Γιατί ένας άνδρας θέλει να βιάσει ένα 12χρονο κορίτσι; Τι θα υποστούν και τι θα βιώσουν στη μετέπειτα ζωής τους τα κακοποιημένα παιδιά; Η μάνα-κτήνος. Η ηδονοθηρία της φρίκης όταν η ενημέρωση συναντά την ψυχαγωγία. Η καθηγήτρια Εγκληματολογίας Εφη Λαμπροπούλου ανατέμνει την υπόθεση της φρίκης στον Κολωνό.
«Είναι συνηθισμένο φαινόμενο; Όχι. Συμβαίνει συχνά; Ναι!».
Η Έφη Λαμπροπούλου μού εξηγεί πόσο σπάνιο, αλλόκοτο για την ελληνική πραγματικότητα είναι αυτό που συνέβη στην 12χρονη.
Κάθε φορά που τυχαίνει να μιλήσω με την καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, έχει συμβεί ένα απάνθρωπο γεγονός που σου φέρνει αναγούλα και οργή. Πριν ήταν η υπόθεση Πισπιρίγκου. Μέσα στο σοκ και τις φωνές που ακούγονται για κρεμάλες, η κυρία Λαμπροπούλου, με ψύχραιμη φωνή, με επιστημονικά εργαλεία, με ενσυναίσθηση, με απόλυτη πίστη στο τεκμήριο της αθωότητας, διαλύει την ομίχλη και έβαλε την υπόθεση σε ξεκάθαρη ανάγνωση και για τη 12χρονη. Δίνει το πραγματικό περίγραμμα.
Με ψυχραιμία και με αριθμούς που σου παγώνουν το αίμα, η Εφη Λαμπροπούλου μιλά στο iefimerida γι' αυτό που συμβαίνει, για το πόσο συχνό είναι, για το μέλλον των κακοποιημένων παιδιών, την τιμωρία, και την ηδονοθηρία της φρίκης που γεννά το πάντρεμα της ενημέρωσης με την ψυχαγωγία.
Ποια είναι η ωμή αλήθεια για τη σπανιότητα ή όχι υποθέσεων όπως αυτής της 12χρονης;
Η σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση ανηλίκου δεν είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Όμως, συμβαίνει συχνά τις τελευταίες δεκαετίες. Γιατί; Διότι η ζήτηση για το σεξ με ανηλίκους είναι μεγαλύτερη, διότι η προσφορά είναι μεγαλύτερη, τα δίκτυα είναι πιο οργανωμένα, ενώ οι δράστες διευκολύνονται από την ανωνυμία του διαδικτύου.
Πού οφείλεται αυτή η ζήτηση;
Είναι χαρακτηριστικό της σύγχρονης εποχής, είναι χαρακτηριστικό του σύγχρονου ανθρώπου, αυτού που σπουδαίοι ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι ονόμασαν «ναρκισσιστική προσωπικότητα». Ο εν λόγω τύπος ανθρώπου αναζητά διαρκώς ισχυρές συγκινήσεις και ασυνήθιστες εμπειρίες. Τι προσφέρει τέτοιες συγκινήσεις; Ένα παράδειγμα είναι τα ναρκωτικά, η ζήτηση νέων ναρκωτικών, άλλο παράδειγμα είναι οι διαφορετικές σεξουαλικές εμπειρίες, π.χ. με ανηλίκους. Υπάρχει μεγάλη έξαρση διεθνώς στη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση ανηλίκου, καθώς τόσο η προσφορά όσο και η ζήτηση διευκολύνονται μέσω του διαδικτύου, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε τον ρόλο του σκοτεινού δικτύου, του dark net.
Γιατί αναζητούν παιδιά για σεξ;
Τους ελκύει η έλλειψη των χαρακτηριστικών του φύλου, η παιδικότητα, το γεγονός ότι δεν έχουν διαμορφωθεί τα χαρακτηριστικά του φύλου. Στην περίπτωση των κοριτσιών που κακοποιούνται στην εφηβεία, το προφίλ του δράστη είναι συνήθως το προφίλ ενός βιαστή, το προφίλ της προσωπικότητας που επιδιώκει να εξουσιάζει, να κυριαρχεί. Πρέπει να σας πω ότι σε έρευνα που έκανε στην Ελλάδα το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού το 2012 και συμμετείχαν 15.000 παιδιά, το 17% των παιδιών αναφέρουν ότι έχουν δεχθεί σεξουαλική κακοποίηση και το 3% βιασμό ή απόπειρα βιασμού. Δεν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε μικρές ή μεγάλες πόλεις, ούτε ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια. Οι διαφορές αρχίζουν να παρουσιάζονται στην εφηβεία, όπου τα ποσοστά των κοριτσιών είναι υψηλότερα από αυτά των αγοριών.
