Αγονα τοπία, σκληροτράχηλες διαδρομές, πέτρινα χωριά. Η Μάνη είναι ένας διαφορετικός προορισμός: άγριος, κινηματογραφικός, με άγρια βραχώδη ομορφιά που τα τελευταία χρόνια επανακάμπτει με ποιοτικό τουρισμό και ενδιαφέρον real estate.
Όπως το σπίτι που σχεδίασε το αρχιτεκτονικό γραφείο Z-level architecture με επικεφαλής την Έλενα Ζερβουδάκη.
Ο λόγος για την ΚΑ - ΜΑ - ΡΑ σε ένα ερειπωμένο μανιάτικο χωριό, με τα σπίτια χωρίς αριθμούς σε ανώνυμες οδούς. Πρόκειται για ένα πρώην παλιό καφενείο-παντοπωλείο στον κεντρικό δρόμο, που ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα παραδοσιακά κτίσματα και το οποίο έγινε ένα σπίτι - αριστούργημα, υπόδειγμα του πώς ένα κτίσμα μπορεί να αποκτήσει νέα χρήση και ζωή στα χέρια των κατάλληλων ανθρώπων.
Οπως εξηγεί η αρχιτέκτονας Ελένη Ζερβουδάκη, εδώ κάποτε μαζεύονταν οι άνθρωποι του χωριού και μέσα στον ψηλό θολωτό λιθόχτιστο χώρο, δύο φορές τον χρόνο γυρολόγοι έστηναν τη μηχανή του κινηματογράφου και πρόβαλαν ταινίες.
Σήμερα, οι χοντροί πέτρινοι τοίχοι, οι θυρίδες, τα λίθινα τμήματα του δαπέδου, η ωοειδής πέτρινη, χτισμένη μέσα στη γη στέρνα, που μάζευε το βρόχινο νερό και τροφοδοτούσε το καφενείο, αλλά και η χαρακτηριστική μυρωδιά του μανιάτικου ερειπίου μας δίνουν πληροφορίες για τον τρόπο διαβίωσης και τις συνήθειες των ανθρώπων στο παρελθόν.
Σοφά, και όχι smart, οικολογικά, ολιγαρκή, οικονομημένα, όπου οι άνθρωποι διαχειρίζονται ορθολογικά τις επιτόπου διαθέσιμες πηγές για την κατασκευή και τη λειτουργία τους, τα κτίσματα αυτά συνδιαλέγονται με τον τόπο και το χρόνο.
Μια προσέγγιση που αψηφά και υποκλίνεται στον χρόνο
Εγκαταλελειμμένο από το 1950, το παλιό καφενείο-παντοπωλείο είναι σήμερα ένας συνδετικός κρίκος με το παρελθόν. Η παραδοσιακή αυτή αρχιτεκτονική αφορά συγχρόνως το χθες και το σήμερα, καθώς εμπεριέχει στην πράξη όρους σύγχρονους για μια αειφόρο αρχιτεκτονική. Προσεγγίσεις στον κατασκευαστικό τομέα, από τον βιοκλιματικό σχεδιασμό μέχρι το zero-transport και τη χρήση οικολογικών υλικών, διδάσκονται πολλά από την παραδοσιακή γνώση.
«Η δική μας ματιά είναι προσθετική και συλλογική. Διατηρούμε το παλιό και το αναβιώνουμε, εμπλουτίζοντας το με νέα στοιχεία. Με την παρέμβασή μας ενστερνιζόμαστε τη βιωσιμότητα που εμπεριέχεται σε αυτό και που υπήρχε πολύ πριν από μας. Έτσι, το κτίσμα γίνεται φορέας ανθρώπινης γνώσης και σύμπραξης μέσα στον χρόνο», περιγράφει στο iefimerida η Ελενα Ζερβουδάκη.
Η πρόταση της αποκατάστασης και επανάχρησης του κτιρίου δεν στοχεύει τόσο σε μια αισθητική ανάδειξη των μορφολογικών στοιχείων της μανιάτικης αρχιτεκτονικής αλλά, κυρίως, στην αξιοποίηση των παραδοσιακών κατασκευαστικών της χαρακτηριστικών και μεθόδων, που την καθιστούν μια σύγχρονη βιώσιμη αρχιτεκτονική πρόταση, με σεβασμό στη μνήμη των κτιρίων χωρίς νοσταλγία για το παρελθόν.
