Με ένα χειμαρρώδες κείμενο, ο κριτικός κινηματογράφου Παναγιώτης Τιμογιαννάκης αποχαιρέτησε την Ειρήνη Παπά, και αναφέρεται στους Έλληνες σταρ που την πολέμησαν αλλά και στη λυσσαλέα μάχη που είχε δεχθεί η ηθοποιός στην Ελλάδα.
«Μόνο ''Μεγάλη Ηθοποιό'' δεν την έλεγαν στην Ελλάδα, ούτε οι κριτικοί-Θεός φυλάξοι- αλλά ούτε και το Θέατρο. Πλην ελαχίστων έως και μηδαμινών εξαιρέσεων. Δεν τους άρεσε το παίξιμό της αλλά ούτε και σε εκείνη άρεσε το δικό τους. Γι' αυτό κι ήθελε να φύγει, να πάει έξω», γράφει ο Π. Τιμογιαννάκης για τη μεγάλη Ειρήνη Παπά, που έφυγε από τη ζωή την περασμένη εβδομάδα, σε ηλικία 96 ετών.
Ο Παναγιώτης Τιμογιαννάκης αναφέρεται, μάλιστα, ονομαστικά στον Μάριο Πλωρίτη, στον Αχιλλέα Μαμάκη, τον Δημήτρη Χορν που «πολέμησε λυσσωδώς την πρόταση να πρωταγωνιστήσει στο Ηρώδειο» η Ειρήνη Παπά, αλλά και στη Μελίνα Μερκούρη.
«Εκεί που οι δικοί μας μιλούσαν για το ωραίο της κεφάλι κι ότι ως ηθοποιός ήταν ''ψυχρή'', στην Ιταλία έγραφαν για μία από τις μεγαλύτερες τραγωδούς του κόσμου, για μια φωνή που βγαίνει μέσα από τα έγκατα της ελληνικής γης, που ακουμπάει πάνω στην πέτρα», γράφει χαρακτηριστικά.
Μάλιστα, αποκαλύπτει την αντίδρασή της όταν ο Μάρλον Μπράντο, καλεσμένος του Ομίλου Λάτση, είχε δηλώσει πως τον γέμιζε δέος ότι στον ίδιο χώρο παρευρισκόταν «η μεγαλύτερη εν ζωή διεθνής τραγωδός Ειρήνη Παπά», με αποτέλεσμα να ταρακουνηθεί κάτι. «Α, είμαι μεγάλη τραγωδός επειδή τώρα το είπε ο Μάρλον Μπράντο; Διαφορετικά δεν θα ήμουν;», είπε.
Αντίθετα, όπως αναφέρει, στο εξωτερικό η Ειρήνη Παπά τιμήθηκε με διακρίσεις, ιδιαίτερα στην Ιταλία, που τη θεωρούσε δεύτερη πατρίδα της, ενώ έκανε πρωτοφανείς συνεργασίες με τα μεγαλύτερα κινηματογραφικά ονόματα.
Ολόκληρη η ανάρτηση του Π. Τιμογιαννάκη:
ΕΙΡΗΝΗ ΜΟΥ, ΚΑΛΗ ΑΝΑΠΑΥΣΗ
Η ΕΙΡΗΝΗ Παπά είναι η ΕΙΡΗΝΗ του τίτλου, η οποία μας άφησε για μια οφειλόμενη στον εαυτό της αιώνια ξεκούραση.
Κι επειδή έχω ζήσει πολλά μαζί της στο εξωτερικό, θέλω να πω κάποια πράγματα για αυτήν, να της δώσω το φιλί του αποχωρισμού.
Διότι, την Ειρήνη Παπά την τιμούν τα τελευταία χρόνια ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΚΑΝΟΥΝ, το τι έχει προηγηθεί, όμως, δεν είναι ακριβώς έτσι. Κι είναι πράγματα που την Ειρήνη την πείραζαν, την ενοχλούσαν, αλλά δεν το έβαζε και κάτω. Διότι βγήκε νικήτρια με το δόγμα «Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΕΚΔΙΚΗΣΗ».
Μόνο «Μεγάλη Ηθοποιό» δεν την έλεγαν στην Ελλάδα, ούτε οι κριτικοί-Θεός φυλάξοι- αλλά ούτε και το Θέατρο. Πλην ελαχίστων έως και μηδαμινών εξαιρέσεων. Δεν τους άρεσε το παίξιμό της, αλλά ούτε και σε εκείνη άρεσε το δικό τους. Γι' αυτό κι ήθελε να φύγει, να πάει έξω.
