Το υπόσκαφο ξενοδοχείο στην Επίδαυρο θα είναι χτισμένο αμφιθεατρικά σαν αρχαίο θέατρο σε μια πλαγιά, μισό μέσα στη γη και μισό στο φρύδι του γκρεμού.
Ο νεαρός αρχιτέκτονας Παύλος Χατζηαγγελίδης μιλάει στο iefimerida.gr για ένα ελληνικό έργο που έκανε το γύρο του κόσμου μέσα από τα διεθνή media για το design και την αρχιτεκτονική. Το όνομα αυτού: «Gods and Dreams Resort from Epidaurian Healing Dreams»,
Τη χρονιά που η Αθήνα υποδεχόταν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, ανανεωμένη αρχιτεκτονικά με μια σειρά από έργα μεγάλης κλίμακας, με στάδια, δρόμους, αναπλάσεις ολόκληρων τμημάτων της πόλης, γεννήθηκε ένα καινούριο στούντιο αρχιτεκτονικής, από ένα νεαρό αρχιτέκτονα που ξεχώρισε έκτοτε για τις φουτουριστικές, πρωτότυπες δημιουργίες του. Ο λόγος για το 314 Αrchitecture Studio του Παύλου Χατζηαγγελίδη, δημιουργό μιας σειράς από ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά project που γίνονται viral και κλέβουν τις εντυπώσεις, διεκδικώντας διεθνή βραβεία και εξασφαλίζοντας την προσοχή, πολύ συχνά, των διεθνών μίντια. Η περίφημη κατοικία με σχήμα πεταλούδα στη Βουλιαγμένη, ή το σπίτι που είναι χτισμένο σαν λευκό διαμάντι στη Βούλα, είναι δύο από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του πώς η αρχιτεκτονική είναι η πιο ρεαλιστική και ταυτόχρονα η πιο ποιητική από όλες τις υψηλές Τέχνες.
Στο νέο του αρχιτεκτονικό πρότζεκ, τον σχεδιασμό ενός ξενοδοχειακού συγκροτήματος στην Επίδαυρο, όλα τα στοιχεία που συνθέτουν την καλλιτεχνική ταυτότητα του Χατζηαγγελίδη είναι παρόντα: η φαντασία, οι καμπύλες, η φουτουριστική οπτική, αλλά και ο απέραντος σεβασμός στη Γη, στην αρμονία και την ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος.
Αυτό το έργο, παρά το μεγάλο όγκο που θα έχει, θα εναρμονίζεται τόσο στο φυσικό περιβάλλον, χάρη σε μια έξυπνη διάταξη που εκμεταλλεύεται τη θέση του οικοπέδου 20 στρεμμάτων, για να προσφέρει θέα στη θάλασσα σε όλες τις ανεξάρτητες κατοικίες του πολυτελούς resort. Η βασική ιδέα λοιπόν ήταν η δημιουργία μιας σειράς από κατοικίες που αναπτύσσονται στο κεκλιμένο οικόπεδο, ακολουθώντας αμφιθεατρική διάταξη, θυμίζοντας τις βαθμίδες, τις λεγόμενες πεζούλες, που συναντούμε πολύ έντονα στις Κυκλάδες.
