Θα «αλλάξουν» οι πόλεις μας τις επόμενες δεκαετίες και πώς; Θα δούμε μια αρχιτεκτονική κοσμογονία με αφορμή την πανδημία και την ανάδειξη της σημασίας της βιωσιμότητας; Είναι εφικτό η Ελλάδα να αποτελέσει ένα ξεχωριστό «ταμπλό» αρχιτεκτονικής αναγέννησης σε αυτή τη νέα εποχή;
Πόσο… «σοφή» είναι η επιλογή της καριέρας στον χώρο της αρχιτεκτονικής για ένα ελληνόπουλο του 21ου αιώνα και πώς μπορεί κανείς να βρεθεί σε μια σημαντική θέση σε έναν ηγετικό οργανισμό του συγκεκριμένου τομέα; O Χρίστος Πασάς από το 1998 εργάζεται στη «Zaha Hadid Architects», μια από τις σημαντικότερες, διάσημες για την «υπογραφή» τους εταιρείες του χώρου παγκοσμίως. Ως Design Director στην εταιρεία, είναι υπεύθυνος για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση αρκετών έργων με «επίκεντρο την έρευνα και τον πειραματισμό με νέες ή ιδιάζουσες μορφές αστικού και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού», πάντα «με βασικούς πυλώνες τη σύμπτυξη της οικολογικής βιωσιμότητας και της τεχνολογίας».
Ο Έλληνας αρχιτέκτονας μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για «τις πόλεις που αλλάζουν», στο φινάλε μιας χρονιάς, στην οποία η πανδημία φαίνεται να έχει αλλάξει τα πάντα στο παγκόσμιο «χωριό» που λέγεται Γη…
Μια «κρίσιμη εποχή» για την αρχιτεκτονικη
«Οι πόλεις ανανεώνονται συνεχώς είτε γιατί υπάρχουν τεχνολογικές αναβαθμίσεις ή μεταλλάξεις, είτε γιατί το ανθρώπινο οικοσύστημα αλλάζει ή/και διαμορφώνει τις προτεραιότητες του», τονίζει ο κ. Πασάς, ερωτηθείς για το ενδεχόμενο ριζικής αλλαγής του τρόπου με τον οποίο σχεδιάζουμε τις πόλεις μας εξαιτίας της Covid-19. Δεν διστάζει, μάλιστα, να χαρακτηρίσει την περίοδο αυτή ως «κρίσιμη» για το δίπολο άνθρωπος-φυσικό περιβάλλον. «Θεωρώ ότι, σε αντίθεση με τις περασμένες βιομηχανικές επαναστάσεις, η περίοδος που διανύουμε είναι αρκετά κρίσιμη για τη σωστή διαμόρφωση των συνθηκών διαβίωσης της ανθρωπότητας σε σχέση με το υπόλοιπο φυσικό οικοσύστημα», σημειώνει ο κ. Πασάς, που επικεντρώνει τη δική του «προβολή» του αρχιτεκτονικού μέλλοντος του πλανήτη στην τεχνολογία.
«Η πανδημία έχει επιταχύνει σίγουρα την εξάπλωση κάποιων τεχνολογιών ICE (information, communication, entertainment), των τεχνολογιών ανανεώσιμης ενέργειας, ρομποτικής μεταποίησης κ.λπ. Σε επόμενο στάδιο προβλέπω ότι θα δούμε ακόμα πιο ραγδαίες εξελίξεις στον κυβερνοχώρο και την Τεχνητή Νοημοσύνη που ενδέχεται να δημιουργήσουν συνεχόμενες εντάσεις που πηγάζουν από τη μετάβαση από ένα τεχνολογικό παράδειγμα (σ.σ paradigm shift) σε άλλο», τονίζει ο Design Director στη «Zaha Hadid Architects».
Η αρχιτεκτονική που «αλλάζει σε πολλά επίπεδα»
Τα δύο βασικότερα επίπεδα στα οποία, λίγο πριν από την την αυγή του 2021 αλλάζει η αρχιτεκτονική, σύμφωνα με τον κ. Πασά, είναι «ο σχεδιασμός και η παραγωγή κτιρίων», όπως και η «σημασιολογία και το συντακτικό της αρχιτεκτονικής». Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Έλληνας αρχιτέκτονας, μέσα απ’ αυτά δημιουργείται την ίδια στιγμή και αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «άμεση αναγκαιότητα του επαναπροσδιορισμού της σχέσης του ανθρώπινου παράγοντα με το παραγωγό» του». «Προφανώς», προσθέτει με έμφαση, «η ύβρις δεν μπορεί να είναι το τελικό αποτέλεσμα».
