Ρεπορτάζ-σοκ του Bloomberg: Αίγινα, Σαντορίνη, Πάτμος, όλα τα δημοφιλή νησιά της Ελλάδας είναι γεμάτα πλαστικά μπουκάλια

Για τα ξηρά νησιά του Αιγαίου που αντιμετωπίζουν πρόβλημα υδροδότησης και τις καταστροφικές συνέπειες που φέρνουν τα πλαστικά μπουκάλια από τα οποία κατακλύζονται, έκανε ένα εκτενές ρεπορτάζ το Bloomberg. Μάλιστα, όπως σημειώνει, το να «σπάσει» η εξάρτηση από το εισαγόμενο νερό θα χρειαστεί περισσότερα από τη θέληση των κατοίκων με οικολογική συνείδηση.

Το οδοιπορικό του αμερικανικού πρακτορείου ειδήσεων στα άνυδρα ελληνικά νησιά ξεκινά από την Αίγινα. «Ο Αλέξανδρος Πετρόπουλος κάνει μια παύση καθώς ερευνά τα μίλια του αγωγού που είναι παραταγμένα μπροστά του, σκεπτόμενος τι χρειάστηκε για να φτάσουν εδώ. Είναι τέλη του 2020 και το ελληνικό νησί της Αίγινας έχει εξαντλήσει τα πάλαι ποτέ άφθονα νερά της», ξεκινά το ρεπορτάζ.

Ο αγωγός της Αίγινας και η καταστροφή του

«Χιλιάδες δεύτερες κατοικίες έχουν ξεφυτρώσει κατά μήκος των ακτών της, από τη δεκαετία του 1980. Εκατοντάδες χιλιάδες ακόμη τουρίστες από την κοντινή Αθήνα ξεχύνονται κάθε χρόνο για να δουν τον αρχαίο ναό της. Εν μέσω της συνεχώς αυξανόμενης ζήτησης και της συνεχιζόμενης απώλειας εφοδιασμού, η Αίγινα ουσιαστικά "ξεράθηκε" από το τέλος της χιλιετίας.
Ο αγωγός θα ήταν η λύση, ο οποίος θα φέρνει σταθερά νερό από την ηπειρωτική χώρα. Επειδή οι κάτοικοι αυτή τη στιγμή βασίζονται σε εμφιαλωμένο νερό για να πίνουν, ένα πρόσθετο όφελος θα ήταν να ανακουφιστεί η Αίγινα από τον ακριβό εθισμό της στο πλαστικό. Όταν η κατασκευή ξεκίνησε τελικά το 2018, μετά από δεκαετίες γραφειοκρατίας που την καθυστερούσαν, κάτοικοι και δημοτικοί υπάλληλοι ήταν χαρούμενοι».

«Αυτό είναι μακράν το μεγαλύτερο, βαθύτερο και πιο φιλόδοξο έργο αγωγού
που έγινε ποτέ στην Ελλάδα», λέει ο Πετρόπουλος, πολιτικός μηχανικός και ο υπεύθυνος έργου για την τοποθέτηση της γραμμής σε μια έκταση 15 μιλίων (24 χιλιομέτρων) του Αιγαίου. «Αυτό που θα δείτε εδώ είναι μια τέλεια λύση στα προβλήματα της Αίγινας που θα μπορούσε κάποιος να επινοήσει».

Αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες της 30ής Ιανουαρίου 2020, οκτώ εβδομάδες πριν να αρχίσει να λειτουργεί, το έργο ήρθε αντιμέτωπο με την καταστροφή. Εκείνη τη νύχτα, ένας σαμποτέρ πήγε εκεί όπου βρίσκονταν οι πλαστικοί σωλήνες και τους τρύπησε σε 31 μέρη με οικιακό τρυπάνι. Μέχρι να ανακαλύψουν οι εργάτες τη ζημιά το επόμενο πρωί, το έργο είχε πάει μήνες πίσω στο πρόγραμμα. «Η δουλειά πολλών ετών καταστράφηκε μέσα σε μια νύχτα με κάτι που μπορείς να βρεις στην κουζίνα σου», λέει ο Πετρόπουλος.