Εδώ μόνο ως ομορφιά την αναγνώριζαν, ως δωρική παρουσία, κυρίως ως ωραίο κεφάλι, η ίδια είχε θέμα με το τι της έγραφαν ή ο Μάριος Πλωρίτης ή ο Αχιλλέας Μαμάκης ή με το πώς την αντιμετώπιζε το κατεστημένο του Θεάτρου ή το Εθνικό, που ουδέποτε την κάλεσε ούτε καν στη Μεταπολίτευση όταν επέστρεψε, μια και στην 7ετία τής είχε αφαιρεθεί η άδεια εισόδου στη χώρα ως persona non grata. Κι ας είχε πλέον διακριθεί στο εξωτερικό ως ΤΡΑΓΩΔΟΣ και της είχαν ανοίξει τις πύλες κι έπαιζε αρχαίο δράμα στα αγγλικά, στα γαλλικά, στα ιταλικά, στα ισπανικά. Κυρίως η ΙΤΑΛΙΑ ήταν η χώρα που την υιοθέτησε. Ήταν η δεύτερη μάνα της. Την τίμησε ως το τέλος με σωρεία διακρίσεων, και πανεπιστημιακών ακόμα, ως GRANDE IRENE, όπως την αποκαλούσαν οι Ιταλοί, την ίδια ώρα που στην Ελλάδα της έγραφαν «Μετεξεταστέα η Παπά στο Ηρώδειο» ή ο «Κακογιάννης είδε κι έπαθε να την κάνει ηθοποιό». Την ίδια ώρα που είχε πάρει ΔΥΟ ΒΡΑΒΕΙΑ, απανωτά, στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης κι οι κατεστημένοι που ανέκαθεν υποτιμούσαν και το σινεμά, το θεωρούσαν αυτό ως επιβεβαίωση πως όλα αυτά οφείλονται στο ωραίο της κεφάλι.
Τα ίδια επικαλέστηκε κι ο Δημήτρης Χορν, το 1979, όταν πολέμησε λυσσωδώς την πρόταση να πρωταγωνιστήσει στο Ηρώδειο, στο «ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΚΑΙ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ» του ΣΑΙΞΠΗΡ σε σκηνοθεσία ΜΙΧΑΛΗ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗ, με παρτενέρ τον ΚΩΣΤΑ ΚΑΖΑΚΟ, με τον οποίο είχαν κάνει μαζί και την κινηματογραφική «Ιφιγένεια», του Κακογιάννη πάλι, κι ήθελε η Μοίρα να φύγουν ταυτοχρόνως… Ο Χορν λοιπόν εισηγήθηκε τότε να μην της επιτραπεί να παίξει στο Ηρώδειο διότι η Ειρήνη Παπά δεν έχει παίξει ποτέ της θέατρο στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον Χορν. Κι είχε πει και το απαξιωτικό ότι ο μόνος λόγος που θα μπορούσε να της δοθεί το Ηρώδειο ήταν για να βάλουν μια οθόνη και να δείχνει το ωραίο της κεφάλι.
Φυσικά, το Ηρώδειο τής δόθηκε, η παράσταση έγινε, 4 μέρες ήταν πουλημένα τα εισιτήρια μέχρι και για ορθίους και το πάρτυ είχε μεταφερθεί στον Τύπο.
Χαρά στα κουράγια της κι ύστερα από λίγο τη γνώρισα. Πρώτα στην Αθήνα, στη συνέντευξη Τύπου για τις «ΩΔΕΣ», τον δίσκο με τον Βαγγέλη Παπαθανασίου που την ταξίδεψε στα πέρατα του κόσμου - είπε τότε μια κριτικός «ίσως να ανακάλυψαν ότι το ταλέντο της είναι τραγουδιστικό διότι υποκριτικό δεν είναι» (σας μιλάω για ΛΥΣΣΑ) και μετά βρέθηκα στη Ρώμη κι εκεί ήρθα σε επαφή με ΙRENE PAPAS και το τι σήμαινε για τους Ιταλούς.
