Μπορεί οι πολυκατοικίες στην Αθήνα να χτίστηκαν βιαστικά για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της προσιτής στέγασης σε μια εποχή που η ελληνική πρωτεύουσα αντιμετώπιζε το πρόβλημα της αστυφιλίας, αλλά ο σχεδιασμός τους αντέχει στο χρόνο, σημειώνει το Bloomberg.
Μέρος μιας σειράς άρθρων για την οικιστική ανάπτυξη μεγαλουπόλεων όπως το Βερολίνο, το Άμστερνταμ, το Λονδίνο και το Παρίσι, το κείμενο εστιάζει και στην Αθήνα και επιχειρεί μια ανάλυση του φαινομένου των αθηναϊκών πολυκατοικιών, που χτίστηκαν γρήγορα και φθηνά τις δεκαετίες του 1950 έως το 1980 και οι οποίες μολονότι υστερούν σε κομψότητα έναντι των παλαιότερων νεοκλασικών κτιρίων, βοήθησαν στη δημιουργία μιας πόλης με ζωντάνια, κοινωνική ενσωμάτωση και σχετικά προσιτή στέγαση, με καλές συνθήκες διαβίωσης.
Η «τυχαία» ανάπτυξη των πολυκατοικιών στην Αθήνα
Οταν στην Κυψέλη...φύλαγαν πρόβατα -Μια άλλη Ελλάδα [βίντεο]
Το άρθρο σημειώνει ότι η ανάπτυξη των πολυκατοικιών στην ελληνική πρωτεύουσα ήταν κατά το μάλλον ή ήττον τυχαία σε μια εποχή που η Αθήνα αντιμετώπιζε επείγον οικιστικό πρόβλημα και τα διαθέσιμα χρήματα ήταν ελάχιστα. «Εκείνη την εποχή άνθρωποι συνέρρεαν από την επαρχία στην Αθήνα - ένα πανευρωπαϊκό φαινόμενο, εντονότερο στην Ελλάδα μετά τη λήξη του εμφυλίου το 1949, που ώθησε πολλούς να εγκαταλείψουν μια εν μέρει ρημαγμένη επαρχία. Οι νέοι Αθηναίοι χρειάζονταν γρήγορα σπίτια, αλλά το κράτος δεν είχε τους αναγκαίους πόρους και τη θέληση για την οικοδόμηση εργατικών κατοικιών και οι τράπεζες πρόσφεραν λίγα δάνεια.
Για να λύσουν το πρόβλημα οι Έλληνες δημιούργησαν το δικό τους σύστημα χρηματοδότησης, τις αντιπαροχές (…) “Με το σύστημα αυτό οι ιδιοκτήτες παραχωρούσαν τα οικόπεδά τους με αντάλλαγμα δύο έως πέντε διαμερίσματα στην ολοκληρωμένη πολυκατοικία για να κατοικήσουν εκεί, να τα νοικιάσουν ή να τα πουλήσουν. Ήταν ένα σύστημα οικιστικής ανάπτυξης που δεν προέκυψε από κάποια αλλαγή στη νομοθεσία, αν και το κράτος πρόσφερε κίνητρα για την οικοδόμηση μέσω φοροελαφρύνσεων” εξηγεί ο αρχιτέκτονας και καθηγητής του Πανεπιστημίου των Πατρών Πάνος Δραγώνας στο Bloomberg. «Οι κατασκευαστές προκειμένου να κρατήσουν σε χαμηλά επίπεδα το κόστος, υιοθέτησαν ένα νεωτεριστικό μοντέλο οικοδομής - το σύστημα Dom-Ino που αναπτύχθηκε από τον Le Corbusier- στο οποίο οι πυλώνες από οπλισμένο σκυρόδεμα ελευθερώνουν την πολυκατοικία από την ανάγκη για εσωτερικούς τοίχους, που θα στηρίζουν το οικοδόμημα. Στην Αθήνα, αυτό επέτρεψε τη δημιουργία ενός είδους νεωτεριστικών κατοικιών βιομηχανικής κατασκευής, ευθυγραμμισμένων σ’ έναν παραδοσιακό δρόμο σε πυκνοκατοικημένες αστικές γειτονιές με διαφορετικά ύψη και μήκη, που δίνουν μια εικόνα τυχαίου.