Έχοντας φτάσει τόσο κοντά στην πραγματοποίηση της φιλοδοξίας τους, οι νησιώτες έγιναν έξαλλοι. Αλλά μετά από χρόνια κατά τα οποία η έλλειψη νερού στο Αιγαίο έχει κάνει έναν μικρό κύκλο ισχυρών ανθρώπων πολύ πλούσιους, λίγοι έμειναν έκπληκτοι. «Μερικές φορές εμφανίζονται “ατυχήματα”», λέει ο Δημήτρης Τσιμπούρης, πρώην επικεφαλής του Λιμεναρχείου Αίγινας. Ο ίδιος ο Πετρόπουλος λέει ότι έχει υποψίες για το ποιος ήταν ο υπεύθυνος, αφού «ο αγωγός αποτελεί απειλή για τις επιχειρήσεις».

Καθώς οι παγκόσμιες κρίσεις νερού προχωρούν, η Ελλάδα μπορεί να φαίνεται περιοχή χαμηλού κινδύνου. Οι βρύσες ρέουν ακόμα, οι πισίνες εξακολουθούν να λαμπυρίζουν. Οι επισκέπτες σπάνια λαμβάνουν μια ένδειξη σοβαρών ελλείψεων, ακόμη και στα περισσότερα άνυδρα νησιά. Αυτό, ωστόσο, κρύβει τους συμβιβασμούς που γίνονται για να κρατηθεί στη ζωή η σημαντικότερη βιομηχανία της Ελλάδας. Πολλά από τα περίπου 200 νησιά της, που κάποτε ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτάρκη, έχουν όλα εξαντλήσει τους υπόγειους υδροφορείς, προκειμένου να παρέχουν νερό σε εκατομμύρια τουρίστες.

Η καταστροφική εξάρτηση από πλαστικά μπουκάλια

Σε ένα νησί όπως η Σαντορίνη, που υποδέχτηκε περισσότερους από 3 εκατομμύρια τουρίστες το 2019, κάθε επισκέπτης καταναλώνει κατά μέσο όρο εννέα μπουκάλια 1,5 λίτρου ανά διαμονή. Στην Πάτμο, ένα μόνο αρτοποιείο μπορεί να χρησιμοποιεί 500 μπουκάλια του 1,5 λίτρου την ημέρα μόνο για την παραγωγή κέικ πορτοκαλιού, μια τοπική σπεσιαλιτέ. Απ' τα νησιά του Αιγαίου περνούν δεκάδες εκατομμύρια μπουκάλια νερού τον χρόνο, μια συνήθεια που έχει μετατρέψει τις ασβεστωμένες παραθαλάσσιες κοινότητες σε μερικούς από τους μεγαλύτερους καταναλωτές πλαστικού στον πλανήτη.

Η κατά κεφαλήν κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού στην Ελλάδα είναι από τις υψηλότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σύμφωνα με την Natural Mineral Waters Europe. Είναι σημαντικά μεγαλύτερη στα νησιά από ό,τι στην υπόλοιπη χώρα
σε μεγάλο βαθμό, όπου το νερό της βρύσης είναι κυρίως πόσιμο.

Αυτή η εξάρτηση είναι καταστροφική. Μεγάλο μέρος του πλαστικού της Ελλάδας φτάνει στα σμαραγδένια νερά της και μολύνει τη θαλάσσια ζωή.
Η σύνδεση μεταξύ της πλαστικής ρύπανσης και της κλιματικής αλλαγής είναι αποδεδειγμένη και η μάστιγα των μικροπλαστικών στο νερό του πλανήτη είναι μεταξύ των θεμάτων συζήτησης στη διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα COP26 στη Γλασκώβη της Σκωτίας. Το 45% των ψαριών στο Αιγαίο περιέχει μικροπλαστικά, σύμφωνα με μια τουρκική μελέτη. Μερικοί ψαράδες δεν τρώνε πλέον ούτε οι ίδιοι αυτά που πιάνουν.

