Αναβίωσε σε αρκετές γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά, ένα εμβληματικό έθιμο του καλοκαιριού: Η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα (ή Ριγανά, ή Ριζικάρη ή Πηδηχτή) που συνοδεύεται από το παραδοσιακό έθιμο με το πέρασμα πάνω από τις φωτιές.
Ενα έθιμο που τείνει να εκλείψει και που οι παλιότεροι το θυμούνται μέσα από τις παιδικές τους μνήμες και από τα τραγούδια:
«Ανάβουνε φωτιές στις γειτονιές, του Αϊ Γιάννη απ' όσα ξέρεις και μου λες» έγραφε ο Μάνος Ελευθερίου και τραγουδούσε ο Δημήτρης Μητροπάνης σε μουσική Δήμου Μούτση στον Αγιο Φεβρουάριο.
«Και φωτιές ανάβανε στους μεγάλους δρόμους, τ’ Αϊ Γιάννη θα ’τανε θαρρώ» τραγουδούσε η Χαρούλα Αλεξίου σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου και μουσική Γιάννη Σπανού στο τραγούδι «Στην Αριστοτέλους».
Κάποιοι επιμένουν να διατηρούν στην συλλογική μνήμη ένα έθιμο που οι ρίζες του χάνονται στην αχλή του χρόνου.
Και φέτος, αυτό το περίεργο καλοκαίρι του κορωνοϊού, οι φωτιές άναψαν σε ορισμένες γειτονιές. Βρεθήκαμε στην Παλιά Κοκκινιά, στον Πειραιά,μια περιοχή που κρατά ακόμη τον χαρακτήρα της γειτονιάς, με τα προσφυγικά σπίτια, τις γειτόνισσες να βγάζουν καρέκλες και να πίνουν το καφεδάκι τους στα στενάκια, τις μυρωδιές.
Δείτε εικόνες και βίντεο:
Το έθιμο πραγματοποιείται στις 23 και 24 Ιουνίου, που συμπίπτει με το θερινό ηλιοστάσιο.
Ο Κλήδονας είναι ένα πολύ παλιό έθιμο και το συναντάμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας, αλλά και σε Ευρωπαϊκές χώρες. Είναι μια λαϊκή μαντική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία αποκαλύπτεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Η λέξη Κλήδονας είναι αρχαία (ομηρική, Κλήηδών – Κληδών που σημαίνει φήμη, αγγελία, άκουσμα οιωνισμού, μαντική ρήση, ευτυχές μήνυμα). Σύμφωνα με τις παραδόσεις, ο λαός πιστεύει ότι ο Αϊ Γιάννης φέρνει τύχη γι’ αυτό και λέγεται ριζικάρης αλλά και φανιστής γιατί φανερώνει την τύχη.
Το προσωνύμιο «Κλήδονας» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «κλήδων» που σημαίνει προγνωστικός ήχος και χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει τον συνδυασμό των τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων κατά τη διάρκεια μαντικής τελετής.
Ουσιαστικά ο «Kλήδονας» σχετίζεται με μια λαϊκή μαντική διαδικασία, η οποία λέγεται ότι αποκαλύπτει στις άγαμες κοπέλες την ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Την παραμονή της γιορτής του Αϊ Γιάννη Ιωάννη, αναβιώνει και το γνωστό έθιμο με τις φωτιές: Στη πλατεία του χωριού στήνεται μια μεγάλη φωτιά πάνω από την οποία πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού. Σύμφωνα με την παράδοση, η φωτιά, επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό
Σύμφωνα με το έθιμο, την παραμονή του Αϊ-Γιαννιού, οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονται σε ένα από τα σπίτια του χωριού και μία από αυτές πηγαίνει στο πηγάδι να φέρει το «αμίλητο νερό» και στη διαδρομή μέχρι το σπίτι δεν πρέπει να μιλήσει σε κανέναν.
Στο σπίτι το νερό μπαίνει σε πήλινο δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει ένα προσωπικό της αντικείμενο, τα λεγόμενα ριζικάρια και στη συνέχεια σκεπάζουν το δοχείο με κόκκινο ύφασμα και το δένουν ενώ παράλληλα προσεύχονται στον Αϊ Γιάννη και τοποθετούν το δοχείο σε ανοιχτό χώρο, όπου μένει όλη νύχτα. Την ίδια εκείνη νύχτα λέγεται ότι τα κορίτσια θα δουν στα όνειρά τους το μελλοντικό τους σύζυγο.
Ο Άι-Γιάννης λέγεται και Ριζικάρης αφού η παράδοση λέει ότι φέρνει τύχη και γι' αυτό έπρεπε από την παραμονή οι κάτοικοι του χωριου να έχουν τακτοποιήσει όλες τις οικιακές δουλειές τους.
Επίσης ο Αϊ Γιάννης αποκαλείται και Ριγανάς, επειδή την ημέρα αυτή έβγαιναν και μάζευαν ρίγανη, η οποία έπρεπε να συλλεχθεί πρωί πρωί, πριν από την ανατολή του ηλίου, αφού πίστευαν, ότι έτσι είχε μαγική δύναμη.