Με έκπληξη διαπιστώνουμε ότι η νέα ηγεσία των ΗΠΑ αναδιαρθρώνει σχεδόν εκ βάθρων την εκπαίδευση, την επιστημονική έρευνα, θα έλεγα την αντίληψη για την επιστήμη στην πλέον προοδευμένη χώρα του κόσμου.
Η προσπάθεια κατάργησης του ομοσπονδιακού Υπουργείου Παιδείας, η παρέμβαση στο αυτοδιοίκητο των αμερικανικών πανεπιστημίων με την πρόσφατη ποδηγέτηση λειτουργίας του κορυφαίου πανεπιστημίου Κολούμπια και την διαφαινόμενη και άλλων αντίστοιχων όπως τα Harvard και Yale, ο απότομος τερματισμός με την διακοπή χρηματοδότησης πολλών ερευνητικών προγραμμάτων στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (ΝΙΗ), η μεγάλη ελάττωση των ομοσπονδιακών κονδυλίων για την επιστημονική έρευνα (ίσως και 35% μείωση), έχουν δημιουργήσει μια ασφυκτική ατμόσφαιρα στην εκπαιδευτική, ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα της μεγάλης αυτής χώρας. Η επιστήμη αμφισβητείται ακόμη και στα πλέον εμφανή ευεργετικά της αποτελέσματα, αυτά που σχετίζονται με την υγεία και την πρόληψη των ασθενειών. Τεράστιες κατακτήσεις της επιστήμης όπως ο εμβολιασμός κατά λοιμωδών νόσων, η χειραφέτηση της αναπαραγωγικής ζωής της γυναίκας με την αντισύλληψη ή την διακοπή της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης αμφισβητούνται ευθέως από την νέα κυβέρνηση, για αν μην αναφέρω την απίστευτη επαναφορά αμφισβήτησης της δαρβινικής θεωρίας της εξέλιξης των ειδών.
Στην πρόσφατη επίσκεψη μου στην Αμερική διαπίστωσα την μεγάλη ανησυχία και ανασφάλεια πολλών συναδέλφων μου και μάλιστα σε κορυφαία και κραταιά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα με τεράστια οικονομική δύναμη στήριξης των δραστηριοτήτων τους. Νέοι αλλά και καταξιωμένοι πανεπιστημιακοί και ερευνητές συζητούν πλέον σοβαρά την έξοδο τους από την Αμερική και πολλοί εξ αυτών ψάχνουν ήδη για θέσεις στον Καναδά αλλά και σε Ευρώπη αλλά και Ασία. Οι φυγόκεντρες μάλιστα τάσεις είναι πιο έντονες σε επιστήμονες και εκπαιδευτικούς με προοδευτική αντίληψη που ανησυχούν και για την ποιότητα της καθημερινής ζωής τους όπως και αυτή των παιδιών τους που ήδη επηρεάζεται από την προώθηση ενός νεοσυντηρητισμού που αγγίζει τον τρόπο ζωής αλλά και τις ανθρώπινες σχέσεις αυτές καθαυτές. Πολλοί εξ αυτών δεν μπορούν να διανοηθούν ποια θα είναι η ζωή τους μετά από 4 χρόνια όταν ήδη από τις πρώτες 100 μέρες της νέας διοίκησης αυτή έχει αλλάξει σε πολλά της καθιερωμένα.
Η Αμερική ήταν πάντα η χώρα της επαγγελίας για τους επιστήμονες και ερευνητές όλου του κόσμου. Η ποιότητα της επιστήμης της και τα μέσα υπηρέτησης της αλλά και η ελευθερία στη έκφραση και στις επιλογές ζωής προσέλκυαν τους πλέον ταλαντούχους επιστήμονες από όλον τον κόσμο. Αυτή η παγκόσμια ροή επιστήμης προς την Αμερική συνέβαλε καθοριστικά στην οικονομική και πολιτισμική πρόοδο της. Σήμερα δυστυχώς διαμορφώνονται συνθήκες αντιστροφής αυτής της ροής με την έντονη συζήτηση για έξοδο και αναζήτηση νέων προοπτικών των επιστημόνων εκτός Αμερικής. Οι χρηματοδοτήσεις για εκπαίδευση και έρευνα μειώνονται δραστικά, οι μισθοί των εκπαιδευτικών περιορίζονται, καθώς και οι υπηρεσίες που παρέχονται στους φοιτητές.
Η Ευρώπη αλλά και η χώρα μας μπορούν να ωφεληθούν καθοριστικά από την έξοδο κορυφαίων και ταλαντούχων επιστημόνων και φοιτητών από την Αμερική, αλλά βέβαια και από την παραμονή των Ευρωπαίων στην ήπειρο μας, λόγω της δυσκολίας πλέον μετάβασής τους στην Αμερική που φαίνεται να κλείνει. Η μεταφορά κορυφαίας και σύγχρονης γνώσης και τεχνολογίας στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, αλλά και στις καινοτόμες επιχειρήσεις θα συμβάλλουν στην επιστημονική και οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης, η οποία μάλιστα υστερεί σε ορισμένες τεχνολογίες αιχμής.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν κίνητρα προσέλκυσης των επιστημόνων που θα εγκαταλείπουν την Αμερική. Η Ασία ήδη κινείται προς αυτήν την κατεύθυνση, με την Κίνα να πρωτοστατεί. Ένα μέρος για παράδειγμα των τεράστιων κονδυλίων για την ανάπτυξη και παραγωγή ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογίας που πρόσφατα αποφασίστηκε θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει αυτά τα κίνητρα, ιδιαίτερα σε τεχνολογίες που έχουν ισχυρή εφαρμογή στην αμυντική βιομηχανία. Η φαρμακευτική και βιοτεχνολογική βιομηχανία επίσης έχει την ευκαιρία να επαναπατρίσει κορυφαίους επιστήμονες στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων και διαγνωστικών τεχνολογιών, όπως και οι τεχνολογίες που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη και την μηχανική μάθηση στις οποίες η Ευρώπη υστερεί έναντι της Αμερικής και της Ασίας.
Η ευκαιρία αφορά βέβαια και στη χώρα μας που διαθέτει στην Αμερική μια τεράστια και επιτυχέστατη ελληνική επιστημονική διασπορά. Η κυβέρνηση έχει μια σημαντική ευκαιρία να προωθήσει σήμερα πιο αποτελεσματικά τον επαναπατρισμό Ελλήνων επιστημόνων από την Αμερική (brain gain) και να φέρει αυτήν την ευκαιρία προς συζήτηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστημονικού Επαναπατρισμού. Η χρηματοδότηση του, εκτός των δημοσίων χρημάτων θα μπορούσε να υποστηριχθεί και με ιδιωτικά κεφάλαια από μεγάλες επιχειρήσεις που θα επωφεληθούν από την είσοδο κορυφαίας τεχνολογίας που θα φέρουν οι επαναπατριζόμενοι.