Ταυτόχρονα, αυτή η κρίση ανάγκασε το περιορισμένο σε μετρητά ελληνικό κράτος, να ξοδέψει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ των φορολογουμένων
σε βυτιοφόρα των οποίων οι ιδιωτικοί φορείς, μεταφέρουν το ηπειρωτικό νερό που οι περισσότεροι νησιώτες βλέπουν ως πολύ γεμάτο με αλάτι ή ίζημα για κατανάλωση. Την ίδια στιγμή, οι τουρίστες αρχίζουν να παρατηρούν πως τα νερά της Μεσογείου, ολοένα και περισσότερο πνίγονται από τα πλαστικά.

Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη που παλεύει με τα εμφιαλωμένα νερά. Η παγκόσμια κατανάλωση πλαστικών ανθεί, με τον όγκο που απορρίπτεται στον ωκεανό να αναμένεται να αυξηθεί σε 29 εκατομμύρια τόνους από 11 εκατομμύρια τόνους, μέχρι το 2040, σύμφωνα με το Pew Charitable Trusts.

Καταναλώνουμε συλλογικά πάνω από μισό τρισεκατομμύριο μπουκάλια νερό το χρόνο. Στη Μεσόγειο, 33.800 εισέρχονται στη θάλασσα κάθε λεπτό, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ταμείο Άγριας Ζωής, συμβάλλοντας στην ανάδειξή του ως ένα από τα πιο μολυσμένα από μικροπλαστικά υδάτινα σώματα στον κόσμο.

Οι Έλληνες έχουν επίσης άφθονη παρέα στη μάχη τους με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του πλαστικού και στην υγεία. Μόλις φέτος, μελέτες βρέθηκαν μικροπλαστικά βαθιά στο έδαφος, στην ατμόσφαιρα, σε ανθρώπινα όργανα - ακόμη και στην κορυφή του Έβερεστ. Ο Covid-19 έχει αναζωογονήσει τη βιομηχανία πλαστικών, η οποία άσκησε επιτυχώς πιέσεις ενάντια στα μέτρα κατά των πλαστικών μίας χρήσης σε αρκετές πολιτείες των ΗΠΑ. Είχε μάλιστα επιτυχία πείθοντας την κυβέρνηση Τραμπ να εισαγάγει πολιτικές φιλικές προς τα πλαστικά.

Τι συμβαίνει με τις μονάδες αφαλάτωσης

Οι ελληνικές αρχές επιμένουν ότι γνωρίζουν το πρόβλημα. Έχουν λάβει προκαταρκτικά μέτρα για να στρέψουν τα νησιά σε πιο βιώσιμες πηγές νερού, όπως με την κατασκευή μονάδων αφαλάτωσης και αγωγών. Έχουν επίσης καταπολεμήσει τους «νερουλάδες».

Οι νησιώτες λένε ότι αυτό δεν είναι αρκετό. Μόλις κατασκευαστούν πολλές μονάδες αφαλάτωσης αρχίζουν να καταρρέουν, αποτέλεσμα των ανεπαρκών νησιωτικών δήμων. Άλλες εγκαταστάσεις παραμένουν αδιέξοδες για χρόνια λόγω της γραφειοκρατίας.

«Εξακολουθώ να λαμβάνω τηλεφωνήματα από τους νερουλάδες κάθε μήνα», λέει ο Νεκτάριος Σαντορινιός, βουλευτής και πρώην υφυπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής. «Ξέρω ότι σαμποτάρανε έργα αφαλάτωσης μέσω της κρατικής γραφειοκρατίας».