Το χαρακτηριστικό αστικό τοπίο της Αθήνας
Όπως σημειώνει το bloomberg, τα δυάρια ή τριάρια δυαμερίσματα ήταν συχνα ευχάριστα για διαβίωση, παρά το γεγονός ότι οι πολυκατοικίες χτίστηκαν γρήγορα, συχνά βάσει σχεδίων πολιτικού μηχανικού κι όχι αρχιτέκτονα. «Τα μεγάλα, συχνά περιμετρικά μπαλκόνια ήταν αρκετά ευρύχωρα για να χωρούν ένα τραπέζι για δείπνο, ζαρντινιέρες και έναν τοίχο από φυτά. Τα διαμερίσματα διέθεταν κεντρική θέρμανση – κάτι καινοτόμο για την Ευρώπη της δεκαετίας του 1950 -, ευρύχωρους κοινόχρηστους χώρους και απρόσμενα συμπαγή κατασκευή.
Το κράτος συνεισέφερε ελάχιστα ή καθόλου χρηματικά σ’ αυτά τα κτίρια, αλλά έβαζε όρια σε κάποιες πτυχές του σχεδιασμού τους, διασφαλίζοντας π.χ. ότι τα διαμερίσματα πάνω από τον έκτο όροφο των πολυκατοικιών θα ήταν τραβηγμένα προς τα μέσα, πράγμα που δημιούργησε το χαρακτηριστικό αστικό τοπίο της Αθήνας με μικρά «ζιγκουράτ» [βαθμιδωτές πυραμίδες της Μεσοποταμίας] ρετιρέ με ευρύχωρα μπαλκόνια, στην κορυφή πολλών κτιρίων ακόμη και σε λιγότερο πλούσιες περιοχές».
Oι πολυκατοικίες διευκόλυναν την κοινωνική σύμμειξη στην Αθήνα
Σύμφωνα με το άρθρο του Bloomberg η ποικιλία αυτή των διαμερισμάτων στις αθηναϊκές πολυκατοικίες εξασφάλισε ένα αυξημένο ποσοστό κοινωνικής σύμμειξης. «Στους πάνω ορόφους και τα ρετιρέ κατοικούσαν πλουσιότεροι, ενώ άνθρωποι μόλις είχαν φθάσει από την επαρχία πιο κάτω και φτωχοί φοιτητές στα ισόγεια. Αυτό το είδος κάθετης διαστρωμάτωσης μέσα σε ένα πενταώροφο κτίριο βοήθησε την Αθήνα να αποφύγει την οριζόντια διαστρωμάτωση - δεν υπήρχαν γειτονιές που ήταν μόνο πλούσιες ή μόνο φτωχές. Και οι πολυκατοικίες στις πλουσιότερες και τις φτωχότερες περιοχές ήταν λίγο πολύ ίδια κτίρια», λέει ο Πάνος Δραγώνας.
Βέβαια, οι πολυκατοικίες αυτές δεν χρησιμοποιούνταν μόνον για κατοικίες, αφού ο Δήμος Αθηναίων απαγόρευε μεν τη βαριά βιομηχανική χρήση τους, αλλά επέτρεπε τη λειτουργία καταστημάτων εντός τους. «Ακόμη και σήμερα αυτά τα κτίρια είναι συχνά κυψέλες δραστηριότητας με γραφεία, ιατρεία ακόμη και εργαστήρια μεταξύ κατοικιών. Σύμφωνα με τον Δραγώνα ήταν “η ακύρωση όλων των προβλημάτων της σύγχρονης πολεοδομίας κατά λάθος. Ουδείς το σχεδίασε, αλλά το αποτέλεσμα ήταν μια φανταστική μείξη χρήσεων μέσα σ’ ένα κτίριο. Γι’ αυτό και οι δρόμοι στην Αθήνα σφύζουν από ζωή ολημερίς κι ολονυκτίς, επτά μέρες την εβδομάδα”.