Μια νέα αρχιτεκτονική ταυτότητα για την Ελλάδα;
Όσο για την Ελλάδα και το αν, δύο δεκαετίες στον 21ο αιώνα, η χώρα μας έχει ίσως αποκτήσει μια νέα αρχιτεκτονική «ταυτότητα», ο κ. Πασάς μιλάει για ένα περιβάλλον με πολλές δυνατότητες σε αρχιτεκτονικό επίπεδο. «Πιστεύω και ονειρεύομαι πως η χώρα μας θα γίνει ένας αρχιτεκτονικός παράδεισος», σημειώνει, επισημαίνοντας ότι, σήμερα, στην αρχιτεκτονική σκηνή της Ελλάδας «λείπει η καθαρότητα της σκέψης σε πολλά επίπεδα» αλλά και «η θετική κριτική, ο διάλογος που θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε συν-δημιουργικές δομές και πυρήνες αρχιτεκτονικού πειραματισμού», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει. «Παρατηρώ ότι υπάρχουν πολλές προσωπικότητες με ενδιαφέρουσα δουλειά, που ενδεχομένως παραμένουν μεμονωμένες. Εν τέλει, πιστεύω ότι η πηγή του διαχρονικού ελληνικού πολιτισμού γίνεται ξανά καίρια και πρέπει να διοχετευτεί μετά από αφοσιωμένη και σοβαρή μελέτη σε ένα σύγχρονο οίκο-τεχνολογικό περιβάλλον», σημειώνει ο κ. Πασάς.
Η ξεχωριστή ταυτότητα και η «υπογραφή» Zaha Hadid
Δεν είναι κάτι κοινό, ούτε εύκολο μία αρχιτεκτόνισσα, η Zaha Hadid (σ.σ. η σπουδαία Ιρακινή- Βρετανή αρχιτεκτόνισσα Ζάχα Χαντίντ έφυγε από τη ζωή το 2016 αφήνοντας πίσω της σπουδαίο αρχιτεκτονικό έργο), όπως και η σχεδιαστική υπογραφή- κληρονομιά που αφήνει στην ανθρωπότητα να είναι τέτοια που να διακρίνεται από τον μέσο ακόμη πολίτη σε όλες τις χώρες του πλανήτη. Υπάρχει άραγε κάποια «συνταγή» για να πετύχει μια αρχιτεκτονική ομάδα κάτι τέτοιο; «Πιστεύω ότι αυτό πηγάζει τόσο από την συνεχή προσπάθεια για “σπρώξιμο” των διαφόρων περιορισμών και ορίων, όσο και από τον συνεχή πειραματισμό, την αποτυχία όπως και από την κωδικοποίηση κάποιων αρχών σχεδιασμού. Όλα αυτά περνάνε αμφίδρομα μέσα από την κατασκευαστική βιομηχανία και τους τομείς μεταποίησης, οι οποίοι επίσης μετεξελίσσονται προοδευτικά», αναφέρει ο κ. Πασάς, περιγράφοντας την ξεχωριστή νοοτροπία δημιουργίας πίσω από την εμβληματική δουλειά της Zaha Hadid και των ανθρώπων της εταιρείας όλα τα χρόνια.
«Η δουλειά μας ασχολείται αρκετά, με θέματα ρευστότητας του χώρου, με την αντίθεση απλών και πολύπλοκων γεωμετριών κ.λπ., που προτείνονται με σκοπό την επίλυση διαφόρων αστικών και αρχιτεκτονικών θεμάτων. Θεμάτων που έχουν να κάνουν -μεταξύ άλλων- με την “κίνηση”, με τη βελτιστοποίηση της αίσθησης και της ανθρώπινης εμπειρίας, την αειφορία και την ανάπτυξη αισθητικής διαφοροποίησης», εξηγεί ο κ. Πασάς.
Όσον αφορά τη δική του προσωπική ψυχική, «σύνδεση» με τη μαγεία της επιστήμης της αρχιτεκτονικής, ο Έλληνας Design Director με τη διεθνή καριέρα, λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Τι σημαίνει η αρχιτεκτονική για εμένα προσωπικά; Η αρχιτεκτονική για μένα είναι η ποίηση και η εμπειρία του χώρου, κάθε χώρου που επικοινωνεί και μεταφέρει την μεταφυσική έννοια της ανθρώπινης συνύπαρξης». Όσο για το αν συστήνει σ’ έναν υποψήφιο σπουδαστή από την Ελλάδα μια καριέρα στον χώρο, αποκαλύπτει πως το μυστικό της επιτυχίας για έναν νεοεισερχόμενο στον κόσμο της αρχιτεκτονικής δημιουργίας είναι το εξής: «Φυσικά, αλλά χρειάζεται αφοσίωση, επιμονή και πολλή δουλειά».
Σταθμός του μετρό στη Μόσχα
Το ξενοδοχείο Opus στο Ντουμπάι