Η ερευνήτρια Α' βαθμού του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας Μαργαρίτα Αρατζιόνη (Maragaryta Aradzhyoni) βρίσκεται στην Ελλάδα για δεύτερη φορά στη ζωή της -αυτή τη φορά ως πρόσφυγας.
Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ΑΠΕ/ΜΠΕ μίλησε εκτενώς για τις ριζωμένες από αιώνες σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Ουκρανών.
«Σε αυτόν τον πόλεμο, η ανθρωπότητα κινδυνεύει να χάσει μια μοναδική ομάδα της ιστορικής ελληνικής διασποράς, τους Έλληνες της Μαριούπολης, στο παραδοσιακό μέρος κατοικίας τους», λέει στο Μακεδονικό/Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων η γνωστή ιστορικός.
«Πριν από 25 χρόνια, το 1996, επέλεξα για τη μεταδιδακτορική έρευνά μου το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Φέτος, 25 χρόνια μετά, όταν οι Ρώσοι άρχισαν να βομβαρδίζουν την Ουκρανία, με φιλοξενεί ξανά η αγαπημένη μου Θεσσαλονίκη», λέει.
Έφτασε στην Ελλάδα στις 16 Μαρτίου, με βαθιά θλίψη. «Η Ρωσία μού στέρησε το σπίτι μου δύο φορές: την πρώτη φορά το 2014, στην Κριμαία. Ήμουν μάρτυρας των γεγονότων της ρωσικής κατοχής... Πολλά ψέματα, πολλά όπλα, προπαγάνδα και ψυχολογική βία. Φοβόμουν για την ασφάλεια τη δική μου και του παιδιού μου κι έτσι αναγκάστηκα να φύγω στο Κίεβο. Άφησα στην Κριμαία όλη μου την περιουσία, σπίτι, δουλειά, φίλους, και ξεκίνησα μια νέα ζωή. Πριν από οκτώ χρόνια υπήρχαν περισσότεροι από 1,5 εκατομμύριο Ουκρανοί εσωτερικοί μετανάστες από τις περιοχές της Κριμαίας, του Ντόνετσκ και του Λουγκάνσκ, ενώ η Ουκρανία σήμερα έχει περίπου 8 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένους και 5 εκατομμύρια πρόσφυγες που έφυγαν στα ξένα. Συνολικά, σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας ξεριζώθηκε. Ανάμεσά τους είμαστε κι εγώ και οι συγγενείς μου», λέει.
«Όλοι αισθανόμαστε Έλληνες»
Στη Θεσσαλονίκη μένει μαζί με την κόρη της, σε διαμέρισμα που τους παραχώρησε μια φίλη, ενώ τη διατροφή της την καλύπτει με τις οικονομίες που έχει μαζέψει. «Ευτυχώς, έχω και τον μισθό μου, αφού συνεχίζω διαδικτυακά τη διδασκαλία στην Ακαδημία του Κίεβου», λέει.
Η Μαργαρίτα Αρατζιόνη (Maragaryta Aradzhyoni) είναι Ουκρανή, με μακρινές ιταλικές ρίζες από τη Νάπολι, αν και γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Μαριούπολη. «Ίσως ο προπροπάππους μου, από τη Νάπολι, ήταν ελληνικής καταγωγής. Η μητέρα μου είναι Ουκρανή με Τατάρα. Ο πολυπολιτισμός είναι στο αίμα μου», λέει με χαμόγελο.
Στη διάρκεια μιας επιστημονικής εργασίας των τελευταίων χρόνων ασχολήθηκε ενεργά με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση.
«Στην Ουκρανία μένουν πολλές εθνότητες, αν και οι Έλληνες δεν ήταν τόσο πολλοί, όμως ο πολιτισμός, οι παραδόσεις, η εργατικότητα, η φιλοξενία και η ντομπροσύνη τους, τους έκαναν την πιο αγαπητή κοινότητα στη χώρα μας. Όλοι αισθανόμαστε Έλληνες, αφού τα αγαπημένα μας φαγητά είναι ελληνικά» τονίζει, και λέει ότι η ίδια, από 16 ετών, όταν έκανε εθελοντική εργασία στο Λαογραφικό Μουσείο της Μαριούπολης, έμαθε πολλά πράγματα για την ιστορία της περιοχής και την παρουσία των Ελλήνων στην Αζοφική.
«Το επόμενο ήταν να σπουδάσω Ιστορία και επέλεξα την ιστορική πατρίδα των Ελλήνων, την Κριμαία, το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Συμφερούπολης», λέει.
Μια από τις σημαντικές έρευνες της κ. Αρατζιόνη αφορά την επιτόπια έρευνα για τη σύγχρονη κατάσταση των Ελλήνων της Κριμαίας που επέστρεψαν από τους τόπους εξορίας στη Σιβηρία και την Κεντρική Ασία. (Σ.σ.: η αναγκαστική απέλαση των 15.040 Ελλήνων από την Κριμαία έγινε στις 24-27 Ιουνίου 1944. Τα σπίτια και οι περιουσίες τους κατασχέθηκαν και στη συνέχεια καταλήφθηκαν. Οι εκτοπισμένοι τοποθετούνταν σε ειδικούς οικισμούς, με περιορισμούς μετακίνησης και δικαιωμάτων, και ονομάζονταν ειδικοί έποικοι. Μετά τον θάνατο του Στάλιν, από το 1956 άρχισε η επιστροφή των Ελλήνων στην Κριμαία).