Η Ελλάδα είναι μια μικρογραφία της δυσκολίας —και της επείγουσας ανάγκης — για καλύτερες λύσεις. Με μια πτώση 77% στους τουρίστες το 2020 και πολύ μειωμένο αριθμό μέχρι το 2021, πολλοί νησιώτες αναρωτιούνται εάν η μη αναστρέψιμη καταστροφή του περιβάλλοντος τους αξίζει τα γρήγορα κέρδη.

Το πρόβλημα με τη δυσοσμία στην Κάλυμνο

Το πρώτο πράγμα που παρατηρούν οι επισκέπτες στο νησί της Καλύμνου είναι η δυσοσμία. Για περισσότερα από 20 χρόνια, ένας χώρος υγειονομικής ταφής στη νοτιοανατολική ακτή έχει εκτοξεύσει σκληρές αναθυμιάσεις από σωρούς καμένων σκουπιδιών. Οι συχνές καταρρεύσεις «ξερνούν» σωρούς από μπουκάλια στη θάλασσα και ο καπνός έχει επιβαρύνει τους γείτονες με σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα. Οι ντόπιοι ντρέπονται γι' αυτό. «Κανείς δεν είναι ευχαριστημένος με αυτό», είπε ο Βασίλειος Λάππας, καταστηματάρχης στο χωριό Πάνορμος, περίπου 4 μίλια μακριά. «Όταν ο άνεμος αρχίζει να φυσάει με αυτόν τον τρόπο, τότε έρχεται η μυρωδιά».

Καθισμένος στο γραφείο του στην προκυμαία, ο δήμαρχος λέει ότι το νησί του δεν έχει άλλη επιλογή από το να κάψει τα απορρίμματά του. «Δεν υπάρχει χώρος να τα βάλω», ισχυρίζεται ο Δημήτριος Διακομιχάλης. Αλήθεια ή όχι, η κρίση των σκουπιδιών της Καλύμνου έχει γίνει μια ισχυρή έκφραση του εθισμού του Αιγαίου στα μπουκάλια.

Δεν ήταν πάντα έτσι. Οι παλαιότερες γενιές μπορούν ακόμα να θυμούνται όταν οι στέρνες στον τελευταίο όροφο ικανοποιούσαν τις ανάγκες τους. Ο τουρισμός ανέτρεψε τα πάντα. Με τους επισκέπτες να κατεβαίνουν σε κάποτε ήρεμα ψαροχώρια, απελπισμένοι αξιωματούχοι άρχισαν να χρησιμοποιούν βυτιοφόρα τη δεκαετία του 1980. Σύντομα έγιναν «εξάρτημα» σε κάθε σχεδόν νησί του Αιγαίου. «Μέχρι το 2000, οι ανάγκες των νησιών είχαν πραγματικά ενταθεί», λέει ο Χρήστος Ηλιακίδης, συνταξιούχος νερουλάς. «Μύκονος, Σύρος, Τήνος — όλη η ευημερία που βλέπετε σε εκείνα τα μέρη τώρα, κυρίως από τον τουρισμό, θα ήταν αδύνατη χωρίς άνδρες σαν εμένα».

Ακόμη και πριν από 40 χρόνια, λίγοι ήταν ευχαριστημένοι με αυτή τη ρύθμιση. Πολλοί απορρίπτουν το νερό των νερουλάδων και αγοράζουν μπουκάλια από την Αθήνα, ξοδεύοντας εκατοντάδες ευρώ περισσότερα κατά μέσο όρο από τους ομολόγους τους στην ηπειρωτική χώρα. Οι νερουλάδες συχνά καθυστερούν τις παραδόσεις κατά ημέρες, κάτι που ορισμένοι θεωρούν ως διαπραγματευτικό τέχνασμα, αν και οι φορείς εκμετάλλευσης αντιτίθενται, ότι είναι δέσμιοι των καιρικών συνθηκών και των έγκαιρων πληρωμών. Με κόστος έως και 27.000 ευρώ το φορτίο, αυτές οι παραδόσεις έγιναν εξαιρετικά ακριβές και για το κράτος. Μη διατεθειμένη να επιτρέψει στους τουριστικούς παραδείσους να στεγνώσουν, η ελληνική κυβέρνηση βρισκόταν σε δύσκολη θέση κάθε χρόνο με εκατομμύρια ευρώ σε τέλη νερού των νησιών, ακόμη και όταν εμφανίστηκαν εναλλακτικές λύσεις, όπως η προσιτή αφαλάτωση.

