Από τη μία ο αιφνιδιασμός: ο Σταύρος Μπένος επιστρέφει ως επικεφαλής της προσπάθειας ανασυγκρότησης της Εύβοιας. Από την άλλη η λογική: ο άνθρωπος που σήκωσε όρθια την Καλαμάτα πάνω από τον ερειπιώνα του σεισμού, ίσως είναι από τους λίγους που μπορούν να σηκώσουν όρθια στα πόδια της τη B. Εύβοια.
Τριάντα πέντε χρόνια πριν. Ο Σταύρος Μπένος βρίσκεται σε ένα πλοιάριο, ανοιχτά της Καλαμάτας, στο πλαίσιο εορτασμών για την ακτοπλοϊκή ένωση της Καλαμάτας με το Καστέλι.
8.21 το βράδυ, 13 Σεπτεμβρίου 1986, έξι Ρίχτερ χτυπούν και πληγώνουν βάναυσα την Καλαμάτα. Ο Μπένος, δήμαρχος της Καλαμάτας για δεύτερη τετραετία -και λίγο πριν διεκδικήσει ξανά το χρίσμα- κατεβαίνει αμέσως στην αποβάθρα. Ασπρη σκόνη υψώνεται παντού. Ερείπια και ένα τοπίο θολό, φόβου, σε μια στιγμή γιορτής της πόλης, με χιλιάδες κατοίκους έξω στους δρόμους (ευτυχώς, γιατί έτσι δεν υπήρξε εκατόμβη θυμάτων). Ο ίδιος ο Σταύρος Μπένος για τουλάχιστον μια ώρα έπαθε κάτι σαν αμνησία, ανάμεσα στα ερείπια μιας πόλης που επί οκτώ χρόνια είχε μεταμορφωθεί σε πρότυπο και που τώρα έμοιαζε να μηδενίζει.
Χρειάστηκαν λιγότερο από τέσσερα χρόνια για να κατορθώσει όχι μόνο να κλείσει τις πληγές της Καλαμάτας από τον σεισμό, αλλά και να τη σπρώξει ακόμα πιο ψηλά.
Το τηλεφώνημα Μητσοτάκη στον Μπένο
Μεταφερόμαστε στο σήμερα, 35 χρόνια μετά. Ο Σταύρος Μπένος θα βρεθεί πλέον όχι μέσα στην άσπρη σκόνη που αναδύεται από τον ερειπιώνα που αφήνει πίσω του ο σεισμός, αλλά πάνω στη μαύρη γη και τους καπνούς.
Πρωί της Τρίτης 10 Αυγούστου, ο πρώην δήμαρχος της Καλαμάτας, ο πρώην υπουργός Πολιτισμού, Αιγαίου, υφυπουργός Εσωτερικών, δέχθηκε τηλεφώνημα από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, όπως είπε ο ίδιος στο iefimerida.
Ο πρωθυπουργός του ζήτησε να αναλάβει επικεφαλής της ομάδας ανασυγκρότησης της Βόρειας Εύβοιας, που ακόμα και τώρα καίγεται. Και ο Μπένος, με μια αίσθηση καθήκοντος και με αυτό το κυτταρικό του γνώρισμα, που πολλοί χαρακτηρίζουν δονκιχωτικό, δέχθηκε.
Με την εμπειρία από τα ερείπια της Καλαμάτας, που μεταμόρφωσε σε σύγχρονη πόλη, με υποδειγματική υποδομή και έναν πολιτιστικό ιστό θαυμαστό ανά τον κόσμο, αλλά και από τη δημιουργία των ΚΕΠ, ο Μπένος έχει όλα τα εφόδια, τη γνώση και προφανώς την εμπειρία και τη θέληση να πετύχει τον νέο μεγάλο στόχο. Ένα στόχο εθνικό. Αρκεί, φυσικά, να του επιτρέψουν να δράσει, να πάρει αποφάσεις. Να ηγηθεί -κανονικά.