Το πρακτορείο δεν παραλείπει, πάντως, να αναδείξει και τις ατέλειες των αθηναϊκών πολυκατοικιών, συνήθως όσον αφορά στις υδραυλικές εγκαταστάσεις και τη μόνωση, ή τον ανεπαρκή φωτισμό με τα παράθυρα να περιορίζονται στην πρόσοψη των φτωχικών διαμερισμάτων και τους φωταγωγούς να καλύπτουν τις ανάγκες στις κουζίνες και τα μπάνια. Το θέμα του φωτισμού, πάντως, δεν ενοχλεί ιδιαίτερα τους Έλληνες που ζουν σε μια χώρα με μεγάλη ηλιοφάνεια και η βασικότερη έγνοια τους είναι να κρατήσουν έξω τη ζέστη.
Κι ύστερα ήρθε η οικονομική κρίση…
Η οικονομική κρίση προ δεκαετίας, σημειώνει το άρθρο, έφερε στην επιφάνεια ακόμη σοβαρότερα προβλήματα όπως εκείνο της θέρμανσης. Με την κρίση πολλοί Αθηναίοι που είδαν τους μισθούς τους να ψαλιδίζονται ή έμειναν άνεργοι, δεν άντεχαν να πληρώνουν για κεντρική θέρμανση με αποτέλεσμα οι ένοικοι πολλών πολυκατοικιών να αναλαμβάνουν μόνοι τους να ζεστάνουν τα διαμερίσματά τους, μεταξύ άλλων με κλιματιστικά, ο βόμβος των οποίων ακούγεται μέχρι σήμερα το χειμώνα.
Στο μεταξύ οι αρχικοί ιδιοκτήτες διαμερισμάτων τα κληροδότησαν σε αρκετά παιδιά τους με αποτέλεσμα να υπάρχουν δεκάδες ιδιοκτήτες σε πολλές γηρασμένες πολυκατοικίες, πράγμα που δυσχεραίνει αφάνταστη τη λήψη αποφάσεων ακόμη και για τη στοιχειώδη ανακαίνιση των κτιρίων, αναφέρει το Bloomberg.
Και καταλήγει: «Αν αυτά δίνουν μια κάπως ζοφερή εντύπωση για τις πολυκατοικίες, μια επίσκεψη σε έναν δρόμο κάποια ζεστή βραδιά δείχνει πόσο ελκυστικές μπορούν να είναι. Στους πάνω ορόφους οικογένειες απολαμβάνουν το δείπνο τους ή κουβεντιάζουν σε μπαλκόνια γεμάτα λουλούδια, ενώ στα ισόγεια άνθρωποι χαλαρώνουν σε βεράντες που σκιάζονται από πορτοκαλιές, με καλοταϊσμένες γάτες να κλωθογυρίζουν ανάμεσα στους αστραγάλους τους. Τα φώτα αναβοσβήνουν καθώς κλείνουν τα καταστήματα και οι άνθρωποι επιστρέφουν στα σπίτια τους - η παρουσία των άλλων είναι πάντα εμφανής, χωρίς, ωστόσο, να προκαλεί ενόχληση. Οι πολυκατοικίες βοηθούν στη δημιουργία της εικόνας μιας πόλης ταυτόχρονα άνετης και ζωντανής, συνάμα σύγχρονης όσο και με ιστορία χιλιάδων ετών. Άλλες ευρωπαϊκές πόλεις μπορεί να διαθέτουν κατοικημένους δρόμους, που δείχνουν ομορφότεροι. Αλλά λίγες φαίνονται πιο αβίαστα δελεαστικές»…