Εκεί που οι δικοί μας μιλούσαν για το ωραίο της κεφάλι κι ότι ως ηθοποιός ήταν «ψυχρή», στην Ιταλία έγραφαν για μία από τις μεγαλύτερες τραγωδούς του κόσμου, για μια φωνή που βγαίνει μέσα από τα έγκατα της ελληνικής γής, που ακουμπάει πάνω στην πέτρα, και φυσικά λύθηκε εντελώς η απορία μου περί του ότι αυτή η γυναίκα έκανε τεράστια διεθνή καριέρα δίπλα σε μεγάλα ονόματα σκηνοθετών και πρωταγωνιστών κι εδώ απαξίωναν τις διεθνείς συμμετοχές της.
Όλα αυτά, βέβαια, μέχρι τα τελευταία χρόνια που έφευγαν οι παλιοί, λιγόστευαν οι σταρ, άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι η γυναίκα είναι κάποια πολύ σημαντική κι ήρθε κι ο Μάρλον Μπράντο, καλεσμένος του Ομίλου Λάτση, και στη συνέντευξη Τύπου είπε ότι τον γεμίζει δέος το γεγονός ότι στον ίδιο χώρο παρευρίσκεται η μεγαλύτερη εν ζωή διεθνής τραγωδός Ειρήνη Παπά. Εκεί, ήταν κι η εποχή των πολλών μήντια, κάτι ταρακουνήθηκε. Θαρρείς και την ανακάλυψαν. Κι όταν κάποιος της αναφέρθηκε σε αυτό και πως ο Μάρλον Μπράντο είπε αυτά περί της μεγάλης τραγωδού, εκείνη απάντησε «α, είμαι μεγάλη τραγωδός επειδή τώρα το είπε ο Μάρλον Μπράντο; Διαφορετικά δεν θα ήμουν;»
Της ήταν πολύ ξεκαθαρισμένα όλα αυτά μέσα της, διότι τις απαντήσεις τις είχε πάρει εξαρχής. A, όσο για περί δεσμού με Μάρλον Μπράντο, δεν μου είχε πει ποτέ τίποτε, για το μόνο έρωτά της στα χρόνια της Ιταλίας που μου είχε μιλήσει και μου τον είχε συστήσει κιόλας, ήταν ο ΝΙΝΟ MΑΝΦΡΕΝΤΙ. Για τον Μπράντο έτρεφε απεριόριστο θαυμασμό, όπως και για τον Ντε Νίρο στη συνέχεια, αλλά περί «στενού» δεν μου είχε πει τίποτα. Εκ των υστέρων τα διαβάζω.
Προχωράμε.
Ο Φίνος, λοιπόν, ήταν ένας άνθρωπος που την πίστευε και την ήθελε, σε αντίθεση με τη Μελίνα, που δεν ήθελε ούτε να την βλέπει. Την έβαλε αμέσως σε ρόλο ντάμας στο «ΧΑΜΕΝΟΙ ΑΓΓΕΛΟΙ» του Τσιφόρου με την Σμαρούλα Γιούλη ως «ενζενύ», κι αμέσως της έκανε πρωταγωνιστικό δικό της, τη «ΝΕΚΡΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ» του Φρίξου Ηλιάδη που το έστειλε στις Κάνες κι εκεί ΑΛΛΑΞΑΝ ΟΛΑ ΔΙΑ ΜΙΑΣ για την Ειρήνη.
Μέχρι τότε, μου έχει πει, την έβαζαν να παίζει σε ρολάκια στο «Ρεξ» ή σε επιθεωρήσεις στο «Παπαϊωάννου» που δεν ήταν το είδος της. «Κι ήμουν σε αδιέξοδο. Γι' αυτό κι έκανα εντατικά αγγλικά για να φύγω έξω, με την πρώτη ευκαιρία».
