Το βιτριόλι ως μίσος, η σιωπή της δράστιδος που επιτείνει τον τρόμο. Και από την άλλη η άθλια κακοποιημένη Ιωάννα, φτάνει στο δικαστήριο ντελικάτη, δίνει στην λέξη ενσυναίσθηση την «χαμένη τιμή της». H καθηγήτρια Ψυχολογίας και συγγραφέας Φωτεινή Τσαλίκογλου, ανατέμνει μοναδικά την περίπτωση που έχει συγκλονίσει το πανελλήνιο.
Πέρα από το προφανές –την φρίκη, την ανάγκη να υποστηρίξουμε την Ιωάννα Παλιοσπύρου που δέχθηκε επίθεση με βιτριόλι, τον φόβο ότι μπορεί να αυξηθούν οι επιθέσεις μίσους- η σημαντική καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και συγγραφέας Φωτεινή Τσαλίκογλου, φέρνει στο φως διαστάσεις της υπόθεσης που μας επηρεάζουν όλους με τρόπους που δεν φανταζόμασταν. Και εξηγεί γιατί πρέπει να νιώθουμε ευγνωμοσύνη για την Ιωάννα. Υπενθυμίζουμε ότι την Πέμπτη 14 Οκτωβρίου η δίκη συνεχίζεται με την απολογία της Εφης Κακαράντζουλα που κατηγορείται για την επίθεση με βιτριόλι τον περασμένο Μάιο.
Ο,τι και αν συμβαίνει, σεισμοί, εθνικά ζητήματα, εξελίξεις με την πανδημία, κάθε φορά η αναφορά στην υπόθεση της Ιωάννας Παλιοσπύρου, η εξέλιξη της δίκης μας κλονίζει, κυριαρχεί στις συζητήσεις μας. Δεν μπορούμε να τραβήξουμε τα βλέμματα μας από πάνω της...
Η Ιωάννα. Ένα κατεστραμμένο πρόσωπο που υπομένει ένα μαρτύριο ανείπωτο. Μια φιγούρα λεπτεπίλεπτη, ντελικάτη, κομψή μέσα στη φρίκη που υπέστη. Φροντισμένη, απόκοσμη, ευγενής. Μια φιγούρα σαν από έναν άλλο κόσμο, με απαλά χρώματα, λευκό, ανοιχτό πράσινο, ροζ στο δικαστήριο… Αυτή, μια άθλια κακοποιημένη ύπαρξη. Μια γυναίκα που συνομιλεί με το θάνατο, με τον πόνο και τη μνήμη του πόνου και το ξάφνιασμα, εκείνης της στιγμής, της στιγμής που τίναξε όλη τη ζωή της στον αέρα. Και με το άσβεστο μίσος του θύτη να την καταδιώκει. Ένα μίσος ακατονόμαστο, ακατανόητο που έτσι καθώς τρέφεται από τη σιωπή γίνεται ακόμα πιο ανοίκειο και σκοτεινό.
Γιατί μας ταράζει τόσο πολύ; Γιατί θέλουμε συνέχεια να μιλάμε για την Ιωάννα, να ξέρουμε πως είναι, τι κάνει;
Γιατί; Γιατί κύματα αγάπης, θαυμασμού, μας συνεγείρουν και μας ενώνουν μαζί της; Από τη μία έχουμε την εξομολόγηση της «πόσες φορές σκέφτηκα να δώσω τέλος στη ζωή μου», κι από την άλλη μεριά την ακούσαμε σε συνέντευξη της να αναφέρεται στη μητέρα της και στη γιατρό της. Τη μάνα της για να την προστατεύσει, τη γιατρό της επειδή συλλογίζεται τις προσπάθειες που καταβάλλει για να την κάνει καλά! Ρίγη συγκίνησης μου προκάλεσε σε μια συνέντευξη της στην τηλεόραση (στην Κατερίνα Καινούργιου) όταν την άκουσα να προτάσσει το νοιάξιμο, το μέλημα της για τον άλλον: «Σκέφτηκα τη μητέρα μου, την ανησυχία που της προκαλώ, κι έπειτα τη γιατρό μου που πασχίζει να με κάνει καλά…»
Η ενσυναίσθηση.