Γιατί δεν λειτουργούν οι μονάδες αφαλάτωσης

Το 2015, καθώς η τουριστική εισροή και το κόστος έφτασαν σε απαγορευτικά επίπεδα, η κυβέρνηση της Ελλάδας, η οποία βρισκόταν μέσα σε χρέη, τελικά ενήργησε. Η εναλλακτική ήταν εξίσου ελκυστική για τους ισχυρούς νησιωτικούς δήμους. Το κράτος καλύπτει το κόστος των νερουλάδων, αλλά οι τοπικές κυβερνήσεις θα πρέπει να επιβάλλουν πρόσθετους φόρους για να πληρώσουν την ηλεκτρική ενέργεια για την αφαλάτωση του νερού. Μέσω της εσκεμμένης παραμέλησης και της γραφειοκρατίας, οι δήμαρχοι σε όλο το Αιγαίο βύθισαν πολλά από τα σχέδια του κράτους. «Δεν μιλάμε για ένα νησί εδώ», λέει ο Αλέξανδρος Υφαντής, ιδρυτής της Sychem, ενός από τους μεγαλύτερους κατασκευαστές μονάδων αφαλάτωσης στην Ελλάδα. «Μιλάμε για εκατό νησιά, με εκατό δημάρχους, όλοι με τα δικά τους ήθη και τους δικούς τους τρόπους να κάνουν τα πράγματα».

Μια προκατασκευασμένη μονάδα αφαλάτωσης μεταφέρθηκε στην Πάτμο το 2010 και παρέμεινε ανέγγιχτη για έξι χρόνια, σύμφωνα με τον δήμαρχο του νησιού. Στην Ηρακλειά, ένα μικρό νησί, πολλές μονάδες αφαλάτωσης που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ ερειπώθηκαν χωρίς να χρησιμοποιηθούν ποτέ. Στη Σύμη, η τοπική ορθόδοξη εκκλησία αρνήθηκε την ιδέα ενός εργοστασίου, σύμφωνα με τους κατοίκους, και επέμενε να το στείλουν αλλού. «Όποτε εγκαταστάθηκαν μονάδες αφαλάτωσης, θα προέκυπταν περίεργα προβλήματα», θυμάται ο Σαντορινιός, πρώην υφυπουργός. «Θα μας έλεγαν ότι ήταν “εκτός λειτουργίας” ή απλώς θα σταματήσουν να λειτουργούν».

Οι υποψίες για αντικανονικές ενέργειες έχουν πολλαπλασιαστεί καθώς έχουν αυξηθεί οι ανεξήγητες βλάβες. Από τη Σαντορίνη μέχρι την Κρήτη, οι εγκαταστάσεις αφαλάτωσης σε φαινομενικά τέλεια τάξη έχουν «παγώσει» ξαφνικά. Η επένδυση μιας πρόσφατα ανασκαφείσας δεξαμενής στο Καστελλόριζο, το πιο απομακρυσμένο νησί της Ελλάδας, διαλύθηκε υπό μυστηριώδεις συνθήκες το 2006. Δήμαρχοι σε όλα τα νησιά των Δωδεκανήσων λένε ότι η κατασκευή και η λειτουργία των εργοστασίων έχουν καταπνιγεί από τις μίζες και τις αγωγές των νερουλάδων και των εισαγωγέων φιαλών. «Βλέπεις πάρα πολλές επιχειρήσεις μαϊμού όπου κι αν κοιτάξεις», λέει ο Παναγιώτης Χατζηπέρος, πρώην αντιπεριφερειάρχης Αττικής.