H αγωνία του για την ψυχολογία των παιδιών στην Καλαμάτα
Ο Μπένος ξέρει να το κάνει αυτό. Οσο και αν τον διακρίνει ένας ρομαντισμός, μια ενσυναίσθηση, ένα νοιάξιμο για τον διπλανό του τη δύσκολη ώρα, άλλο τόσο είναι έτοιμος να ξεπεράσει τη φυσική ευγένειά του και να τα βάλει με θεούς και δαίμονες, όταν νομίζει ότι αδικείται.
Είναι χαρακτηριστικά δύο παραδείγματα από τον πρώτο μήνα μετά τον σεισμό στην Καλαμάτα: Ηδη πριν χτυπήσει ο Εγκέλαδος και καθώς είχαν προχωρήσει οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις που είχε οραματιστεί για την πατρίδα του, τη γενέθλια πόλη του, την Καλαμάτα, είχε δημιουργήσει ένα δίκτυο κορυφαίων, με διεθνή φήμη, προσωπικοτήτων για να ενεργοποιήσει μια κοιτίδα πολιτισμού. Ο Γιώργος Κουρουπός ήταν αυτός που ανέλαβε τον σχεδιασμό για αυτό το δίκτυο, για τη Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης -που οδήγησε στο Δημοτικό Ωδείο, στο Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας και άλλους θεσμούς, που ακόμα και σήμερα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή.
Δεν είχαν περάσει δύο μέρες από τον σεισμό, όταν ο Σταύρος Μπένος ζήτησε από τον Γιώργο Κουρουπό, σχεδόν με μια αίσθηση επείγοντος, να μη σταματήσει η λειτουργία και των πέντε τομέων του Πολιτισμού, προκειμένου να στηριχθούν ψυχολογικά και ηθικά τα παιδιά της πόλης.
Ο Μπένος, μέσα στον Γολγοθά που είχε μπροστά του, αγωνιούσε για τον ψυχισμό των παιδιών που είδαν την πόλη να καταρρέει δίπλα τους -μεταξύ άλλων, όλα τα σχολεία είχαν υποστεί μεγάλες ζημιές ακριβώς στην έναρξη της χρονιάς. Ο Γιώργος Κουρουπός θεώρησε επίσης σκόπιμο να γίνει ένα μεγάλο μουσικό θέαμα στο Θέατρο του Κάστρου, με θέμα τον σεισμό και με στόχο την εξοικείωση, την αποδραματοποίηση και τον εξορκισμό του φαινομένου. Και έτσι έγινε, αφού ο Μπένος συμφώνησε αμέσως: με λιμπρέτο του Περικλή Κοροβέση, σύνθεση του Πέτρου Περράκη και με συμμετοχή και των πέντε τομέων του Πολιτισμού. Αρα, υποδομές, ανασυγκρότηση αλλά και επένδυση στον ψυχισμό των πολιτών ήταν στη στρατηγική του δημάρχου.
Οταν έβρισε, έξαλλος, υπουργό της κυβέρνησης
Αυτό είναι ένα σημαντικό κομμάτι της προσωπικότητας του Μπένου. Όμως δεν είναι μόνον αυτό... Ο Γιώργος Κουρουπός περιγράφει πως μια μέρα, από τις πρώτες μετά τον σεισμό, μπήκε στο πρόχειρο γραφείο του Σταύρου Μπένου -το δημαρχείο είχε υποστεί τεράστιες ζημιές, φάκελοι και απαραίτητα έγγραφα μεταφέρθηκαν σε άλλο σημείο και στήθηκε το στρατηγείο του Μπένου και των συνεργατών του.
Μπαίνει στο γραφείο ο Κουρουπός, όπως μας περιγράφει, και σχεδόν δεν αναγνωρίζει τον Σταύρο Μπένο. Είναι κατακόκκινος και φωνάζει, σχεδόν ουρλιάζει ο Μπένος στην άλλη γραμμή του τηλεφώνου. Μιλά με υπουργό της κυβέρνησης που δεν δέχεται να κηρύξει διατηρητέο το ιστορικό κέντρο της Καλαμάτας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν, με αφορμή τον σεισμό, να εξαφανιστούν τα νεοκλασικά μέσα σε μια νύχτα. Ο υπουργός αρνείται, ο Σταύρος Μπένος σχεδόν τον βρίζει και τον προειδοποιεί ότι θα τον καταγγείλει σε όλη την Ελλάδα και την Ευρώπη. Ο ιστορικός χαρακτήρας της Καλαμάτας κινδύνευε να εξαφανιστεί. Είναι ένα πρόσωπο του Μπένου που λίγοι γνωρίζουν. Και που δείχνει ότι είναι έτοιμος να συγκρουστεί, να απαιτήσει, να μην υποχωρήσει. Τουλάχιστον την ώρα της κρίσης, όπως αυτή του σεισμού. Και που τώρα πολλοί εύχονται ότι θα συμβεί και με την περίπτωση της Εύβοιας.
