Μια νέα παραλλαγή του κορωνοϊού έχει μπει στο μικροσκόπιο των ειδικών από τα μέσα του περασμένου Φεβρουαρίου. Πρόκειται για το στέλεχος B.1.1.318, που έγινε γνωστό στο ευρύ κοινό -λανθασμένα- ως «αθηναϊκή μετάλλαξη» του κορωνοϊού.
Ήδη από τον Απρίλιο του 2020 o Δημήτρης Θάνος, ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), εξηγούσε τον τρόπο με τον οποίο θα χαρτογραφηθούν οι ιοί που ευθύνονται για την πανδημία στην Ελλάδα, ενώ τον περασμένο Μάρτιο το iefimerida.gr μπήκε στα «άδυτα» του ιδρύματος της Ακαδημίας Αθηνών, εκεί όπου ανιχνεύονται οι μεταλλάξεις.
Τα δεδομένα για την παραλλαγή που εντοπίστηκε στην Αθήνα
Μετά το «καμπανάκι» του Σωτήρη Τσιόδρα για τις μεταλλάξεις στη διάρκεια της τακτικής σύσκεψης για την πορεία της πανδημίας, αρκετοί άρχισαν να αναλύουν τα δεδομένα για παραλλαγή του κορωνοϊού που ταυτοποιήθηκε στο κέντρο της Αθήνας.
Ο κ. Θάνος, ο άνθρωπος που μαζί με την ομάδα του ανίχνευσαν πρώτοι τη συγκεκριμένη παραλλαγή στη χώρα (είχαν προηγηθεί αυτές της Νοτίου Αφρικής και της Ινδίας), ανέλυσε στο iefimerida.gr τα μέχρι στιγμής δεδομένα για το στέλεχος B.1.1.318.
«Δεν είναι αθηναϊκή μετάλλαξη»
Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά, η μετάλλαξη δεν ξεκίνησε από την Ελλάδα και είναι γνωστή εδώ και αρκετό καιρό στην επιστημονική κοινότητα.
«Κατ' αρχάς, θέλω να επισημάνω ότι είναι μεγάλο λάθος να την ονομάζουμε αθηναϊκή μετάλλαξη. Δεν είναι αθηναϊκή μετάλλαξη. Το συγκεκριμένο στέλεχος, η παραλλαγή πιο σωστά, έχει κωδικό όνομα. Πρόκειται για την B.1.1.318. Την παραλλαγή αυτή την ανιχνεύσαμε πρώτη φορά στα μέσα Φεβρουαρίου 2021 και από τότε παρακολουθούμε πολύ στενά τη διασπορά της. Το ενδιαφέρον αυτής της παραλλαγής του κορωνοϊού είναι ότι μεταξύ των αρκετών μεταλλάξεων που έχει στο γενετικό της υλικό -σε σχέση με το αρχικό στέλεχος του κορωνοϊού- είναι η μετάλλαξη E484K στην πρωτεΐνη-ακίδα, η οποία χρησιμοποιείται από τον ιό για την είσοδό του στα κύτταρα, αλλά και αποτελεί την πρωτεΐνη-στόχο του ανοσολογικού συστήματος μετά από νόσηση ή εμβολιασμό», σημειώνει.
«Αυτή η αλλαγή στην πρωτεΐνη-ακίδα υπάρχει και σε άλλα στελέχη του κορωνοϊού, όπως το νοτιοαφρικάνικο, το βραζιλιάνικο και σε αρκετά άλλα στελέχη που κυκλοφορούν παγκοσμίως. Η συγκεκριμένη μετάλλαξη είναι ειδικού ενδιαφέροντος, διότι έχει συνδεθεί με ανοσολογική διαφυγή», λέει ο κ. Θάνος στο iefimerida.gr. Τι σημαίνει όμως αυτό;
«Τα εξουδετερωτικά αντισώματα τα οποία συνθέτει ο οργανισμός μας, είτε μετά από μόλυνση είτε μετά από εμβολιασμό, έχουν μικρότερη δεσμευτική ικανότητα προς την πρωτεΐνη-ακίδα που φέρει αυτήν την αλλαγή».