Σύμφωνα με τη Sychem, η συνολική ημερήσια χωρητικότητα των εγκαταστάσεων που τροφοδοτούν αφαλατωμένο νερό στα δημόσια δίκτυα είναι περίπου 92.000 κυβικά μέτρα. Αυτό δεν είναι περισσότερο από το 40% αυτού που χρειάζεται, εκτιμά η εταιρεία. Ο Υφαντής είπε ότι οι τρέχουσες εγκαταστάσεις δεν αξιοποιούν καν το πλήρες δυναμικό τους, παράγοντας λιγότερο από το μισό από αυτό που θα μπορούσαν.

Εν τω μεταξύ, η βιομηχανία πλαστικών γίνεται όλο και πιο δυνατή. Η Ελλάδα απορρίπτει περίπου 40.000 τόνους ετησίως, μια τεράστια αύξηση από τη δεκαετία του 1990, σύμφωνα με το Ίδρυμα A.C. Laskaridis, ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα. Στην Αίγινα, μια ταβέρνα υπολογίζει ότι διανέμει 25.000 μπουκάλια το μήνα. Τουλάχιστον 10 νέες ελληνικές εταιρείες εμφιαλωμένου νερού έχουν ξεπηδήσει από το 1990. Και τα μπουκάλι είναι μια ευκαιρία, με ρυθμιζόμενες τιμές στα 50 σεντς ανά τρία τέταρτα του λίτρου, φθηνότερα από σχεδόν οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη.

Το παράδειγμα των Λειψών

Οι περιβαλλοντικές επιτυχίες σε αυτό το τμήμα της ανατολικής Μεσογείου είναι λίγες. Μία περίπτωση επιτυχίας, είναι οι Λειψοί, που υψώνονται στο Αιγαίο 20 μίλια δυτικά των τουρκικών ακτών. «Η τροφοδοσία μας με νερό μέσω δεξαμενόπλοιων κόστιζε στην κυβέρνηση 600.000 ευρώ το χρόνο», εξηγεί ο Φώτης Μάγγος, δήμαρχος Λειψών. «Σκεφτήκαμε ότι ήταν πολύ άδικο και ανόητο να χάσουμε αυτό το ποσό χρημάτων για κάτι που θα μπορούσαμε να διορθώσουμε χωρίς πολλά χρήματα».

Αφού έγινε δήμαρχος το 2016, ο Μάγγος εγκατέστησε πέντε περίπτερα αφαλάτωσης. Με ένα ευρώ τα 20 λίτρα, το νερό ήταν 95% φθηνότερο από τα μπουκάλια. Στη συνέχεια, έδωσε αφαλατωμένο νερό δωρεάν για μία εβδομάδα, ενώ χρέωνε διπλά το επόμενο για να ανακτήσει τις απώλειες. Δημοσίευσε επίσης, καθημερινά τεστ του νερού των περιπτέρων για να τονίσει την καθαρότητά τους. Έφτιαξε ένα νέο σύστημα συλλογής για τα πλαστικά των Λειψών: πουλώντας τα σκουπίδια σε ανακυκλωτές στην Αθήνα και έφερνε τα έσοδα πίσω στον καθαρισμό. Μέχρι να λειτουργήσει πλήρως το σχέδιο, οι νερουλάδες είχαν φύγει και τα απορρίμματα από πλαστικά μπουκάλια του νησιού είχαν μειωθεί στο μισό.

Δεν είναι όλοι ευχαριστημένοι. Ο Θεολόγος Γκαμπερές, που κάποτε μοίραζε νερό σε όλο το νησί, τώρα πουλάει έως και 15.000 λιγότερα μπουκάλια το χρόνο. «Μου κατέστρεψε την επιχείρησή μου. Πολλοί άνθρωποι δεν εμπιστεύονταν το νερό από αυτό στην αρχή. Ο κόσμος το έχει συνηθίσει τώρα».