Ποια είναι τα στοιχεία που υπάρχουν για τη μετέπειτα ζωή των παιδιών που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά;
Είναι πολύ δυσάρεστα. Τα παιδιά αυτά ή γίνονται μόνιμα θύματα σωματικής, ψυχολογικής ή και σεξουαλικής κακοποίησης στη μετέπειτα ζωή τους, είτε γίνονται τα ίδια δράστες κακοποίησης. Έρευνες της UNICEF δείχνουν ότι από τα παιδιά που μεταφέρονται σε ιδρύματα μετά από κακοποίηση, το 80% κακοποιείται σωματικά εκεί από άλλα παιδιά που έχουν επίσης κακοποιηθεί. Μάλιστα, το 30% κακοποιείται σεξουαλικά από άλλα παιδιά.
Μια αέναη φρίκη.
Οι δράστες είναι και οι ίδιοι θύματα κακοποίησης, σε αρκετά υψηλό ποσοστό. Τα μέτρα που λαμβάνονται, οι κοινωνικοθεραπευτικές αγωγές που πραγματοποιούνται παράλληλα με τη φυλάκιση, σε διάφορες χώρες, δείχνουν ότι δεν έχουν μεγάλη αποτελεσματικότητα. Οι έρευνες, κυρίως στις ΗΠΑ, έδειξαν ότι είναι πολύ περιορισμένη η αποτελεσματικότητα των μέτρων, ειδικά για τους δράστες που έχουν θυματοποιήσει παιδιά και ειδικά για τις γυναίκες δράστες.
Η σύλληψη της μητέρας της 12χρονης είναι σαν η συνέχεια του αδιανόητου που κληθήκαμε να διαχειριστούμε ως προς την ιδιότητα της μάνας, μετά και την περίπτωση της Πισπιρίγκου.
Δεν έχει μικρότερη ευθύνη η μητέρα από τον δράστη. Μπορώ να σας πω ότι έχει μεγαλύτερη ευθύνη από αυτόν, αν όντως ισχύουν αυτά που διαβάζουμε. Ο ρόλος και η ευθύνη της οικογένειας είναι μεγάλος. Είναι ενδιαφέρον πάντως, από επιστημονική άποψη, ότι ενώ ο 53χρονος παρουσιάζεται ως «τέρας» «κτήνος» κ.λπ., η μητέρα έχει πιο προσεκτική μεταχείριση από τα ΜΜΕ.
Μήπως επειδή αδυνατούμε να συλλάβουμε το γεγονός;
Παίζει ρόλο αυτό που λέτε. Είναι το σοκ που δεν θέλουμε να το δεχθούμε. Όμως ναι, και οι μητέρες μπορούν να κάνουν τρομακτικά πράγματα.
Ποιος είναι ο ρόλος της πολιτείας, του σχολείου στην περίπτωσή μας;
Πολύ σωστά το αναφέρετε. Ο ρόλος του σχολείου είναι μεγάλος. Πήγαινε το συγκεκριμένο παιδί σχολείο; Σταμάτησε; Και αν ναι, αναζητήθηκαν οι λόγοι; Ποιος είναι ο ρόλος των κοινωνικών υπηρεσιών; Στα μεγάλα σχολικά συγκροτήματα πηγαίνει μια φορά την εβδομάδα ένας κοινωνικός λειτουργός, ψυχολόγοι δεν υπάρχουν, ενώ η πίεση σε δασκάλους και καθηγητές είναι μεγάλη. Δεν είναι εύκολο να παρέμβει ένας καθηγητής στην οικογένεια, με τις κοινωνικές υπηρεσίες απούσες.
Σε κάποια μέσα ενημέρωσης γίνεται λόγος για σεξουαλική πράξη με τη 12χρονη και όχι για βιασμό.
Η σεξουαλική πράξη είναι πιο γενική έννοια και εμπεριέχει την έννοια της συναίνεσης του κοριτσιού. Με τη χρήση του όρου πιθανό να θέλουν, επίσης, να συμπεριλάβουν ομάδα αδικημάτων: βιασμός, κατάχρηση σε ασέλγεια, προσβολή γενετήσιας αξιοπρέπειας…
Μπορείς να μιλάς για συναίνεση στην περίπτωση ενός 12χρονου;
Η συναίνεση έχει σχέση με την αναγνώριση της ευθύνης του ίδιου του παιδιού. Από τη στιγμή που πρόκειται για 12χρονη δεν μπορούμε να μιλάμε για συναίνεση.
