Αδιαμφισβήτητα, οι Πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν μια από τις πιο αγχωτικές και ψυχοφθόρες διαδικασίες, τόσο για τους μαθητές όσο και για τους γονείς.
Οι Πανελλαδικές εξετάσεις, συγκεκριμένα, οι γνωστές μας «Πανελλήνιες», έχουν καταγραφεί στους περισσότερους από εμάς όχι ως μια εξέταση των ικανότερων και των καλύτερα προετοιμασμένων μαθητών, αλλά ως «Η εξέταση», που η θετική ή αρνητική επίδοση σε αυτή ισοδυναμεί με αντίστοιχη επιτυχία ή αποτυχία στη ζωή που θα ακολουθήσει.
Η ελληνική οικογένεια θέλει τα παιδιά της να σπουδάσουν, το έχει ως πρώτη προτεραιότητα και επενδύει χρήματα σε αυτό, αναφέρει μιλώντας στο iefimerida.gr η ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια Αρετή Βεργούλη.
Οι Πανελλήνιες και το συλλογικό απωθημένο για μόρφωση
Ο έφηβος δίνει Πανελλαδικές, αλλά συχνά μαζί με αυτόν δίνει εξετάσεις και όλη η οικογένεια. Η κοινωνία μας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «παιδοκεντρική». Παραδοσιακά ο Έλληνας γονιός κάνει το παν για να προσφέρει την καλύτερη μόρφωση στα παιδιά του, τα σπουδάζει με θυσίες, δουλεύοντας πολλές φορές σκληρά, ενώ, όπως προκύπτει από έρευνες, τα ελληνόπουλα μπαίνουν στην αγορά εργασίας πιο αργά σε σχέση με τους συνομηλίκους τους στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό συμβαίνει επειδή οι γονείς επιδιώκουν τα παιδιά τους να έχουν μια καλύτερη ζωή από εκείνη των γονιών τους.
Το συλλογικό απωθημένο για μόρφωση συνδέεται επίσης με την κοινωνική καταξίωση, με την αναγνώριση που θα έρθει αυτόματα μόλις ανακοινωθούν οι βαθμολογίες και η θέση στους πίνακες των επιτυχόντων. Η πίεση για επιτυχία είναι μεγάλη, ιδίως στις μικρότερες κοινωνίες, λόγω του κοινωνικού περίγυρου. Οι τοπικές εφημερίδες και τα ενημερωτικά sites αναπαράγουν αναλυτικά τα στοιχεία των επιτυχόντων και τις σχολές στις οποίες πέρασαν, δίνοντας τροφή για συζητήσεις στη γειτονιά. Η επιτυχία ή αποτυχία στις εξετάσεις συνδέεται με την κοινωνική επιτυχία ή αποτυχία της οικογένειας, αφού ως λαός έχουμε στενούς οικογενειακούς δεσμούς.
Είναι χρήσιμο να έχουμε κατά νουν ότι πολλές φορές στη διάρκεια της ζωής μας θα συρθούμε στον υπόνομο της αποτυχίας, λουφάζοντας σαν μικρά ποντίκια απέναντι στους «πετυχημένους» της ζωής, που περπατούν με τα ακριβά δερμάτινα παπούτσια τους εκεί που εμείς δεν μπορέσαμε. Σχολικές ή πανεπιστημιακές εξετάσεις, καριέρα, προσωπική ζωή, σχέσεις, οικογένεια… είναι τόσα τα πλαίσια στα οποία μπορούμε να βιώσουμε αποτυχία και να πληγεί η αυτοεκτίμησή μας οδηγώντας μας σε αρνητικά συναισθήματα – άγχους, απόρριψης, φόβου. Τα αριστεία, οι προαγωγές, οι πετυχημένες οικογένειες, οι ουσιαστικές σχέσεις φαντάζουν ως ένα έπαθλο και ένα κριτήριο αξιολόγησης της προσωπικότητας του ατόμου, ως συνόλου.