Κι όντως, με το που πήγε στις Κάνες και την είδαν, δόθηκε και μια δημοσιότητα στο ότι τη χόρεψε ο Αλή Χαν (φυσικά ΚΑΙ ΔΕΝ ΤΗ ΡΩΤΗΣΑ ΑΝ Η ΣΧΕΣΗ τους ΠΡΟΧΩΡΗΣΕ ΚΑΙ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΧΟΡΟ), διότι εκείνο που σίγουρα συνέβη, που την ενδιέφερε και που ενδιέφερε και μένα δεν ήταν αν πέρασαν βραδιά με τον Αλή Χαν αλλά το ότι την κάλεσαν από τη LUX FILM, την εταιρία που είχαν συνεταιρικά ο ΚΑΡΛΟ ΠΟΝΤΙ κι ο ΝΤΙΝΟ ΝΤΕ ΛΑΟΥΡΕΝΤΙΙΣ, μόλις είδαν τη «Νεκρή Πολιτεία», να πάει στη Ρώμη για να της κάνουν δοκιμαστικό. Κι έτσι, αντί να επιστρέψει στην Αθήνα, τράβηξε για τη Ρώμη. Όπου εκεί είχε το ραντεβού με την επιτυχία, την αληθινή αναγνώριση, την απομάκρυνση από τη ζήλια, τη μικροψυχία και την τοξικότητα. Διότι η LUX FILM της έκανε το δοκιμαστικό κι ένα συμβόλαιο για 5 χρόνια.
Φυσικά και την ξεκίνησαν με ταινίες χλαμυδάτες της Τσινετσιτά, έγχρωμες παραγωγές, δίπλα σε σταρ της εποχής όπως η Αννα Μαρία Φερέρο, η Τζάνα Μαρία Κανάλε, στην Ελλάδα του ’52 και του ’53, καταλαβαίνετε τι λέμε και τι γινόταν εδώ ενώ η Ειρήνη τραβούσε το δρόμο της πλέον στην Ιταλία. Όπου μαζί με τις «χλαμύδες» έπαιξε και στις «ΑΠΙΣΤΕΣ» του ΜΑΡΙΟ ΜΟΝΙΤΣΕΛΙ μαζί με την ΤΖΙΝΑ ΛΟΛΟΜΠΡΙΓΚΙΤΑ και την ΜΑΡΙΝΑ ΒΛΑΝΤΥ, και έπαιξε και στην υπερ-παραγωγή «ΑΤΤΙΛΑΣ-Η ΜΑΣΤΙΓΞ ΤΟΥ ΘΕΟΥ», πλάι στον ΑΝΤΟΝΥ ΚΟΥΗΝ και τη ΣΟΦΙΑ ΛΟΡΕΝ, ως η «άλλη» απέναντι στη Λόρεν, η γυναίκα του Αττίλα η προφήτισσα που την αφήνει ο πολέμαρχος για τη Ρωμαία Ωνορία…
Μετά, ήταν μοιραίο να έρθει και το Χόλυγουντ. Το πρώτο βήμα ήταν θετικό, ήταν στη Μέτρο Γκόλντουιν Μάγιερ με σκηνοθέτη τον ΡΟΜΠΕΡΤ ΓΟΥΑΪΖ παρακαλώ και πρωταγωνιστή τον ΤΖΕΗΜΣ ΚΑΓΚΝΕΥ, παρακαλώ επίσης. Το «ΕΛΥΓΙΣΑ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ» (A tribute to a bad man). H δεύτερη, όμως, εμπειρία ήταν τραυματική, έφαγε μεγάλο μποϋκοτάζ από τον Ρόμπερτ Τέιλορ, ο οποίος ήθελε δίπλα του τη νεοαποκτηθείσα σύζυγο Ούρσουλα Τις (δεν την έμαθε ποτέ κανείς ώστε να τη θυμάται) κι αυτό της στοίχισε… Κι άρχισε να βλέπει και πώς λειτουργούν τα πράγματα στις μεγάλες αρένες.
Κι ήρθε στην Ελλάδα. Για λίγο. Για θέατρο πρώτα, όπου ξανάπαιξε στη Σκηνή, δίπλα στο Νίκο Χατζίσκο, στο Κηποθέατρο Μαυροματαίων, τον «ΙΟΥΔΑ» του ΣΠΥΡΟΥ ΜΕΛΑ και μετά την άρπαξε κυριολεκτικά ο ΚΑΤΡΑΚΗΣ, με τον οποίο έζησαν κι έρωτα και συνεργάστηκαν πολλές φορές κι έκαναν θέατρο τη «ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΠΙΘΗΚΩΝ», ΤΟ ΓΝΩΣΤΟ ΦΙΛΜ «Κληρονομήστε τον άνεμο». Έκανε και κάποιες ελληνικές ταινίες (με καλύτερη τη «Λίμνη των στεναγμών», του Γρηγορίου), αλλά το εξωτερικό δεν την άφηνε. Κι ήρθε και τη βρήκε εδώ.