«Αυξάνεται σταδιακά η διασπορά της»
Σύμφωνα με τον κ. Θάνο, «το δεύτερο σημείο που μας έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον είναι ότι από τη στιγμή που ταυτοποιήθηκε στο πλαίσιο της γονιδιωματικής επιτήρησης του κορωνοϊού τον περασμένο Φεβρουάριο, ακολουθεί μια σταδιακή αύξηση της διασποράς της. Η διασπορά της φαίνεται ότι είναι περισσότερο επικεντρωμένη στον Κεντρικό Τομέα Αθηνών. Από τα 14.000 sequencings (προσδιορισμός της πλήρους αλληλουχίας των 30.000 βάσεων του γονιδιώματος του κορωνοϊού) που έχουμε πραγματοποιήσει σε αντίστοιχο αριθμό κρουσμάτων από το πρώτο κύμα της πανδημίας μέχρι σήμερα, τα 1.050 περίπου αφορούν στη συγκεκριμένη παραλλαγή».
«Μπορεί να ανταγωνίζεται επιτυχώς τη βρετανική παραλλαγή»
Όπως προσθέτει ο πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, «ένα άλλο σημείο που είναι πραγματικά ενδιαφέρον είναι ότι παρουσιάστηκε και αναπτύσσεται παρουσία της βρετανικής παραλλαγής, το οποίο σημαίνει ότι θα πρέπει το στέλεχος Β.1.1.318 να έχει κάποιο συγκριτικό πλεονέκτημα, καθώς η βρετανική μετάλλαξη έχει επικρατήσει παγκοσμίως, κυρίως λόγω της ιδιαίτερα αυξημένης μεταδοτικότητάς της.
»Στην Ελλάδα πάνω από το 90% των μολύνσεων τους τελευταίους 4 περίπου μήνες αφορούν στη βρετανική μετάλλαξη, η οποία φαίνεται ότι είναι πιο μεταδοτική κατά 25%-50% σε σχέση με το αρχικό στέλεχος του κορωνοϊού. Το γεγονός ότι η βρετανική παραλλαγή δεν εκτοπίζει το στέλεχος B.1.1.318 σημαίνει ότι αυτό μπορεί να την ανταγωνίζεται επιτυχώς».
«Τον επόμενο μήνα θα έχουμε περισσότερα στοιχεία, αφού με τη χρήση εξειδικευμένων μαθηματικών μοντέλων μελετούμε τον ρυθμό ανάπτυξής της και με βάση τα πολύ καλά στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας θα τη συγκρίνουμε με τη βρετανική παραλλαγή ως προς τη μεταδοτικότητά της. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν γεννήθηκε εδώ, άρα ο όρος αθηναϊκή μετάλλαξη είναι και επιστημονικά απόλυτα εσφαλμένος», επισημαίνει.
Σημειώνεται ότι τον μήνα Απρίλιο έως και σήμερα το 70% των κρουσμάτων στο κέντρο της Αθήνας των οποίων έχουμε προσδιορίσει τη γενετική σύσταση αφορούν στη βρετανική μετάλλαξη και το υπόλοιπο περίπου 30% το στέλεχος B.1.1.318. Βέβαια, στο σύνολο του, δηλαδή από την αρχή της πανδημίας, αυτό το ποσοστό είναι μικρότερο.
Μαγιορκίνης και Δημόπουλος: Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το συγκεκριμένο στέλεχος έχει ελληνική προέλευση
Η ονοματολογία των νέων στελεχών του κορωνοϊού SARS-CoV-2 αποτελεί μια αρκετά πολύπλοκη διαδικασία. Για να γίνει ωστόσο κατανοητός ο τρόπος με τον οποίο ονοματίζονται τα στελέχη, θα πρέπει να δούμε τον τρόπο με τον οποίο προκύπτουν.