Η αποτυχία στις Πανελλαδικές δεν ισοδυναμεί με αποτυχία στη ζωή
Όμως, η ζωή είναι μεγάλη, όσο περνά ο χρόνος γίνεται ολοένα και πιο απρόβλεπτη, και σε καμία περίπτωση δεν είναι γραμμική. Πολλές φορές οι έσχατοι θα γίνουν πρώτοι και μετά ξανά έσχατοι. Η πανδημία του COVID-19 απέδειξε περίτρανα πόσο εύκολα ανατρέπονται όλα όσα θεωρούσαμε «σίγουρα». Το άτομο καλείται να είναι σε θέση να προσαρμόζεται και να βρίσκει νέους δρόμους για να αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητα της ζωής. Δεν υπάρχουν αδιέξοδα, δεν υπάρχει ένας μόνο δρόμος για την επιτυχία.
Η αποτυχία στις Πανελλαδικές σε καμία περίπτωση δεν ισοδυναμεί με αποτυχία στη ζωή.
Ορισμένοι άνθρωποι, βιώνοντας μια αποτυχία, κλείνονται στον εαυτό τους, υιοθετούν αμυντική συμπεριφορά και δηλώνουν ότι δεν ενδιαφέρονται για διάφορες δραστηριότητες ή και για σχέσεις, αφού έτσι θεωρούν πως διασφαλίζονται από τον κίνδυνο να απογοητευτούν από τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους. Είναι πιθανόν ύστερα από αποτυχία στις εξετάσεις να γεννηθούν στον άνθρωπο συναισθήματα απογοήτευσης, θλίψης, θυμού ή άγχους, και ανησυχίας για το μέλλον. Όλα αυτά είναι φυσιολογικά, καθώς ο έφηβος αντιμετωπίζει μια ισχυρή ματαίωση των προσδοκιών που είχαν οι άλλοι γι’ αυτόν αλλά και ο ίδιος για τον εαυτό του. Είναι πολύ σημαντικό ωστόσο ο έφηβος να μάθει να διαχειρίζεται τις ήττες του· να μπορέσει να πενθήσει για τις προσδοκίες και τις ελπίδες που έτρεφε για τις εξετάσεις και στη συνέχεια να επανακαθορίσει τους στόχους του και να ξανασχεδιάσει το πλάνο που θα ακολουθήσει ώστε να τους πετύχει, χωρίς να μείνει δέσμιος των ενοχών του ή οποιωνδήποτε σκέψεων του προσθέτουν επιπλέον βάρος.
Οι αποτυχίες είναι σημαντικές, όπως και οποιαδήποτε μεγάλη αλλαγή, που αρχικά μπορεί να προκαλέσει αποδιοργάνωση από τις καθιερωμένες δραστηριότητες και τους συνηθισμένους τρόπους λειτουργίας. Ωστόσο, για τους εφήβους, λόγω του αναπτυξιακού τους επιπέδου, οι μεγάλες αλλαγές και οι αποτυχίες αποδεικνύονται χρήσιμες, αφού έτσι μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν την αποτυχία και να τη χρησιμοποιούν προς όφελός τους αντί να στέκονται αμήχανα και ενοχικά απέναντί της. Μέσα από τον αναστοχασμό μιας τέτοιας εμπειρίας μπορεί ο έφηβος να δει σε ποια σημεία δυσκολεύτηκε και πού αποδίδει ο ίδιος την αποτυχία του, ώστε την επόμενη φορά να έχει τη γνώση να διαχειριστεί τα πράγματα διαφορετικά.
Ο ρόλος της οικογένειας
Ο ρόλος του οικογενειακού πλαισίου σε αυτή την περίοδο είναι να προσφέρει στον έφηβο υποστήριξη: οι γονείς οφείλουν όχι απλώς να επιτρέπουν, αλλά και να ενθαρρύνουν τους εφήβους να εκφράζουν τα συναισθήματά τους και τις δυσκολίες τους, χωρίς να αλλάζουν τη συμπεριφορά τους απέναντί τους θέλοντας να τους προστατέψουν από τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουν. Καλό είναι να βρίσκονται κοντά στο παιδί τους, δείχνοντας κατανόηση, υποστήριξη, ενθάρρυνση, διαθεσιμότητα να το ακούσουν· ταυτόχρονα, να του επιτρέψουν να πενθήσει για τις προσδοκίες που δεν ευοδώθηκαν και να αναστοχαστεί πάνω σε αυτή την αποτυχία. Σε ένα επόμενο στάδιο μπορούν να ενδυναμώσουν τον έφηβο στη διαδικασία επαναπροσδιορισμού των στόχων του, δίνοντάς του το περιθώριο να αποφασίσει ο ίδιος τι θέλει να κάνει στο μέλλον.