«Δυστυχώς, ύστερα από οκτώ δεκαετίες, οι Έλληνες της Ουκρανίας αναγκάστηκαν πάλι να φύγουν από τις εστίες τους. Είναι τα βάσανα του άδικου, τραγικού σημερινού πολέμου που ξεκίνησε η Ρωσία», λέει με θλίψη η κ. Αρατζιόνη.
Το Αρχείο των Ελλήνων της Ουκρανίας στη Θεσσαλονίκη σώζει τα κατεστραμμένα αρχεία των Ελλήνων, που χάθηκαν στην Ουκρανία
Στο μεταξύ, μια καινούρια προσπάθεια ξεκίνησε η Μαργαρίτα Αρατζιόνη, η οποία εκτιμά πως τα αρχεία που παραχωρήθηκαν το 2019 στο ΑΠΘ από το Αρχείο του Κέντρου Μελέτης και Ανάπτυξης του Ελληνικού Πολιτισμού της Μαύρης Θάλασσας (1996-2011) θα μπορούσαν να «σώσουν» τα κατεστραμμένα αρχεία των Ελλήνων, που χάθηκαν στην Ουκρανία.
«Πριν από 25 χρόνια συνεργάστηκα με αυτό το Κέντρο. Φέραμε στη Θεσσαλονίκη αντίγραφα από τα κρατικά αρχεία της Ουκρανίας, που αφορούσαν την ιστορία της Ελληνικής Διασποράς» λέει, και προσθέτει:
«Σήμερα, το Αρχείο της Θεσσαλονίκης μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση των χαμένων από βομβαρδισμούς εγγράφων. Το Μουσείο Τοπικής Ιστορίας της Μαριούπολης, όπου φυλάσσονταν τα κειμήλια των ντόπιων Ελλήνων, καταστράφηκε. Λεηλατήθηκαν επίσης μουσεία τέχνης, λαογραφίας και άλλα πολιτιστικά κέντρα της ελληνικής κοινότητας, χάθηκαν πολλά αρχεία. Ευτυχώς, υπάρχουν αντίγραφα στη Θεσσαλονίκη, που μπορούν τώρα να βοηθήσουν στην αποκατάσταση του πρωτότυπου αρχικού υλικού που αφορά την ιστορία των Ελλήνων του Ντόνετσκ και της Μαριούπολης».
Η κ. Αρατζιόνη έχει συμμετάσχει στη συγγραφή πάνω από 10 συλλογικών επιστημονικών έργων και έχει δημοσιεύσει 150 άρθρα σε διάφορα περιοδικά στην Ουκρανία, την Ελλάδα, τις ΗΠΑ και στη Ρωσία. Επίσης, πάνω από 80 εκπαιδευτικά εγχειρίδια, σχολικά και διδακτικά βιβλία.
Σε εκδήλωση στο Προεδρικό Μέγαρο στην Αθήνα, στις 15 Ιουλίου, όπου ήταν προσκεκλημένη μαζί με άλλους Ουκρανούς πρόσφυγες, μίλησε σε άπταιστα ελληνικά από την εξέδρα και αναφέρθηκε στα ελληνικά χωριά που βρίσκονται υπό κατοχή ή στη γραμμή του πυρός:
«Δεν πεθαίνουν μόνον άνθρωποι. Μαζί τους πεθαίνει και ο αιωνόβιος πολιτισμός τους. Είναι πολύ σημαντικό αυτή τη στιγμή να εντατικοποιηθούν οι μελέτες για την περιγραφή και τη συντήρηση, πιθανώς την ανακατασκευή αντικειμένων υλικοτεχνικού και πνευματικού πολιτισμού, των γλωσσών και διαλέκτων των Ελλήνων της περιοχής του Αζόφ».
Στην ερώτησή μας αν θέλει να μείνει στην Ελλάδα, είπε πως «δεν ξέρει κανείς», αλλά μετά συμπλήρωσε: «Πολλοί φίλοι Έλληνες, συνάδελφοι επιστήμονες, με υποστήριξαν αυτούς τους μήνες της απόγνωσης. Μέσα στη συμφορά που συμβαίνει στους Ουκρανούς, μου έδωσαν την ευκαιρία να αρχίσω στο ΑΠΘ την έρευνά μου, με βάση το υλικό του αρχείου του Ελληνισμού της Μαύρης Θάλασσας, αλλά το φθινόπωρο ελπίζω πως θα επιστρέψω πίσω στο Κίεβο. Όπως και οι Έλληνές μας πρέπει να επιστρέψουν, να μη χαθεί ποτέ το ελληνικό πνεύμα στην Ουκρανία μας!».