Για την ιστορία, να αναφέρουμε ότι το κακό αποφεύχθηκε χάρη στη σωτήρια παρέμβαση της Μελίνας Μερκούρη, τότε υπουργού Πολιτισμού. Οι δυο τους είχαν μια στενή σχέση, σχέση σεβασμού και αγάπης -πολλοί γκρίνιαζαν ότι ο Μπένος ήταν ο αγαπημένος της και του έκανε όλα τα χατίρια. Μέσα σε μια νύχτα τα νεοκλασικά κτίρια κηρύχθηκαν διατηρητέα και σώθηκαν. Βλέπετε, ήδη από το βράδυ του σεισμού, η πρώτη επίσκεψη που έκανε ο Μπένος μετά τα έργα υποδομών, για να διαπιστώσει αν άντεξαν, ήταν στα νεοκλασικά της Καλαμάτας. Αν και τα περισσότερα είχαν αντέξει, είδε μπουλντόζες και άλλα μηχανήματα να προσπαθούν να γκρεμίσουν κάποια από αυτά, αφού ορισμένοι ιδιοκτήτες βρήκαν την ευκαιρία να τα ρίξουν για να χτίσουν στη συνέχεια πολυκατοικίες.
Από την Καλαμάτα στην επικράτεια των ΚΕΠ
Κάπως έτσι, ο Σταύρος Μπένος, που μόλις 30 ετών έγινε πρώτη φορά δήμαρχος Καλαμάτας και υπηρέτησε για τρεις ολόκληρες θητείες, πριν μπει στην κεντρική πολιτική σκηνή και στις κυβερνήσεις των Ανδρέα Παπανδρέου και Κώστα Σημίτη, έμεινε στην Ιστορία ως ο δήμαρχος που έσωσε την Καλαμάτα. Που τη μεταμόρφωσε.
Ταυτόχρονα, δημιούργησε στενούς δεσμούς με την Ευρωπαϊκή Ενωση, αφού έναν μήνα μετά τους σεισμούς ήδη έκλεινε σημαντικά ραντεβού με αξιωματούχους -καθοριστικός ήταν ο ρόλος του επιτρόπου Γρηγόρη Βάρφη-, που του εξασφάλισαν συνεργασίες και κυρίως χρηματοδοτήσεις για τα έργα που δρομολόγησε στην Καλαμάτα.
Αν και ο Μπένος κατόρθωσε μέσω της διαδρομής του ως δημάρχου να δημιουργήσει έναν προσωπικό μύθο, η δράση του άγγιξε όλη την Ελλάδα όταν ως υφυπουργός Εσωτερικών δημιούργησε τα Κέντρα Εξυπηρέτησης Πολιτών. Τα περίφημα ΚΕΠ, που άλλαξαν κατά πολύ τη σχέση μας με τη γραφειοκρατία και κυρίως την ποιότητα παροχής υπηρεσιών προς τους πολίτες. Τόσο, που φτάσαμε στο σημείο σήμερα, σχεδόν 20 χρόνια μετά, να λέμε ότι το έργο που κάνει ο Κυριάκος Πιερρακάκης τώρα με την ψηφιοποιήση του ελληνικού δημοσίου είναι το επόμενο σημαντικό έργο που έγινε προς αυτή την κατεύθυνση μετά τα ΚΕΠ του Μπένου.