Όπως μας εξηγεί ο ίδιος ο Παύλος Χατζηαγγελίδης, στη συνέντευξη που παραχώρησε στο iefimerida.gr, «o σχεδιασμός μας στη περίπτωση του “Gods and Dreams Resort from Epidaurian Healing Dreams” ορίζεται ως στοιχείο που αναφέρεται στο τοπίο αποτελώντας και αυτός με την σειρά του ενεργό μέρος του. Το “διάζωμα” ή ο ξυστός ή η βαθμίδα, αφορά στις πρώτες πτυχώσεις αλλεπάλληλων τομών που έχουν εμφανιστεί στο τοπίο από τους αρχαίους χρόνους με τη μορφή ανδήρων και που ο άνθρωπος δημιουργεί αντανακλαστικά στο τοπίο προκειμένου να το διαχειριστεί». Οι γεωργοί στα νησιά, για να εκμεταλλευθούν τις λιγοστές καλλιεργήσιμες εκτάσεις που είχαν στις απάνεμες περιοχές, έφτιαχναν τις πεζούλες ή αναβαθμίδες, δηλαδή τις λωρίδες γης σε εδάφη με μεγάλη κλίση που διευκολύνουν την καλλιέργεια. Αυτές οι πεζούλες, που αν τις δεις από απόσταση θυμίζουν γιγαντιαίες σκάλες, στηρίζονται με ξερολιθιές, φτιαγμένες με το χέρι με πέτρες και λάσπη. Στην Επίδαυρο, ο Παύλος Χατζηαγγελίδης, αντλώντας έμπνευση από τις αναβαθμίδες, δημιουργεί υπόσκαφες κατοικίες που απολαμβάνουν παράλληλα την εντυπωσιακή θέα στη θάλασσα, αλλά και όπως μας εξηγεί ο ίδιος, τα ευεργετήματα που προσφέρει σε ένα υπόσκαφο κτίσμα η γη: «Τα υπόσκαφα κτήρια αξιοποιούν την φυσική θερμική ενέργεια της γης, δηλαδή τις σταθερές θερμοκρασίες του υπεδάφους (18 με 22C), που διατηρεί μια μέση θερμοκρασία ανεξαρτήτων των εξωτερικών καιρικών συνθηκών και των μεταβολών τους κλπ. Σίγουρα, δεν πρόκειται για μια νέα τάση, αλλά για μια επανεξέταση της πρόκλησης με νέες παραμέτρους. Είναι μια προσπάθεια να θέσουμε προς συζήτηση προβληματισμούς και ευαισθησίες που αφορούν το έδαφος, την αξιοποίηση των οφελών και ποιοτήτων του, όπως οι τραχιές ή μη επιφάνειες, οι υπόγειες σκηνές των τοπίων, οι βραχώδεις σχηματισμοί, οι εξάρσεις και οι κλήσεις του εδάφους, και τις δυνατότητες που προσφέρουν τα τοπία αυτά, όπως είναι η απομόνωση, η απόκρυψη και η αποκάλυψη, στοιχεία που επηρεάζουν τόσο τις σχεδιαστικές επιλογές όσο και την εμπειρία της τοποθεσίας και του τοπίου».
Αυτό το συγκρότημα κατοικιών δείχνει σαν πρόκειται να είναι χτισμένο μέσα στη γη σε έναν κατάφυτο λόφο. Αυτό είναι μια νέα οπτική της σύγχρονης αρχιτεκτονικής για να ενσωματώνει τα κτίσματα στο φυσικό περιβάλλον;
Οι υποσκαφές κατοικίες ή το Subterranean Architecture είναι μια διαχρονική πρόκληση για τους αρχιτέκτονες. Έχει απασχολήσει σε διαφορετικούς πολιτισμούς, χρόνους και τοποθεσίες. Το έχουμε δει στη Σαντορίνη, την Καππαδοκία, αλλά και σε πιο σύγχρονα παραδείγματά που ξεφεύγουν από την κατοίκιση, όπως στη περίπτωση του Λευκού βουνού των Albert France-Lanord Architects και του Städel Museum των Schneider+Schumacher στη Φρανκφούρτη, τα οποία εκμεταλλευόμενα την ικανότητα απομόνωσης σε υπόγειους χώρους, αλλά και ανατρέποντας το στοιχείο αυτό, δημιούργησαν κρυφούς δημοσίους χώρους εμπορίου και συνάθροισης με γεωθερμικά οφέλη να αξιοποιούνται σε κάθε περίπτωση.
Το έδαφος αποτελεί ένα φυσικό «θερμαντικό» σώμα. Στην περίπτωση του «Gods and Dreams Resort from Epidaurian Healing Dreams», με τη σχεδιαστική επιλογή του υποσκάφου συγκροτήματος αντιμετωπίσαμε την ιδιαίτερη μορφολογία του εδάφους, δημιουργώντας καταφύγια απομόνωσης, ευεξίας, ηρεμίας και επανασύνδεσης με την φύση και αξιοποιήσαμε, όπως είπαμε, τα γεωθερμικά οφέλη του εδάφους. Οι αρχιτεκτονικές μας επιλογές προσπαθούν να παραμείνουν όσο πιο διάφανες και μη παρεμβατικές προκειμένου να αναδειχθεί η πολλαπλότητα του φυσικού τοπίου και των προοπτικών του. Το τοπίο δεν αντιμετωπίζεται ως δέκτης που προσαρμόζεται στη αρχιτεκτονική, αλλά ως ενεργό και καθοριστικό στοιχείο του σχεδιασμού μας.