Πολλοί κάτοικοι είναι περήφανοι για το σύστημα. «Είναι ένα μικρό νησί. Όπου πάει το κράτος ακολουθεί και ο κόσμος», λέει ο Νίκος Μόσος, μηχανικός υπολογιστών που υπολογίζει ότι τα περίπτερα εξοικονομούν στην οικογένειά του 400 ευρώ το μήνα.

Το ελληνικό κράτος, που συμφώνησε να πληρώσει για πέντε χρόνια αφαλάτωσης στους Λειψούς, ξοδεύει τώρα το ένα δέκατο από όσα ξόδευε. Και με αυξανόμενη φήμη ως οικολογικά υπεύθυνου προορισμού, το νησί προσελκύει όλο και περισσότερους επισκέπτες. «Ο λόγος που λύθηκε αυτό το πρόβλημα ήταν επειδή ο δήμαρχος ανέλαβε ο ίδιος την πρωτοβουλία», λέει η Αναστασία Μήλιου, επικεφαλής του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος, μιας περιβαλλοντικής οργάνωσης με έδρα τους Λειψούς.

Άλλα νησιά βλέπουν τους Λειψούς ως παράδειγμα. Αλλά οι μεμονωμένες μεταρρυθμίσεις φτάνουν μόνο μέχρι εκεί. Η βόρεια ακτή του νησιού εξακολουθεί να είναι γεμάτη με κουρελιασμένες τσάντες για ψώνια, καπάκια μπουκαλιών μπύρας και αμέτρητα πολύχρωμα μικροπλαστικά. Σε μια θάλασσα τόσο μικρή και κλειστή όσο αυτή, λένε οι οικολόγοι, μόνο ολοκληρωμένη, πολυεθνική δράση μπορεί να κρατήσει μακριά τον χείμαρρο του πλαστικού.

Τα δύο τελευταία χρόνια στην Ελλάδα ήταν μεταμορφωτικά. Για πρώτη φορά σε μια γενιά, λίγοι τουρίστες έφτασαν στα νησιά και πολλοί Έλληνες είχαν την ευκαιρία να αναλογιστούν τους συμβιβασμούς που έκαναν. Έχοντας θυσιάσει φυσικούς πόρους για πλούτη, έζησαν ένα χρόνο με λίγα και από τα δύο. Εν μέσω του φάσματος της κλιματικής αλλαγής, που υπόσχεται περισσότερες ακανόνιστες βροχοπτώσεις - και ακόμη μεγαλύτερη πίεση στη συρρίκνωση των πόρων - πολλοί νησιώτες φωνάζουν για δράση.

Σπρώχνουν σε μια ανοιχτή πόρτα. Οι νερουλάδες έχουν χάσει το μεγαλύτερο μέρος της επιχείρησής τους από τότε που επεκτάθηκε η αφαλάτωση. Η κατασκευή ενός εργοστασίου - που στο παρελθόν απαιτούσε πολλές άδειες από αρχαιολόγους και θαλάσσιους βιολόγους και ειδικούς - έχει εξορθολογιστεί. Ένα φιλόδοξο σχέδιο για την επέκταση της αιολικής ενέργειας μπορεί να καταστήσει φθηνότερη την αφαλάτωση για τα νησιά. Ακόμα και η Κάλυμνος κάνει βήματα προόδου. Με την εγκατάσταση δυο ντουζίνων περιπτέρων δωρεάν πόσιμου νερού σε όλο το νησί, οι δημοτικοί υπάλληλοι ελάφρυναν το φορτίο στη χωματερή που σιγοκαίει.