Ο Γεννηματάς, η Μελίνα, ο Καραμανλής, ο Μάνος
Αν όμως το χαρακτηριστικό του doer, του ανθρώπου που εκτελεί, ολοκληρώνει, υλοποιεί τα έργα που ονειρεύεται -έχει ενδιαφέρον ότι αποφεύγει τη λέξη «όραμα», προτιμά τη λέξη «όνειρα»- κυριαρχεί στον Σταύρο Μπένο, ένα άλλο χαρακτηριστικό του είναι η βαθιά πολιτική του σκέψη. Χωρίς, όμως, στερεότυπα και διαχωριστικές γραμμές. Κατορθώνει να συνδιαλέγεται με όλους, να μη βλέπει διαχωριστικές γραμμές με βάση τα κόμματα. Είναι σημαντικό αυτή τη στιγμή, στην εποχή μετά τις πυρκαγιές, που τα πάντα δείχνουν να φέρουν το πρόσημο του διχασμού. Χρειάζεται ένας άνθρωπος ενωτικός, αυτή την ώρα.
Ετσι, ο Μπένος μπορεί να ήταν πολύ κοντά στη Μελίνα Μερκούρη και στον Γιώργο Γεννηματά, αλλά διατηρεί εδώ και δεκαετίες μια υπέροχη σχέση με τον Στέφανο Μάνο, ενώ δεν κρύβει πως η συνάντησή του με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή τον ενέπνευσε, τον επηρέασε. Τον έμαθε να μην πολυδιασπάται, να εστιάζει κάθε φορά σε ένα μεγάλο σχέδιο και να το υλοποιεί. Να ακολουθεί ακόμα και μια συνθήκη μοναχισμού, προκειμένου να το πετύχει.
Η ώρα του Διαζώματος και των συγκρούσεων
Οταν η πολιτική πορεία σταμάτησε, ο Μπένος δεν ηρέμησε για πολύ. Ηρθε η ώρα ενός άλλου ονείρου του, η ώρα της Κοινωνίας των Πολιτών, αφού δημιούργησε το Διάζωμα για την προστασία, ανάδειξη, αποκατάσταση αρχαίων θεάτρων σε όλη τη χώρα.
Ηταν από τους πρώτους που εισήγαγε στον δημόσιο λόγο την έννοια της κοινωνικοποίησης των αρχαίων χώρων. Και αν και συγκέντρωσε γύρω του πολλούς ένθερμους υποστηρικτές, σημαντικές προσωπικότητες, μεγάλους χορηγούς, δεν απέφυγε τις συγκρούσεις. Ηταν δε ίσως η πρώτη φορά που δέχθηκε δημοσίως τόσα πυρά, συγκεκριμένα από ομάδες αρχαιολόγων που θεωρούν ότι το Διάζωμα είναι παρεμβατικό στη διαμόρφωση του χάρτη των αρχαίων θεάτρων. Κυρίως ο Σύλλογος Αρχαιολόγων είχε εκφράσει συχνά τη δυσφορία του, τονίζοντας ότι είναι αποκλειστική αρμοδιότητα του ΥΠΠΟ η προστασία και εφαρμογή στρατηγικής ανάδειξης των μνημείων της χώρας. Παράλληλα, πολλοί είχαν ενοχληθεί από τη σχέση που είχε με την υπουργό Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, γράφοντας ότι αποτελεί έναν σκιώδη υπουργό.
Σε κάθε περίπτωση, ο Σταύρος Μπένος έχει να δείξει στη διαδρομή του έργο, σταθμούς -από την Καλαμάτα ως τα ΚΕΠ.
Τώρα καλείται να δείξει πως μπορεί ακόμα να τιθασεύει τις κρίσεις. Με τη φόρα του doer και του ανθρώπου που δεν διστάζει να τα βάλει με την κεντρική εξουσία προκειμένου να επιτευχθεί ο επιθυμητός στόχος, ελπίζουμε. Για να δεχθεί αυτή τη θέση ευθύνης, σε αυτήν τη δύσκολη στιγμή, στη συγκεκριμένη ηλικία και με δεδομένη την πορεία του, σημαίνει ότι δεν θα βάλει νερό στο κρασί του, δεν θα διακινδυνεύσει τη φήμη και την υστεροφημία του, ελπίζουμε. Σημαίνει ότι είναι έτοιμος ξανά.