H γυναίκα που στερεοτυπικά η κυρίαρχη εικονογραφία περιόρισε στον τίτλο «σύζυγος Καραμανλή - αξιοπρεπής - υπέρκομψη», η Αμαλία Μεγαπάνου, ήταν πολλά περισσότερα. Η επίμονη, άοκνη Ελληνίδα που πάντα μέσα της έκαιγε η σπίθα της προσφοράς, που έγραψε βιβλία για δυο ζωές και ποτέ, μα ποτέ δεν μίλησε γι' αυτόν που η Ιστορία αμετάκλητα ένωσε με το όνομά της.
«Λέω την ηλικία μου, γιατί την έχω περπατήσει», έλεγε η Αμαλία Μεγαπάνου, όσο άλλες μεγαλοαστές των Αθηνών φιλούσαν τα χέρια πλαστικών χειρουργών. Συνομιλούσε για μήνες με ιερόδουλες, κυρίως με μια γυναίκα 52 ετών που τη γοήτευσε με την ευφυΐα της, για να γράψει ένα βιβλίο για αυτές τις γυναίκες, το «Διάλογος με την Αννα», εκνευρισμένη από την περιορισμένη όραση και τον ψευτοπουριτανισμό των αστών. Εγραψε αμέτρητα βιβλία, κανένα όμως για τη ζωή της και τον γάμο της –θα γινόταν διεθνές best seller. Δεν έδωσε ποτέ καμία συνέντευξη για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Δεν άνοιξε τα μπαούλα με τα κειμήλια και τα προικιά αυτού του γάμου για χάρη της δημοσιότητας. Ούτε λέξη δεν είπε για αυτόν που παντρεύτηκε στα 22 της χρόνια, έμεινε μαζί του 21 χρόνια και όρισε έναν πήχη αξιοπρέπειας και μεγαλοπρέπειας, χάρης και στιλ, ύφους και στάσης που κανένα ζευγάρι της Ηρώδου Αττικού ποτέ δεν κατόρθωσε να αγγίξει.
Καθώς σήμερα όλοι μιλούν για τον θάνατο της Αμαλίας Μεγαπάνου, ακουμπώντας με σεβασμό πλάι της τον τίτλο της ιδανικής Πρώτης Κυρίας, της ανέφικτης ιδέας που άθελά της δημιουργήθηκε γύρω από το όνομά της, η αλήθεια είναι πως στην ουσία πενθούμε για μια σπουδαία προσωπικότητα που δεν καθορίστηκε από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, δεν εγκλωβίστηκε σε αυτόν. Δεν πούλησε τη ζωή της με τον Εθνάρχη για να υπάρξει ως δημόσια φιγούρα, αλλά σιώπησε και δούλεψε σκληρά, εντατικά για να κάνει αυτό που επιθυμούσε. Ένα παράδειγμα; Και μόνο για το βιβλίο της «Πρόσωπα και άλλα κύρια ονόματα» όπου καταγράφει τις βιογραφίες ιστορικών ονομάτων ως τον 1ο μ.Χ αιώνα, με 21.625 λήμματα, έγραφε επί 12 χρόνια, κάθε μέρα από τις 8.30 το πρωί ως τις 4 το απόγευμα. Άοκνη, επίμονη, με υπομονή πρωτοφανή.
Καθόρισε τον Καραμανλή όσο και ο ίδιος την καθόρισε
Ανιψιά Πρωθυπουργού (του Παναγιώτη Κανελλόπουλου), σύζυγος Πρωθυπουργού, η ίδια επέλεξε να φύγει όσο πιο μακριά γίνεται από τη δημοσιότητα, την εύκολη ζωή της grande dame και να γράφει κάθε μέρα, για δεκαετίες, στον υπολογιστή της -μάλιστα από τους πρώτους Αθηναίους που πέρασε από το χαρτί στην οθόνη. Μια γυναίκα του κόσμου. Δεν καθορίστηκε από τον Καραμανλή ως προσωπικότητα, ή ορθότερα καθορίστηκε από αυτόν όσο και η ίδια τον καθόρισε. Δεν υπήρξε στη σκιά του, στην ουσία ήταν δίπλα του και ίσως κάποιες στιγμές ένα βήμα πιο μπροστά του και γι' αυτό οι καβγάδες τους υπήρξαν ομηρικοί. Ισχυρογνώμονες και οι δύο, αυστηροί, αμείλικτοι στην κριτική, με ισχυρή άποψη. Γείτονες στο διαμέρισμα τους στο Κολωνάκι, στην Καρνεάδου 24, μιλάνε ακόμα και για τασάκια που εκτοξεύονταν στους τοίχους. Μοιάζει με αφόρητο έρωτα που έγινε πόλεμος.