Η κοινή γνώμη είναι οργισμένη. Συνέπεσε χρονικά και η είδηση για καταδικασθέντα με το αδίκημα των σεξουαλικών κακοποιήσεων ανηλίκων, ο οποίος με το που βγήκε από τη φυλακή έπραξε τα ίδια.
Παρ' όλα αυτά, πρέπει να προασπιζόμαστε το τεκμήριο της αθωότητας, όσο και αν από τα στοιχεία φαίνεται ότι ο ύποπτος είναι ο δράστης, ή ένας από τους δράστες. Να περιμένουμε να έρθουν όλα στο φως. Είναι από τα σημαντικότερα δικαιώματα του ανθρώπου το τεκμήριο του αθωότητας και τουλάχιστον οι δημόσιες αρχές πρέπει να περιφρουρούν όσο το δυνατόν καλύτερα αυτό το τεκμήριο. Να μην παρέχουν πληροφορίες που μπορεί να κάνουν το κοινό να πιστέψει στην ενοχή των κατηγορουμένων και των υπόπτων ή να προβαίνουν στην εκτίμηση πραγματικών περιστατικών που δείχνουν να προδικάζουν την εκδίκαση της υπόθεσης. Όσο πιο αρνητικές οι συνέπειες για τον δράστη (και τις οικογένειές τους) τόσο πιο προσεκτική θα πρέπει να είναι η πολιτεία.
Όσο για τα μέσα ενημέρωσης, αυτά θα πρέπει να δεσμεύονται από κανόνες δεοντολογίας. Σας θυμίζω την υπόθεση του Κορωνάκη στη δεκαετία του ’90, ο οποίος αυτοκτόνησε πριν βγει στον αέρα τηλεοπτικής εκπομπής με κατηγορίες για αιμομιξία. Οι έρευνες έδειξαν τελικά ότι δεν υπήρχε ούτε κακοποίηση ούτε βιασμός της κόρης του.
Φυσικά, μπαίνει και το ερώτημα όσων υποστούν και άλλα θύματα της υπόθεσης: τα παιδιά των κατηγορουμένων, των εμπλεκομένων, τα αδέλφια των θυμάτων…
Να σκεφτούμε τις οικογένειες αυτών των ανθρώπων, τα παιδιά τους που δεν χρωστάνε τίποτα. Βέβαια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν τον ρόλο της σύγχρονης διαπόμπευσης. Γι’ αυτό θα πρέπει να υπερασπιστούμε με σθένος τις αρχές του κράτους δικαίου. Οι νόμοι εφαρμόζονται ομοιόμορφα και προστατεύουν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ οι αποφάσεις όσων έχουν δικαστική εξουσία βασίζονται σε κανόνες που έχουν προαποφασισθεί. Το να εξοργίζεται κάποιος είναι δικαιολογημένο. Η οργή όμως δεν βοηθά.
Πόσο σημαντικό είναι επίσης να υπάρχει στο σχολείο ειδική εκπαίδευση για την προστασία των παιδιών; Δεν αρκούν οι καταδικαστικές δηλώσεις των υπουργών…
Πολύ σωστά. Από τα παιδιά γίνεται συστηματική και ευρεία χρήση του διαδικτύου, βγάζουν φωτογραφίες μόνα τους και τα δείχνουν ή τα στέλνουν στους φίλους τους. Πρέπει να ενημερωθούν ότι όταν στέλνουν φωτογραφίες και βίντεο σε φίλους τους, ανά πάσα στιγμή μπορούν να βρεθούν στα χέρια τρίτων. Επίσης, ότι κανένας δεν μπορεί να κάνει στο σώμα τους κάτι που θα τους προκαλέσει αμηχανία, φόβο. Αλλά ένα ζήτημα είναι και τι βλέπουν αυτά τα παιδιά στην τηλεόραση, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βλέπουν έναν κόσμο ο οποίος συνίσταται σε ανέσεις και εμπορευματοποιημένες απολαύσεις.
Με προβληματίζει το γεγονός ότι έχουν γίνει τόσο δυσδιάκριτα τα όρια της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας. Δηλαδή, στο όνομα της πληροφόρησης καλλιεργείται μια ηδονοθηρία της φρίκης. Επίσης, βρίσκω θλιβερό να μην αναλαμβάνει κανένας δικηγόρος την υπεράσπιση του 53χρονου, αν και το κατανοώ. Όλοι έχουν δικαίωμα δικαστικής προστασίας και εκπροσώπησης.