Την εμμονή του λόρδου Έλγιν με την αρπαγή των Γλυπτών του Παρθενώνα, αλλά και το φιρμάνι για την «απαγωγή μερικών πετρών, οι οποίες να έχουν επιγραφές ή ανάγλυφα» περιγράφει μέσα από μια ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Με αφορμή το εκ νέου αίτημα του Κυριάκου Μητσοτάκη στον Βρετανό πρωθυπουργό Μπόρις Τζόνσον για επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα, το ΑΠΕ-ΜΠΕ περιγράφει την εμμονή του λόρδου Έλγιν με τα γλυπτά αλλά και την αρπαγή της μίας Καρυάτιδας.
Η εμμονή του Έλγιν με τα γλυπτά του Παρθενώνα
Ο Έλγιν είχε από μικρός εμμονή με τα γλυπτά κοσμήματα του Παρθενώνα… «Ήτο η πραγματοποίησις ευχής και πόθου, τον οποίον είχα διάπυρον από το δέκατον έκτον έτος της ηλικίας μου…» (!) θα εξομολογηθεί με ωμή ειλικρίνεια στον διάσημο Ιταλό γλύπτη Κανόβα, μετά την αρπαγή των αρχαιοτήτων του ναού της Αθηνάς. Λάτρης του αρχαιοελληνικού πολιτισμού με έναν απολύτως στρεβλό τρόπο, εκείνον που συνδέεται με την επίπλαστη δόξα και το χρήμα, ο Βρετανός διπλωμάτης, στήνει νωρίς στο μυαλό του το σχέδιο απόκτησης του ελληνικού πλούτου.
Όλα αρχίζουν από μία συζήτηση με τον φίλο του, αρχιτέκτονα Τόμας Χάρισον, όταν ο Έλγιν πληροφορείται ότι πρόκειται να διορισθεί πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη. Ενθουσιασμένος από το νέο πόστο του φίλου του, ο Χάρισον δηλώνει στον Έλγιν πόσο θα συνέβαλε στην αναζωογόνηση των καλών τεχνών στην Αγγλία η εξασφάλιση εκμαγείων από τις αρχαιότητες της Αθήνας. «Η πρότασις αυτή του Χάρισον και τιμία ήταν και αβλαβής, στο νου όμως του Έλγιν, ο οποίος παιδικόν όνειρον είχε την απόκτησην των ελληνικών αρχαιοτήτων, μετεβλήθη σε ατιμωτικήν. Ο Έλγιν εβάδιζε πλέον στην εφαρμογή του δικού του σχεδίου…» θα παρατηρήσει στο Χρονικό του ο Δ. Γέροντας.
Η αρχική πρόταση για εξασφάλιση των εκμαγείων
Αρχικά, υποβάλλει στη βρετανική κυβέρνηση την πρόταση του Χάρισον, προσβλέποντας στη συμμετοχή της στο έργο της εξασφάλισης των εκμαγείων… Εκείνη όμως, απασχολημένη με τους ναπολεόντιους πολέμους, την απορρίπτει ως άκαιρη. Ο Έλγιν δεν ενοχλείται. Η περιουσία του και η κοινωνική του θέση θα του επιτρέψουν να εκτελέσει μόνος το έργο που έχει στο μυαλό του. Θα αποτυπώσει (και όχι μόνον!) τα ανάγλυφα του μνημείου με τη βοήθεια ενός ικανού ζωγράφου, τον οποίο βρίσκει στο πρόσωπο του Τζιοβάνι Μπατίστα Λουσιέρι. Στην πραγματικότητα, ο Λουσιέρι και άσημος ζωγράφος είναι και αμφιβόλου ηθικής, αλλά είναι ό,τι ακριβώς χρειάζεται ο Έλγιν. Ο μισθός του ορίζεται στις 200 λίρες κατ΄ έτος, εκτός της διατροφής του. Την ομάδα συμπληρώνουν ο πολύπειρος ταξιδευτής Ανατολής και Ελλάδος, Γουίλιαμ Χάμιλτον, ο ιχνογράφος σπουδασμένος στη Γερμανία, Φιοντόρ Ιβάνοβιτς και οι γυψουργοί, ειδικευμένοι στην αποτύπωση εκμαγείων, Σεμπάστιαν Ιτάρ και Βιντσέντζο Μπαλέστρα. Αυτό που μένει τώρα είναι να εξασφαλίσει από τον Οθωμανό τοποτηρητή το φιρμάνι που θα του επιτρέπει να αποσπάσει αρχαία κομμάτια από τον χώρο της Ακροπόλεως. Θεωρητικώς, θα τα αφαιρέσει με προσοχή, θα τα μεταφέρει στο εργαστήριό του και εκεί θα δημιουργήσει τα εκμαγεία. Αν δεν εξασφαλίσει την άδεια του βοεβόδα, θα πρέπει να καταβάλλει πέντε χάρτινες αγγλικές λίρες ημερησίως, ποσό όχι ευκαταφρόνητο. Οι μέρες περνούν, ο Έλγιν δεν εξασφαλίζει την άδεια αφαίρεσης των γλυπτών, αλλά δεν το βάζει κάτω… Φτάνει ως την Υψηλή Πύλη, βομβαρδίζοντάς την με επιστολές περί της «σπουδαιότητος του σχεδίου του, στην εκτέλεση του οποίου συναντά απαράδεκτες αντιδράσεις». Μάρτιος του 1801 και ο Έλγιν παραμένει με δεμένα χέρια…