Στη μεγάλη παραγωγή «ΤΑ ΚΑΝΟΝΙΑ ΤΟΥ ΝΑΒΑΡΟΝΕ» που θα γυριζόταν στη Ρόδο και θα έπαιζε τον ένα από τους δύο βασικούς γυναικείους ρόλους (ο άλλος ήταν για την Ιταλίδα Τζία Σκάλα, η οποία είχε τραγική κατάληξη) δίπλα σε παρτενέρ ΓΚΡΕΓΚΟΡΥ ΠΕΚ, ΝΤΕΗΒΙΝΤ ΝΙΒΕΝ και ΑΝΤΟΝΥ ΚΟΥΗΝ (με τον οποίο θα τη συνδέσει καλλιτεχνική μοίρα και θα παίξουν άπειρες φορές).
Σκεφτείτε τώρα τις διάφορες του τότε θεάτρου να βλέπουν την Παπά, που την είχαν «εξοβελίσει», να παίζει δίπλα στα θηρία, ε, πώς θα αντιδρούσαν για να δικαιολογήσουν τα δικά τους αδικαιολόγητα.
Μόνο η Σμαρούλα Γιούλη, προς τιμήν της, μίλησε κάποια στιγμή για αυτό και γενναιόδωρα αποκρίθηκε «Η Ειρήνη έκανε την καλύτερη καριέρα από όλες μας. Ποια από εμάς δεν θα ήθελε να ήταν στη θέση της;».
Ο Θεός του Χιλιομοδιού, όμως, μαζί με τα «Κανόνα του Ναβαρόνε» που ήρθαν και την βρήκαν εδώ, της στέλνει και μια ελληνική ταινία που καμία άλλη ηθοποιός δεν είχε γυρίσει, ούτε επρόκειτο. Την απόπειρα μεταφοράς αρχαίου δράματος στην οθόνη. «ΑΝΤΙΓΟΝΗ». Από τον ΓΙΩΡΓΟ ΤΖΑΒΕΛΑ. Δίπλα της κι ο Κατράκης-Κρέων. Και μια υπέροχη διανομή. Ξαφνικά ανακαλύπτεται «τραγωδός». Ω ναι, κινηματογραφική με το ωραίο της κεφάλι. Μόνο που έπαιζε. Κι έρχεται ο επόμενος μοιραίος, ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ και την επικυρώνει ως ΤΡΑΓΩΔΟ, διεθνοποιώντας την, με την «ΗΛΕΚΤΡΑ».
Η Ανθρωπότητα, τα Διεθνή Φεστιβάλ με αρχηγό τις Κάννες, η Ακαδημία των Οσκαρ στην αναγνωρισμένη από αυτούς «Ηλέκτρα» του Κακογιάννη επικύρωναν και την τραγωδό του.
Ήρθε μετά κι ο «ΑΛΕΞΗΣ ΖΟΡΜΠΑΣ» κι η ΕΙΡΗΝΗ Παπά ξεκινά και γίνεται Ιστορία.
Στην Ιταλία ξαναγύρισε ως διάσημη πλέον, η Ιταλία της πρόσφερε τη μητρική αγκαλιά που τόσο είχε ανάγκη, στην Ιταλία άραξε, αγόρασε και σπίτι στο Τραστέβερε στη Via Piscinula κι από εκεί έκλεινε τις διεθνείς δουλειές της, η Ιταλία της πρόσφερε άσυλο όταν στη Δικτατορία ο φιλοχουντικός Τύπος την αποκαλούσε «ερυθρά πόρνη» και της απαγόρευαν την είσοδο. Υπάρχει περιστατικό που ήρθε στην Ελλάδα με πλοίο, τότε ακόμα τα πλοία από Ιταλία έρχονταν στον Πειραιά, δεν πήγαιναν στην Πάτρα, και δεν της επέτρεψαν οι Αρχές να αποβιβαστεί.