Μοιάζει λίγο με τα διαζώματα σε ένα αρχαίο θέατρο σαν αυτό της Επιδαύρου. Πόσο μπορεί η αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική να επηρεάσει το σήμερα;
Πράγματι, οι διαδοχικές βαθμίδες γλύπτουν τους χώρους, όπως τα διαζώματα του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Το στοιχείο αυτό αποτέλεσε βασικό μέτρο για τον σχεδιασμό μας. Δεν είναι όμως μια αναφορά στην αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική, αλλά σε μια αρχέγονη μέθοδο ανάγνωσης, διαχείρισης και κατανόησης του τοπίου. Το ερώτημα σχετικά με την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική είναι περισσότερο ένας προβληματισμός σχετικά με τη θεωρία, δεδομένου ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο με βαθιές κοινωνικές, πολιτικές και αισθητικές αλλαγές. Η αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική αναφερόταν σε μια θεωρία που αντικατοπτρίζεται στην αρχαιοελληνική κοινωνία, φιλοσοφία και αισθητική, η οποία όμως δεν είναι κοντά στη σύγχρονη πραγματικότητα. Όσον αφορά την αρχιτεκτονική, αρκεί να κάνουμε τη διαπίστωση πως ο πυρήνας μιας αρχαίας πόλης ήταν ο δημόσιος χώρος. Αντίθετα, σήμερα ο δημόσιος χώρος είναι συρρικνωμένος και αποδυναμωμένος, ενώ οι προτεραιότητες της πόλης, το κόστος και η ποιότητα ζωής των κατοίκων, αλλά και η οικονομική ανάπτυξη, ορίζονται επί το πλείστων από την κατοίκιση και τις συνθήκες της. Η αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική σίγουρα αποτελεί μια αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Τα έργα φυσικά και γεννιούνται από τον τόπο και αναφέρονται από αυτόν και τις προϋπάρχουσες μορφές, αρχιτεκτονικές και μη, φέρουν όμως διαφορετικές θεωρίες και εξαρτήσεις.
Λαμβάνοντας υπόψη την τουριστική δύναμη της αρχαίας κληρονομιάς που έχει η Αθήνα, θεωρείται ότι η πόλη μας αρχιτεκτονικά συνομιλεί σωστά με την Αρχαία Ελλάδα;
Πέρα από στοχευμένες προσπάθειες ανάπλασης που έγιναν κυρίως την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων, δεν μπορούμε να πούμε πως υπάρχει ουσιαστικός και ευρύς διάλογος μεταξύ των παρεμβάσεων του τώρα και των ιχνών της Αρχαίας Ελλάδας. Η πόλη περικλείει και αναπτύσσεται σύμφωνα με τα σημαντικά μνημεία της Αθήνας, αλλά δεν υπάρχει μια εποικοδομητική πλούσια συνομιλία.
Το design, η αρχιτεκτονική, οι εικαστικές τέχνες επηρεάζονται όλο και πιο πολύ από την τεχνολογία και τη Sci-Fi αισθητική. Το μέλλον των πόλεων θα είναι φουτουριστικό όπως βλέπουμε σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας;
Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας πάντα οραματίζονταν το μέλλον εξαιρετικά πολύπλοκο και φαντασμαγορικό και είναι αλήθεια πως η αρχιτεκτονική αποτελεί σημαντικό μέρος αυτών των οπτικών σεναρίων, τα οποία ειδικά στις sci-fi ταινίες, είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι, πιθανόν πιο σημαντικό από το ίδιο το σενάριο. Η επιστημονική φαντασία προβλέπει σε ένα βαθμό το πώς θα ήταν το μέλλον και υπονοεί το τι προμηνύεται για το μέλλον των πόλεων. Η αρχιτεκτονική της περισσότερες φορές παρουσιάζεται είτε ως μπρουταλιστική και δυστοπική, ένα εγκαταλελειμμένο τοπίο από τσιμέντο, γυαλί και μέταλλο με άπειρες οθόνες που προβάλλουν ταυτόχρονα ένα φοβερό πλήθος πληροφοριών, είτε ως Hyper-connected τοπία τεχνολογιών και αρχιτεκτονικής, λευκά και αποστειρωμένα, φοβερά ορισμένα και αυτοματοποιημένα. Μπορεί να μην έχουμε ιπτάμενά αυτοκίνητα μέχρι στιγμής αλλά έχουμε Teslas που οδηγούνται μόνα τους και Alexa systems που μπορούν να απαντήσουν κάθε ερώτηση μας μέχρι και να ρυθμίσουν τη θερμοκρασία του δωμάτιου μας. Οπότε βιώνουμε ήδη ένα σημαντικό βαθμό «φουτουρισμού» των πόλεων που όσο αναπτύσσεται η τεχνολογία θα αναπτύσσεται και θα επηρεάζει τη ζωή μας όλο και περισσότερο.