Ωστόσο, ορισμένοι οικολόγοι πιστεύουν ότι η δέσμευση της πολιτείας έχει να κάνει μόνο με τη δημοσιότητα. «Ο Υπουργός Περιβάλλοντος πήγε στη Σαντορίνη και είπε ότι είναι πλέον χωρίς πλαστικό. Αλλά τίποτα δεν συνέβη εκτός από αφίσες στα αεροδρόμια», είπε η Μήλιου από το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος. «Λένε βλακείες στους τουρίστες».

Και οι κουλτούρες μπορούν να αλλάξουν πολύ πιο αργά από τα συστήματα νερού. Πολλοί ντόπιοι λένε ότι δεν έχουν καμία πρόθεση να χάσουν τα μπουκάλια τους σύντομα. «Χρειάζεται μια γενιά για να αλλάξει τις συνήθειες ενός νησιού», λέει ο Ελευθέριος Πέντες, δήμαρχος Πάτμου.

Αυτή είναι από πολλές απόψεις μια ιστορία για την αδυναμία μονομερούς δράσης. Η κυβέρνηση «πρέπει να δώσει χρήματα για να κρατήσει τους ανθρώπους εκεί», είπε ο Υφαντής της Sychem.

Όπως συμβαίνει με τόσες περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες της Ελλάδας, οι αξιωματούχοι στην Αθήνα μπορεί να περιμένουν την πραγματική ώθηση να έρθει από αλλού. Τον Ιούλιο, η Ευρωπαϊκή Ένωση απαγόρευσε πολλά πλαστικά μιας χρήσης, με την πρόθεση να καταργηθούν σταδιακά τα περισσότερα πλαστικά μπουκάλια μέχρι το τέλος της δεκαετίας. «Το πλαστικό μπουκάλι είναι απλώς η πιο ανησυχητική απεικόνιση της κοινωνίας μας που πετάμε», λέει η Judith Enck, πρώην περιφερειακή διαχειρίστρια της EPA και πρόεδρος της Beyond Plastics, μιας περιβαλλοντικής ομάδας. «Ένα γαλόνι εμφιαλωμένου νερού κοστίζει περισσότερο από ένα γαλόνι λάδι».

Η δυσάρεστη κατάσταση της Ελλάδας σε σχέση με τα πλαστικά, δείχνει επίσης μια αγνοημένη πραγματικότητα: Οι αντίπαλοι της περιβαλλοντικής δράσης είναι συχνά πολύ μικρότεροι και πιο ακραίοι από ό,τι θα μπορούσε κανείς να φανταστεί. Μπορείς να εγκρίνεις όλη την πράσινη νομοθεσία που θέλεις, αλλά είναι απίθανο να βοηθήσεις εάν αυτό δεν λαμβάνει υπόψη την επαρχιακή γραφειοκρατία και τα τοπικά συμφέροντα. Μπορείς να προσπαθήσεις να αποσυνδέσεις τις κοινότητες από πρακτικές αυτοτραυματισμού, αλλά μπορεί να είναι άχρηστο χωρίς να μειώσεις την ελκυστικότητα των γρήγορων επιδιορθώσεων. Τελικά, στην αμοιβαία αδιαφορία τους για τη βιωσιμότητα, οι πλαστικοί όμιλοι και ο μαζικός τουρισμός μπορεί να είναι απλώς διαφορετικές όψεις του ίδιου ρυπογόνου νομίσματος.

Τον Δεκέμβριο, μετά από σχεδόν τέσσερις δεκαετίες καθυστερήσεων, η Αίγινα πρόκειται επιτέλους να παραλάβει νερό με σωληνώσεις. Οι κάτοικοι είναι χαρούμενοι, αν και εξακολουθούν να είναι δύσπιστοι ότι θα φτάσει ποτέ. Μετά από τόσα προβλήματα, οι λίγοι που συμμετέχουν στην κατασκευή του αγωγού είναι ήσυχοι. «Θα ήταν καταστροφικό αν αυτό συνέβαινε ξανά», λέει ο Πετρόπουλος, ο μηχανικός που τοποθέτησε τον αγωγό και διόρθωσε το σαμποτάζ.