Γύρισε στην Ιταλία και την περίμεναν πράγματα. Πρώτα από όλα, το αγαπημένο της φιλμ, που πολλοί δεν γνωρίζουν ποιο είναι κι είναι αυτό, το «A CIASCUNO IL SUΟ» (Στον καθένα τα δικά του) του ΕΛΙΟ ΠΕΤΡΙ, δίπλα στον ΤΖΑΝ ΜΑΡΙΑ ΒΟΛΟΝΤΕ, προάγγελος του «Υπεράνω πάσης υποψίας» (δεν παίχθηκε στην Ελλάδα λόγω Δικτατορίας), ο Ντε Λαουρέντις την καλεί για την παραγωγή που θα κάνει στη RAI, την «ΟΔΥΣΣΕΙΑ» σε σκηνοθεσία ΦΡΑΝΚΟ (όχι Φραντσέσκο, άλλος είναι αυτός) ΡΟΣΙ, δίπλα στον πανέμορφο Γιουγκοσλάβο ΜΠΕΚΙΜ ΦΕΜΙΟΥ, που είχε θριαμβεύσει στο «Συνάντησα κι ευτυχισμένους τσιγγάνους» της πατρίδας του κι είχε τότε ξετρελάνει την Ιταλία… Κι ο ατζέντης που της έκλεινε τις διεθνείς δουλειές με ορμητήριο την Ιταλία, της κλείνει το «Ζ» του Γαβρά στην Αλγερία, της εξασφαλίζει την Αικατερίνη της Αραγωνίας στην «Άννα των χιλίων ημερών» στην Αγγλία, δίπλα στον Ρίτσαρντ Μπάρτον και τη Ζενεβιέβ Μπυζόλντ (στο έργο αυτό είχε παίξει τη σαιζόν 1950-51, όταν είχε ανεβεί στην Αθήνα στο «Ρεξ» με το Δημήτρη Μυράτ και τη Μελίνα Μερκούρη και την είχαν σχεδόν κάτι λίγο παραπάνω από κομπάρσα.., τώρα έπαιζε το συμπρωταγωνιστικό γυναικείο ρόλο, σε παραγωγή του Χόλιγουντ στην Αγγλία από τον παραγωγό της «Καζαμπλάνκα», τον ΧΩΛ ΓΟΥΟΛΙΣ. Στην Ελλάδα, λόγω persona non grata, το φιλμ ήρθε με κομμένες τις σκηνές της Ειρήνης και σε κάποια σημεία δεν καταλαβαίναμε τι γίνεται, όπως το ίδιο συνέβη και με ένα αμερικάνικο φιλμ που γύρισε σε Νέα Υόρκη και Ιταλία, το «ΣΑΝΤΑ ΜΑΜΑ» (The brotherhood) του ΜΑΡΤΙΝ ΡΙΤ, όπου έπαιζε τη σύζυγο του ΚΕΡΚ ΝΤΑΓΚΛΑΣ, αλλά σύζυγο ακούγαμε και σύζυγο δεν βλέπαμε…
Μετά ήρθαν οι «ΤΡΩΑΔΕΣ» όπου την έβαλε ο ΚΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ δίπλα στην ΚΑΘΡΗΝ ΧΕΠΜΠΟΡΝ, την ΒΑΝΕΣΑ ΡΕΝΤΓΚΡΕΗΒ και τη ΖΕΝΕΒΙΕΒ ΜΠΥΖΟΛΝΤ και συνέβη το απίστευτο: Ο Τύπος ξεχώρισε από αυτό το μπουκέτο την Παπά και το NATIONAL BOARD OF REVIEW ήταν η μόνη ένωση εκείνη τη χρονιά (1972) που δεν έδωσε το βραβείο στην ΤΖΕΗΝ ΦΟΝΤΑ για την «ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ» (Klute), που κατέληξε στο ΟΣΚΑΡ, ούτε σε κάποια από τις συνυποψήφιές της για το Όσκαρ αλλά στην ΕΙΡΗΝΗ Παπά για τις «ΤΡΩΑΔΕΣ» Την είχαν ξεχωρίσει ως σταθερό και στέρεο παίξιμο με γνώση πάνω στο αντικείμενο, το συνδυασμό τραγωδίας και σινεμά, κάτι που δεν είχαν αναγνωρίσει με ασφάλεια στις άλλες τρεις.