Ο επίκουρος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ Γκίκας Μαγιορκίνης και ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ Θάνος Δημόπουλος (πρύτανης ΕΚΠΑ) συνοψίζουν τα δεδομένα γύρω από αυτό το θέμα.
Σε κάθε αναπαραγωγή του ιού δημιουργούνται μεταλλάξεις, καθότι ο μηχανισμός πολλαπλασιασμού κάνει λάθη κατά τη διαδικασία αντιγραφής του γενετικού υλικού. Να σημειωθεί ότι ο μηχανισμός πολλαπλασιασμού του συγκεκριμένου ιού, αντίθετα με άλλους κορωνοϊούς, έχει μηχανισμούς επιδιόρθωσης. Παρ' όλη την επιδιόρθωση των λαθών, μεταλλάξεις εξακολουθούν να δημιουργούνται, αν και σε μικρότερο ωστόσο βαθμό, από ό,τι σε άλλου ιούς RNA. Οι ιοί λοιπόν που προκύπτουν φέρουν συνδυασμούς μεταλλάξεων οι οποίες συγκεντρώνονται σε βάθος χρόνου. Όταν ένας ιός καταφέρει είτε από τύχη είτε λόγω πλεονεκτήματος να επεκταθεί στον πληθυσμό και διαφέρει αρκετά από άλλους ιούς λόγω του συνδυασμού των μεταλλάξεων που κουβαλάει, τότε δημιουργεί έναν νέο εξελικτικό κλάδο και ονομάζεται ως στέλεχος.
Η έννοια του «στελέχους» ως οντότητας έχει βιολογικό και εξελικτικό χαρακτήρα. Έτσι, στέλεχος ονομάζουμε το σύνολο των ιών που έχουν παρόμοιες ιδιότητες γιατί κουβαλάνε παρόμοιους συνδυασμούς μεταλλάξεων. Από την άλλη, δείχνει την εξελικτική ιστορία του ιού και για αυτό συνηθίζεται τα στελέχη να ονοματίζονται από την περιοχή που απομονώθηκαν για πρώτη φορά. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια αποφεύγεται ο χαρακτηρισμός των στελεχών με γεωγραφική τοποθεσία, γιατί δημιουργεί στίγμα με αρνητικές συνέπειες στη δημόσια υγεία. Γι' αυτόν τον λόγο τα στελέχη ονοματίζονται με βάση τον εξελικτικό κλάδο που έχουν προκύψει, σύμφωνα με συνδυασμό λατινικών γραμμάτων και αριθμών που αναπαριστούν την εξελικτική ιστορία του στελέχους.
Γιατί δεν υπάρχει αθηναϊκή μετάλλαξη
Το στέλεχος Β.1.1.318 αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα στέλεχος που απομονώνεται στην ελληνική επικράτεια τους τελευταίους μήνες.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το στέλεχος απομονώθηκε για πρώτη φορά στη Νιγηρία, αλλά ήδη απομονώνεται σε πλήθος άλλων χωρών σύμφωνα με την πλατφόρμα GISAID, όπως Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Αυστρία, Γερμανία, Σουηδία, Φινλανδία, Γαλλία, Λουξεμβούργο, Ελβετία, Σλοβενία, Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία, Σιγκαπούρη, Μπαγκλαντές, Αργεντινή, Γκάμπια, Γκαμπόν και Τουρκία.
Ως εκ τούτου, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το συγκεκριμένο στέλεχος έχει ελληνική προέλευση ή κάποια ελληνική ιδιαιτερότητα για την οποία μπορεί να ονοματισθεί με αυτόν τον τρόπο.
Σχετικά με τις ιδιότητες του στελέχους, προς το παρόν δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία για τη μεταδοτικότητα, την ανοσολογική διαφυγή ή την παθογένεια και γι' αυτό δεν έχει θεωρηθεί μέχρι στιγμής «στέλεχος ανησυχίας» (Variant of Concern).