Τι ανέφερε το φιρμάνι
Ο Ιούλιος βρίσκει τον Βρετανό άρπαγα να πανηγυρίζει… Το έγγραφο ντροπής της Υψηλής Πύλης φέρνει στην Αθήνα ο ιερωμένος, εκπρόσωπος και εφημέριος της αγγλικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, Φίλιπ Χαντ, ο οποίος εκ των υστέρων αποδεικνύεται ιδιαίτερα ένθερμος υποστηρικτής των βανδαλισμών του Παρθενώνα. Το φιρμάνι φτάνει στο κονάκι του βοεβόδα Αθηνών, υπογεγραμμένο από τον καϊμακάμη Σεχέδ Αμπντουλάχ:
«Σας γνωστοποιούμεν ότι ο ειλικρινής μας φίλος εξοχώτατος κ. Έλγιν μας εδήλωσε ότι παρήγγειλε σε πέντε ζωγράφους, οι οποίοι ευρίσκονται στα Αθήνας να εξετάσουν και λάβουν αποτυπώματα των αναγλύφων, τα οποία ευρίσκονται εκεί. Μας παρακάλεσεν λοιπόν ρητώς να εκδοθή από εδώ επίσημον έγγραφον, διατάσσον να μη διακοπή η εργασία των ούτε να προβάλη εμπόδια ο Δισδάρης (διοικητής της Ακροπόλεως) ή κανείς άλλος και να μην εμποδίσει κανείς αυτούς, αν θελήσουν να απαγάγουν μερικές πέτρες, οι οποίες να έχουν αρχαίες επιγραφές ή ανάγλυφα… Δι αυτό παραγγέλλομεν μόλις λάβετε την παρούσαν, να σπεύσετε να συμμορφωθήτε με τις αιτήσεις του ειρημένου πρεσβευτού, όσον καιρόν μείνουν οι πέντε καλλιτέχνες στας Αθήνας, να ασχολούνται αυτοί μέσα κι έξω από την Ακρόπολιν των Αθηνών, όπου είναι ο τόπος της εργασίας των ή θα στήνουν σκαλωσιές ή θα λαμβάνουν αποτυπώματα γύψινα των κοσμημάτων και αναγλύφων ή θα ανασκάπτουν, όπου νομίζουν αναγκαίον, τα θεμέλια δια ν΄ ανακαλύψουν επιγραφές μέσα στη γη, ούτε να τους εμποδίσει κανείς να παίρνουν κάθε πέτρα που έχει επιγραφές ή ανάγλυφον»!
Αυτό ήταν! Η αποκαθήλωση των αριστουργηματικών γλυπτών του Φειδία («μερικές πέτρες με επιγραφές ή ανάγλυφα»!), η απογύμνωση του ναού της Αθηνάς, και όχι μόνον, έχουν υπογραφεί!
Άρπαζαν ότι μπορούσαν
Το πλιάτσικο ξεκινά αμέσως. Οι άνθρωποι του Έλγιν στήνουν στα γρήγορα σκαλωσιές γύρω από τον Παρθενώνα και αρχίζουν το ανόσιο έργο τους. Εφοδιασμένοι με εργαλεία όλων των ειδών, κυρίως όμως, με βαριοπούλες, σφυροκοπούν ανελέητα τα ακριβά γλυπτά της ζωφόρου του ναού, τα κοσμήματα που άνθρωποι και στοιχειά της φύσης σεβάστηκαν και διατήρησαν για αιώνες στη φυσική τους θέση, στην εστία τους. Οι βέβηλοι σύντομα καταλαβαίνουν ότι η αποκόλληση των μαρμάρων δεν είναι εύκολη υπόθεση και ότι εκείνες οι τεράστιες «πέτρες» δεν θα αφαιρεθούν ακέραιες από τον ναό. Έτσι προχωρούν σε κάτι αποτελεσματικότερο… Με λοστάρια και σφυριά ξηλώνουν τις παραστάσεις και τις πετούν στο έδαφος απ΄ όπου σπεύδουν όπως όπως να τις μαζέψουν σε κομμάτια οι συνεργάτες τους. Όσο δε για το Ερέχθειο, απ΄ όπου οι βάνδαλοι καταφέρνουν να αποσπάσουν μία Καρυάτιδα, ο ρασοφόρος με τη μαύρη ψυχή Χαντ σε απόλυτο παραλήρημα μηνύει στον αφέντη του: «Αν ευρίσκετο εις Πειραιά μέγα πολεμικόν πλοίον, θα ηδυνάμεθα ν΄ αποκομίσωμεν ολόκληρον το κομψόν εκείνο κτίσμα αντί μίας μόνο κόρης»!