Κι έτσι η «ψυχρή με το όμορφο κεφάλι», όπως την έλεγαν οι πατριώτες τότε…προχωρά ακάθεκτη. Έρχεται ο Φραντσέκο Ρόζι, της κάνει άλλες δύο ταινίες με τον Βολοντέ, το «Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ ΣΤΟ ΕΜΠΟΛΙ» και το «ΧΡΟΝΙΚΟ ΕΝΟΣ ΠΡΟΑΝΑΓΓΕΛΘΕΝΤΟΣ ΘΑΝΑΤΟΥ», που το γύρισαν στην Κολομβία κι έγινε χαμός τότε, διότι οι «Ωδές» του Παπαθανασίου είχαν κάνει θραύση στη Νότιο και την Κεντρική Αμερική κι η Ειρήνη δεν πίστευε αυτό που είχε αντικρίσει ως εκδηλώσεις λατρείας. Με τον Μαρκές τον συγγραφέα του έργου είχε ήδη ξεκινήσει η επαφή κι είχε κάνει προηγουμένως στο Μεξικό την «ΕΡΕΝΤΙΡΑ», το άλλο του βιβλίο.
Την ίδια ώρα -συνομήλικα είναι τα γεγονότα- που εδώ δεν θέλουν να της δώσουν το Ηρώδειο και δεν τη θεωρούν ηθοποιό αλλά ωραίο κεφάλι.
Εν τω μεταξύ, αυτό που δεν έχουν καταλάβει με την Ειρήνη Παπά είναι πως παίζοντας τραγωδίες στο θέατρο και σε έργα διεθνών συγγραφέων στο σινεμά ή και στην τηλεόραση, είχε δημιουργηθεί μια τεράστια προσωπικότητα με καριέρα guest, κορυφαίου δηλαδή ονόματος που έμπαινε σε ανάλογες ταινίες, όπως τότε με τη «ΓΡΑΜΜΗ ΑΙΜΑΤΟΣ» (BLLODLINE) που κάλεσαν την Ειρήνη μαζί με τον ΟΜΑΡ ΣΑΡΙΦ, την ΡΟΜΥ ΣΝΑΪΝΤΕΡ και τον ΜΩΡΙΣ ΡΟΝΕ, να συνδράμουν ως guest το come back της Ωντρευ Χέπμπορν.
Αλλά δεν τελειώνει εδώ, έχει συνέχεια. Διότι μαζί με την Ιταλία που την έχει λατρέψει και την έχει ανεβάσει στα ουράνια, έρχεται κι η ΙΣΠΑΝΙΑ. Ζήλεψε. Κι αρχίζει μια παράλληλη καριέρα εκεί, με αρχαίο δράμα, στα Ισπανικά παρακαλώ, με τη βασιλική οικογένεια, βασικά την τότε βασίλισσα Σοφία να την στηρίζει, σε μια Ισπανία που μαζί με την Νούρια Εσπέρ έπεφταν στα πόδια της Ειρήνης, προσκυνώντας τη Μεγάλη Τραγωδό, si, η οποία έπαιζε αρχαία δράματα στα Ισπανικά.
Ας σημειωθεί ότι στην Ελλάδα η μία και μοναδική φορά που πήγε στην Επίδαυρο ήταν με τον Οργανισμό Κύπρου. Ούτε Εθνικό ούτε ΚΘΒΕ ούτε Κουν ούτε Αμφιθέατρο ούτε κανείς… Μόνο με το ΘΟΚ. Για την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή αυτή τη φορά, πάλι από τον Κακογιάννη, με μουσική του Παπαθανασίου… Είχα πάει σε μια πρεμιέρα της στη Βαλένθια, ήταν μαζί κι ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΕΝΤΖΙΚΩΦ, που της είχε φτιάξει κάτι ονειρεμένα κοστούμια, κι αυτό που συνέβαινε ήταν μοναδικό.
Την είχα ρωτήσει τότε, μετά την παράσταση, που ήταν λίγο αποκαμωμένη αλλά κι ορεξάτη, για τη σχέση της με το αρχαίο δράμα στην Ελλάδα, όταν βλέπω τέτοια υποδοχή στην Ευρώπη, μετά την Ιταλία, τώρα την Ισπανία κι όλο αυτό με κάθε επισημότητα. Εκεί μου είπε πολλά για τη Σχολή Μινωτή και Ροντήρη και για το πώς την απέπεμπαν επειδή η ίδια δεν άντεχε αυτό το παίξιμο, το θεωρούσε ρυθμικό και ξεπερασμένο, ότι έχανε την ουσία του αρχαίου δράματος κι ότι η αρχαία τραγωδία είναι πάνω από όλα τραγωδία, δεν μπορεί να μη σε συγκινεί όταν συμβαίνουν αυτά που συμβαίνουν. Εκεί έβγαζε και μια μίνι (κάποιες φορές και… μάξι) περιφρόνηση προς τους κριτικούς… Και τα κλισέ τους.