Ο Καραμανλής βέβαια έλεγε ότι η Αμαλία ενδιαφέρεται κυρίως για τα πολιτιστικά, λιγότερο για τα πολιτικά. Η ίδια στην ιστορική πλέον επίσκεψη στην Ουάσιγκτον, απαντούσε στους δημοσιογράφους -που είδαν μπροστά τους μια σύζυγο αρχηγού κράτους ανεπανάληπτης κομψότητας- ότι δεν ανακατεύεται στη δουλειά του συζύγου της, διότι αυτός την κάνει εξαιρετικά. Και όμως, στις σπάνιες φορές που έχει δημοσίως μιλήσει, φαινόταν πως την βασάνιζε το θέμα του χρέους. Της ευθύνης που έχουμε ως πολίτες, της δύναμης της προσφοράς. Και δεν υπάρχει τίποτα πιο πολιτικό από αυτό, καμία ομιλία σε μπαλκόνι, κανένα θρυλλούμενο «σκάσε Αμαλία» δεν μειώνει την βαθιά πολιτική συνείδηση και αρχή αυτής της στάσης απέναντι στη ζωή.
Το φλερτ με το λευκό κοστούμι
Οσο για το «η Ελληνίδα Τζάκι» που της απέδωσαν, μοιάζει αστείο ανατρέχοντας στην εικόνα της Τζάκι Κένεντι εκείνη την εποχή -σαν αμήχανο κορίτσι πλάι σε μια Αμαλία άψογης και κυρίως απολύτως προσωπικής κομψότητας. Μοιάζει σαν η Τζάκι να μιμήθηκε στη συνέχεια την Αμαλία. Κοιτώντας την φωτογραφία τους στην Ακρόπολη το βλέμμα επιμένει να εξετάζει τη μορφή της Αμαλίας. Προέρχονταν και οι δυο από ισχυρές οικογένειες βέβαια. Η Αμαλία Κανελλοπούλου, γόνος της πολιτικής και οικονομικής δυναστείας της Αχαΐας, με την εξαιρετική μόρφωση, την πολιτική και πνευματική εξουσία να ακουμπά στο επίθετο της (ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ήταν αδελφός του πατέρα της).
Η φιλοσοφία, η αρχαία γραμματεία, οι ξένες γλώσσες ήταν ασχολίες της από την παιδική της ηλικία. Οσο ο χαρακτήρας της χαλυβδωνόταν όχι μόνο από τα αναγνώσματά της, αλλά και από μια μητέρα αυστηρή, αυταρχική σχεδόν, έναν πατέρα δοτικό, τρυφερό, οραματιστή και έναν πατριό που μπορεί να έβγαλε από τη ζωή της τον πατέρα της, αλλά της προσέφερε πολιτική σκέψη και στρατηγική.
Αυτή που κάποιοι ορίζουν μόνο ως μοναδική σύζυγο του Κωνσταντίνου Καραμανλή, όταν τον παντρεύτηκε υπήρξε μια νέα οπωσδήποτε πανέμορφη γυναίκα, καλής καταγωγής, που δεν ήρθε να συμπληρώσει την εικόνα του Σερραίου πολιτικού, αλλά μάλλον να γίνει το σύμπαν που τον βοήθησε να εξελιχθεί σε Εθνάρχη. Και ακόμα και μετά τους καυγάδες, την αδύνατη συμβίωση, το διαζύγιο – βγήκε το 1972, αλλά ήδη τα Χριστούγεννα του 1970 ο Οικογενειακός Θησαυρός αποκάλυψε την είδηση του χωρισμού- ο σεβασμός του ενός για τον άλλο ήταν αμόλυντος. Η εξομολόγηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή στον Τάκη Λαμπρία για την όμορφη αξιοπρεπή Αμαλία είναι χαρακτηριστική ( Στη σκιά ενός Μεγάλου, εκδόσεις Μορφωτική Εστία και Ποταμός). Αλλά και αυτή, ήταν εκεί στις καθοριστικές στιγμές του, πάντα πίσω, μακριά από τα φώτα. Στους θριάμβους, στη συγκίνησή του. Και βέβαια στην κηδεία του, η γυναίκα με το κομψό μαύρο φόρεμα και το σινιόν, πίσω από όλους. Και αν σκεφθεί κανείς ότι ο Καραμανλής δήλωνε στον Λαμπρία ότι μισεί το φλερτ -δεν είχε χρόνο για παιχνίδια, αλλά φοβόταν και την απόρριψη- έχει ενδιαφέρον πώς πολιόρκησε την Αμαλία, ευθυτενής με το λευκό του κοστούμι να κάνει βόλτες κάτω από το μπαλκόνι της.
