όσο για το οικονομικό σκέλος, η κρίση ήταν ένα είδος "θερμοκηπίου" που πιθανώς ευνόησε την έξαρσή της, αλλά δεν είναι καθολικά υπεύθυνη».