Μου το ξαναείπε, σε άλλη βερσιόν, πάνω στο παίξιμο εν γένει, μια φορά στο Βερολίνο. Όχι στο Φεστιβάλ. Γινόταν μια εκδήλωση πολύ επίσημη, προς τιμήν καλλιτεχνών της Μεσογείου. Κι είχαν καλεσμένους για να τους παρασημοφορήσουν την ΕΙΡΗΝΗ Παπά ως ΕΛΛΑΔΑ, τον ΑΛΜΠΕΡΤΟ ΣΟΡΝΤΙ ως ΙΤΑΛΙΑ και τον ΠΕΔΡΟ ΑΛΜΟΔΟΒΑΡ ως Ισπανία. Πέρα από τα καταπληκτικά, τα τιμητικά και τα συγκινητικά εκεί μέσα, εντύπωση μου προξένησε στη συνέχεια η περίπτωση Αλμοδόβαρ απέναντί της. Ήμουν εκεί ως καλεσμένος της, μου είχε ζητήσει να είμαι ο καβαλιέρος της σε αυτό το ταξίδι των διήμερων εκδηλώσεων, είχα πάει και την παρέλαβα από τη Ρώμη και τη συνόδευσα στο Βερολίνο για το διήμερο. Τότε λοιπόν εμφανίστηκε ο Πέδρο Αλμοδόβαρ, εκεί που καθόμασταν, ο οποίος μας κάλεσε, την Ειρήνη δηλαδή κι εμένα ως καβαλιέρο της, να βγούμε μετά για ποτό. Εκείνο τον καιρό έβγαινε με μια κούκλα αληθινή, τρανς γυναίκα. Δεν ξέρω ως πού έφτανε η σχέση τους. Βγήκαμε λοιπόν οι τέσσερίς μας. Μα σε όλη τη διάρκεια των δύο ποτών, διότι δεν περιοριστήκαμε στο ένα, ο Πέδρο δεν σταματούσε να πλέκει το εγκώμιο της Ειρήνης, να την εκθειάζει ως ηθοποιό, να συζητεί σενάρια και ρόλους (κι εμείς βέβαια στην κουβέντα, δεν μας είχε γραμμένους, εμένα και τη συνοδό του, υπέροχος τύπος) με όλο αυτό να καταλήγει ότι στην επόμενη ταινία θα την έχει. Δυστυχώς, τους τα «χάλασε» η Νούρια Εσπέρ που έστειλε μαντάτο θεατρικής συνεργασίας, όνομα που στην Ισπανία είναι κάτι σαν Παξινού (καλά μην υπερβάλω, πάντως κορυφαίο όνομα στην τραγωδία και στο κλασικό ρεπερτόριο) και κάπου συνέπεσαν τα ρημάδια. Προσωπικά, στενοχωρήθηκα περισσότερο από την ίδια την Ειρήνη για την ταινία του Αλμοδόβαρ που δεν έγινε.
Τότε λοιπόν, μετά από εκείνο το νυχτέρι με τον Αλμοδόβαρ, κάναμε μια μακρά συζήτηση πάνω στο παίξιμο και στο γιατί η Ελλάδα των κατεστημένων την είχε πολεμήσει. Δεν κρατούσε κακία. Απλά, απέρριπτε τον τρόπο με τον οποίο έπαιζαν, οπότε είχε καταλήξει στην «αμοιβαιότητα των εκτιμήσεων».
Δεν χρειάζεται να πω κάτι άλλο περί του ποια ήταν η ΕΙΡΗΝΗ Παπά και τι σήμαινε για τους Ξένους. Αν και θα μπορούσα να γράψω άλλα τόσα επί του 7…
Ειρήνη, σου είχα υποσχεθεί ότι θα τα γράψω και το έκανα. Η συνείδησή μου είναι καθαρή λευκό σεντόνι, κι ο καθρέφτης μου περιμένει να πάω να τον κοιτάξω, να με δει κι αυτός.