Δεκάποντα, Jean Dessès , χιλιάδες λήμματα, το μυστικό του χαλβά
Θα πρέπει να υπήρξε όχι απλώς ακατανόητο, αλλά σχεδόν εξοργιστικό για τους κύκλους της εποχής στο Κολωνάκι να βλέπουν αυτή την συγκλονιστικά αλλά και ανεπιτήδευτα όμορφη γυναίκα, ντυμένη με ρούχα σχεδιαστών (το ρευστό, με πτυχώσεις φόρεμα του Jean Dessès που φόρεσε στον Λευκό Οίκο, το αυστηρό νυφικό της Νταίζης Αντωνοπούλου στον γάμο της), και πάντα μα πάντα με τακούνια. Ψηλά τακούνια, απολήξεις σαν θαυμαστικά στις σταυρωμένες γάμπες της. Και ταυτόχρονα αυτή η γυναίκα δεν ανήκε αλλά υπήρξε. Τόλμησε (!) να χωρίσει τον Καραμανλή και μόλις ένα χρόνο μετά να παντρευτεί τον Επαμεινώνδα Μεγαπάνο (στη συνέχεια χώρισε και μαζί του). Τόλμησε να αποποιηθεί το επίθετο Καραμανλή, να μην κάνει ντόλτσε βίτα, να μπει στην ασκητική ζωή ενός συγγραφέα.
Τόλμησε να μαθητεύσει. Όταν έγραψε το βιβλία της για τα Κεντήματα, είχε όχι μόνο διαβάσει τα πάντα, μιλήσει με κεντήστρες και ιστορικούς. Είχε μόνη της κάνει 90 κεντητά, είχε πληγώσει τα χέρια της πριν γράψει στην εξαιρετική έκδοση του Μουσείου Μπενάκη, ενός μουσείου που βαθιά αγάπησε και συχνά έπινε τον καφέ της στην βεράντα του αρχοντικού στην Κουμπάρη. Ποια μεγαλοαστή το έκανε αυτό έτσι, χωρίς να στήνει τα βράδια μύθους στα αστικά σαλόνια; Προτιμούσε τους εκλεκτούς καλεσμένους της καρδιάς της στο σπίτι της, τα τραπέζια που προσωπικά αναλάμβανε. Μυστικοί δείπνοι, απόλυτης εχεμύθειας και υψηλής απόλαυσης. Ένα μικρό επιφώνημα έκπληξης ήταν το σημερινό tweet του Στέφανου Μάνου που αποχαιρετώντας την σπουδαία Αμαλία Μεγαπάνου με ένα συγκινητικό μήνυμα, έγραψε μεταξύ άλλων πως του έμαθε να φτιάχνει έναν αριστουργηματικό σιμιγδαλένιο χαλβά.
Η επιλογή της να μην κάνει την άποψή της σημαία
Η μεγαλοαστή, με τις φίνες ψηλές γόβες, τα αυστηρά σινιόν, τα άψογης ραφής ρούχα σχεδιαστών, τα δάχτυλα που μάτωναν στο γράψιμο και ξεφύλλιζαν ευλαβικά και με σεβασμό σελίδες βιβλίων όπως της είχε δείξει να κάνει ο πατέρας της Αναστάσιος, που φρόντιζε να ακούει και να μην εμπιστεύεται εύκολα, σε ένα τραπέζι κουζίνας να μαθαίνει στον Στέφανο Μάνο -και σε πόσους άλλους οικείους της έκπληξη άραγε- το μυστικό του τέλειου χαλβά. Η Αμαλία Μεγαπάνου δεν έμπαινε σε κουτάκια και αδιαφορούσε για αυτά. Όταν σε κάποια παρουσίαση αναφέρθηκαν στο γεγονός ότι δεν δίνει συνεντεύξεις, δεν τοποθετείται δημόσια, αυστηρά απάντησε «το κάνω από επιλογή, όχι λόγω μειωμένης αντίληψης». Να μην κάνεις την άποψή σου σημαία, να μην διεκδικείς να την καρφώσεις σε κάθε κορυφή – πόσο σπάνιο. Και μεγαλειώδες.
Η συγγραφέας Αμαλία Μεγαπάνου. Που ποτέ δεν έγραψε για την ίδια. Και αφήνει τους άλλους να γράφουμε για αυτήν, μέσα από τα βιβλία της, τις σπάνιες δημόσιες δηλώσεις της, τον αστικό της μύθο που τόσο είχαμε ανάγκη. Μια σπουδαία γυναίκα που επέλεξε τη σιωπή όταν όλοι περίμεναν από αυτήν να πει το όνομα Εκείνου. Δίδαξε ύφος, ήθος, στυλ. Με τα λόγια της στο Βήμα πριν από χρόνια: «Κοιτάξτε, η Αμαλία Μεγαπάνου είναι το παιδί της μάνας μου και του πατέρα μου, που έφθασε ίσαμε εδώ. Είναι μία διαδρομή. Την κάνεις και περνάς από δάση, από χαράδρες, από επικίνδυνα μέρη, από ανέσεις κτλ.». Ναι, κοιτάξτε…