«Ό,τι και να είπω περί της αξίας αυτών δεν αρκεί. Βέβαιος είμαι ότι ουδέν υπάρχει στον κόσμο πράγμα τέλειον ως αυτά» μηνύει από τη δική του πλευρά στον Έλγιν, ο Λουσιέρι, έχοντας μείνει έκθαμβος από το κάλλος των γλυπτών του Παρθενώνα.
Κατά τις πληροφορίες του προξενικού υπαλλήλου και ευεργέτη Ι. Γεννάδιου, 30 Εγγλέζοι ναύτες μετέφεραν επάνω σε κιλλίβαντα τα συντρίμμια από τα αποκολλημένα γλυπτά των μνημείων της Ακροπόλεως στην αυλή του προξένου της Αγγλίας Σπυρίδωνα Λογοθέτη. Όπως μάλιστα σημειώνει ο Δ. Γέροντας στην «Ιστορία των Αθηναίων», πληροφορία που μεταδόθηκε από στόμα σε στόμα ήθελε τον επίσης καταγεγραμμένο ως αρχαιοκάπηλο των Αθηνών Γάλλο πρόξενο Φωβέλ να επιχειρεί με μια αφελή μέθοδο να ανακόψει την απομάκρυνση των γλυπτών από τον βράχο. Για την ακρίβεια, επειδή εκτός από κιλλίβαντα κατά τη μεταφορά χρησιμοποιήθηκε και ένα κάρο, λέγεται ότι άνθρωποι του Φωβέλ αφαίρεσαν τον ένα τροχό του, προκειμένου να εμποδίσουν την αρπαγή!
Δεν του έφτανε μόνο ο Παρθενώνας
Αποψιλώνει τον Παρθενώνα και αποκόπτει τη μία Καρυάτιδα από τον οίκο της. Προσπαθεί μετά πείσματος και μανίας να ξηλώσει και αυτό το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη, το οποίο ευτυχώς διασώζουν οι Καπουτσίνοι μοναχοί στον προαύλιο χώρο των οποίων αυτό βρίσκεται. Επιχειρεί να αποσπάσει και το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου πάνω από το θέατρο του Διονύσου, αλλά καθίσταται αδύνατη η μεταφορά του. Αφαιρεί, ωστόσο, από το μνημείο το άγαλμα του Βάκχου. Η … χάρη του φτάνει ίσαμε τα ερείπια του αρχαίου ναού του Δαφνηφόρου Απόλλωνος στο Δαφνί, από όπου αφαιρεί τρεις ιωνικούς κίονες. Αρπάζει ό,τι μπορεί από τα αρχαία μνημεία στην Ελευσίνα, τη Νεμέα και την Τίρυνθα. Βάζει στο… μάτι ακόμα και τα ευρήματα των ανασκαφών στην αρχαία Ολυμπία, τα οποία ευτυχώς διασώζονται επειδή το κόστος μεταφοράς τους στην Αγγλία υπολογίζεται εξαιρετικά υψηλό. Ο άρπαγας Έλγιν βάζει φρένο στη βέβηλη δράση του όταν του τελειώνουν τα χρήματα. Επιχειρεί να βρει χρηματοδότες για τη συνέχιση της αφαίμαξης του τόπου, αλλά δεν τα καταφέρνει και σταματά.
Δύο χρόνια περιφερόταν όπου υπήρχε αρχαιολογικός πλούτος της κλασσικής Ελλάδας. Δύο χρόνια έκλεβε αντιμετωπίζοντας ασθενείς αντιδράσεις τόσο των τουρκικών Αρχών, όσο και των ταλαιπωρημένων Ρωμιών, που προσπαθούσαν να ανασάνουν κάτω από τον οθωμανικό ζυγό. Ο Θ. Ν. Φιλαδελφεύς κάνει λόγο για «κάπως αθόρυβη, αλλά καθολική διαμαρτυρία του πληθυσμού των Αθηνών στις συνεχείς αυτές βεβηλώσεις». Ανίσχυροι οι Έλληνες να ορθώσουν το ανάστημά τους στον πλούσιο Βρετανό αξιωματούχο, θρηνούσαν μ΄ έναν θρήνο βουβό, που γίνηκε πόνος διαρκής, που γίνηκε θρύλος κι εθνική παράδοση.
Φωτογραφίες: ΑΠΕ-ΜΠΕ
- Πίεση στους ανεμβολίαστους με το βλέμμα στα Χριστούγεννα: Οσα αλλάζουν από Δευτέρα σε καταστήματα, εκκλησίες, διασκέδαση
- Μέγαρα: Το delivery των ναρκωτικών και οι κωδικές ονομασίες -Το κοκορέτσι, το τούμπανο και το πορτοκαλί- πεντόρε [εικόνες]
- Ο Χωμενίδης στο iefimerida.gr, μετά το βραβείο -Μιλάει σαν χείμαρρος για την ψηφιακή εποχή, το #metoo, τους συνωμοσιολόγους και την πολιτική
- ΚΙΝΑΛ: Όσα ξέρουμε, ως σήμερα, για τη στρατηγική των 6 υποψηφίων αρχηγών