Πώς φαντάζεστε την Αθήνα μισό αιώνα μετά;
Νομίζω ότι σε 50 χρόνια η Αθήνα, όπως και ο πλανήτης, θα βρίσκεται αντιμέτωπη με τη σοβαρή κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Οι προτεραιότητες θα αλλάξουν κατά πολύ. Η αρχιτεκτονική θα αντιμετωπίσει ζητήματα όπως οικοδόμηση θαλάσσιων τειχών, προστασία των υποδομών στις πόλεις, όπως δημόσιοι χώροι, μετρό κ.ά. Η ζέστη και τα κύματα καύσωνα είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα, οπότε ο σχεδιασμός μας θα αφορά τη λήψη μέτρων για την ενίσχυση της πόλης. Το στούντιό μας έχει κατευθυνθεί ήδη προς την βιοκλιματική αρχιτεκτονική, στη χρήση του ήλιου και της γεωθερμικής ενέργειας, με στόχο την ανάπτυξη δυναμικού, αλλά και οικολογικού σχεδιασμού.
Τι πρέπει να αλλάξει στην πόλη μας άμεσα; Για μια αναγέννηση της πόλης θα έπρεπε να προχωρήσουμε σε μαζικές κατεδαφίσεις απρόσωπων κτιρίων ή μπορούν να μεταμορφωθούν πλήρως με τη βοήθεια της αρχιτεκτονικής και την τεχνολογίας;
Σίγουρα, η αύξηση των δημοσίων χώρων και η αποσυμφόρηση των οικοδομικών τετραγώνων θα βοηθούσαν στην βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Τα υπάρχοντα κτήρια θα πρέπει σίγουρα να αναβαθμιστούν ενεργειακά και προγραμματικά για να ανταποκριθούν στις νέες απαίτησες, τόσο τις κλιματολογικές όσο και τις λειτουργικές.
Τα κτίριά σας έχουν έντονες καμπύλες και πολύ πρωτότυπο σχεδιασμό. Ποιες είναι οι επιρροές σας και ποια είναι τα στοιχεία που έχουν διαμορφώσει την αισθητική σας;
Το βασικό χαρακτηριστικό του σχεδιασμού εκτός από τις οικολογικές, κοινωνικές και προγραμματικές πτυχές των έργων, είναι η δημιουργία ενός κελύφους που παροτρύνει τον χρήστη να βιώσει μια αφαίρεση και έναν νέο αθέατο κόσμο. Η έμπνευση μας προέρχεται από μαθηματικές αναλογίες, γεωμετρικούς σχηματισμούς που εντοπίζουμε στα τοπία, αλλά και από οργανικές μορφές της φύσης, όπως τα φτερά μιας πεταλούδας ή τα φύλλα, η δομή και ο σχηματισμός μιας φτέρης. Για κάθε ένα από τα έργα του στούντιο ακολουθούμε μια κατά περίπτωση αναλυτική αναζήτηση, αποδίδοντας ένα μοναδικό χαρακτήρα στις παρεμβάσεις μας. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας σχεδιασμού της ομάδας του στούντιο που βασίζεται στον πειραματισμό και τον αυτοσχεδιασμό μέσα από νέες ιδέες, έννοιες και πρακτικές, με τη βοήθεια digital σχεδιαστικών μέσων.