Η πολυφορεμένη λέξη «ενσυναίσθηση» μέσα από τα λόγια αυτά της Ιωάννας, επανακτά την χαμένη της τιμή. Γιατί μας ταράζει τόσο πολύ και τόσο σύνθετα; Μήπως γιατί μεταξύ όλων των άλλων μας προσφέρει ένα δώρο ανέλπιστο, αυτούς ειδικά τους καιρούς;
Ποιο είναι αυτό το δώρο που λέτε ότι μας προσφέρει η Ιωάννα;
Tη δυνατότητα αναγέννησης που έχει το εγώ μας, την «ιερή» θα πω δυνατότητα να επιστρατεύει μηχανισμούς ζωής. Να κινητοποιεί έναν -απαραίτητο για τη ζωή μας - ναρκισσισμό ζωής. Είμαστε ευγνώμονες για την ύπαρξη αυτού του μηχανισμού που απομακρύνεται από τον ναρκισσισμό του θανάτου κι έχει να κάνει με τη δυνατότητα κάθε ζωντανού πλάσματος να μπορεί να χειρίζεται ως επιδέξιος ακροβάτης ναρκισσιστικές διχοτομήσεις. Να μετατοπίζεται με χάρη και οδύνη ανάμεσα σε ένα ερημωμένο, κακοποιημένο ή ακόμα και απονεκρωμένο τόπο του Eγώ (που εν προκειμένω προκάλεσε ο ανείπωτος αυτός τραυματισμός), σε έναν άλλον τόπο. Ναι! Σε έναν άλλο ζωντανό και δημιουργικό τόπο του Εγώ. Αυτόν που αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να κρατήσει το σύνολο του οργανισμού ζωντανό. Και όχι απλά και μόνο ζωντανό: Μια εξαίσια φιγούρα η κατεστραμμένη, παραμορφωμένη, πλην όμως πανέμορφη Ιωάννα, προβάλλει μπροστά στα έκθαμβα μάτια μας και μας προσδίδει δύναμη και κουράγια ανθεκτικότητας και μεταμορφοποιιητιικής δυνατότητας.
Παίρνουμε κουράγιο από την Ιωάννα, εννοείτε;
Σε ρευστούς κι αβέβαιους καιρούς, στους σκοτεινούς της πανδημίας καιρούς, η Ιωάννα μάς θυμίζει ότι ο άνθρωπος είναι «το όν της έλλειψης και της υπέρβασης» και πως ακόμα και σε συνθήκες επαπειλούμενου θανάτου και αφανισμού έχει τη δυνατότητα να αναγεννιέται, να φροντίζεται, να νοιάζεται για τον εαυτό του και για τον άλλον. Να νοιάζεται παραδείγματος χάριν για τη μάνα, για τη γιατρό της, για την εικόνα της. Ναι! Και για την εικόνα της. Γιατί και η εικόνα της έχει δέρμα, σάρκα, πνοή ομορφιά. «Έχω συναντήσει ανθρώπους χωρίς χέρι, χωρίς πόδι, χωρίς σάλπιγγα, αλλά ποτέ άνθρωπο χωρίς πρόσωπο», δήλωσε ο ψυχίατρος στη δίκη. Κι όμως στα δικαστήρια, η εικόνα της αφανισμένης Ιωάννας εξέπεμπε ένα SOS ελπίδας…
Οι μαζικές, ένθερμες, ταυτίσεις μαζί της;
Εξαγνίζουν. «Άνθρωπος σημαίνει να μην αρκείσαι» θυμίζει ο Πεσσόα. Με αυτόν τον ακατάβλητο άνθρωπο μας έφερε σε επαφή σε δύσκολους καιρούς η Ιωάννα. Πόσο να την ευχαριστήσουμε γιαυτό; Kαι πόσο να αντλήσει και αυτή δύναμη και υπερηφάνεια για τον εαυτό της μέσα από αυτή την αναπάντεχη απεύθυνση που κατάφερε να ενεργοποιήσει. Κάθε αφήγηση κατάρρευσης περιλαμβάνει τη δυνατότητα μιας αφύπνισης.
Υπάρχει όμως και το βιτριόλι.
Το απόλυτο κακό. Η σιωπή της δράστιδος ενισχύει τον τρόμο. Δεν υπάρχουν λέξεις για να το καταπραΰνουν. Η βία στην ανόθευτη μορφή της, χωρίς εκπτώσεις, χωρίς μεταμφιέσεις, χωρίς ιδεολογικές «διαμεσολαβήσεις». Τρομάζει αυτό που προβάλλει ως αναίτιο, ή μάλλον τρομάζει η αδυναμία να μπουν σε λέξεις τα κίνητρα μιας τέτοιας φοβογόνου χειρονομίας. Μιας χειρονομίας που μας φέρνει σε επαφή με το ανοριοθέτητο μίσος και την καταστροφικότητα. Η ιστορία αυτή μας ταξιδεύει σε πρωτόγονες αμυντικές διχοτομήσεις που συγκροτούν, έτσι κι αλλιώς, την ιστορία τους ψυχισμού μας. Διχοτομήσεις ανάμεσα σε απόλυτα καλά και απόλυτα κακά αντικείμενα. Η Ιωάννα κατέκτησε τη θέση του «καλού». Ταυτίσεις μαζί της μας εξιλεώνουν για κάθε λογής μιζέρια, αναλγησία, ασχήμια που παραμονεύει στο μέσα μας.
Τι μάθαμε από την ιστορία της επίθεσης με βιτριόλι στην Ιωάννα;
Είναι μια ιστορία, εν τελεί, που μας φανέρωσε πόσο είμαστε ικανοί για το «αγαπάν» και για το «καταστρέφειν». Για την αλόγιστη καταστροφή του άλλου και του εαυτού. Για το άσβεστος μίσος αλλά και για την αγάπη και τον έρωτα σε μια ζωή που ακόμα κι αν μας έχει πάρει το πρόσωπο μπορεί να μας προσφέρει στηρίγματα ομορφιάς, πνοής, ύπαρξης και συνύπαρξης. Ιωάννα σε ευχαριστούμε…