«Για εμάς η δημιουργία δεν αφορά τη συνθήκη όπου πριν δεν υπήρχε τίποτα, αλλά τη δυνατότητα για καινούργιες ποιότητες στο τρόπο και στο χώρο που ζούμε», συμπληρώνει η αρχιτέκτονας που υπογράφει το έργο.
Επαναχρησιμοποιώντας υλικά, ιδέες, αξίες, παραδόσεις
Η παρέμβαση στην Κα- μά-ρα, αφορά το παλιό καφενείο-παντοπωλείο, τον εξωτερικό του χώρο και τη στέρνα.
«Εσωτερικά, δημιουργήσαμε έναν μεταβαλλόμενο χώρο διαβίωσης, με δυνατότητες μεμονωμένων ή και πολλαπλών ομαδικών χρήσεων. Στη νότια πλευρά του κτίσματος συγκεντρώνονται σε μια ζώνη οι μόνιμες εγκαταστάσεις που εξυπηρετούν το λουτρό και την κουζίνα. Ο υπόλοιπος χώρος παραμένει ενιαίος, χωρίς επιμέρους διαρρύθμιση, έτσι ώστε να γίνεται αντιληπτή η αρχική θολωτή μορφή του, αλλά και να είναι διαθέσιμος για εναλλακτικές λειτουργίες», σημειώνει η αρχιτέκτονας.
Το καινούριο, αυτοφερόμενο στοιχείο, που εισχωρεί μέσα στο παλιό κτίριο και το εμπλουτίζει, είναι μια αυτόνομη συναρμολογούμενη ξύλινη κατασκευή, η οποία προσφέρει χώρους ύπνου σε 3 επίπεδα, δημιουργεί συνθήκες για παιχνίδι και χαλάρωση στο ενιαίο μεγάλο στρώμα στο πατάρι, παρέχει αποθηκευτικούς χώρους. Η μία πλευρά της λειτουργεί και ως επίπεδο προβολής ταινιών, ως αναβίωση του παλιού καφενείου.
Μετακινούμενα πανέλα στις δύο πλευρές μπορούν να απομονώσουν πλήρως το εσωτερικό της από τον υπόλοιπο χώρο ή να δημιουργήσουν ενδιάμεσες συνθήκες διαχωρισμού.
Η κατασκευή αυτή έχει αναφορές στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική: τα αποτυπωμένα μοτίβα των πουλιών, δέντρων, σιτηρών, αγγέλων, πολεμιστών επάνω της, εμπνευσμένα από τα αποτρεπτικά του κακού, λιθανάγλυφα σύμβολα των μανιάτικων κτισμάτων, «προστατεύουν» τους ανθρώπους που βρίσκονται μέσα σ’ αυτή. Η κατασκευή είναι φιλική προς στο περιβάλλον και συμβατή με το πνεύμα του κτιρίου καθώς έγινε ανακύκλωση και επανάχρηση υλικών. Έχει, επίσης, τη δυνατότητα αποσυναρμολόγησης, έτσι ώστε να αφήνει τον χώρο διαθέσιμο για νέες χρήσεις.
Η στέρνα σχεδιάζεται ως αυτόνομος χώρος διαβίωσης. Μία αυτοφερόμενη μεταλλική κατασκευή εξυπηρετεί όλες τις λειτουργίες φιλοξενίας. Τα κονιάματα των τοιχωμάτων παραμένουν ανέπαφα, ενώ η μεταλλική κατασκευή είναι αναστρέψιμη ώστε αν χρειαστεί η στέρνα να μπορεί να ξαναλειτουργήσει όπως άλλοτε ως χώρος συλλογής νερού.
Εξ’ αρχής το κυρίαρχο μέλημα αλλά και ταυτόχρονα πρόκληση, ήταν η επέμβαση να γίνει με τρόπο που δεν θα αλλοίωνε τον υφιστάμενο χαρακτήρα κτιρίου και θα διασφάλιζε μια ομαλή μετάβαση στον εκσυγχρονισμό μέσα από το πάντρεμα του υφιστάμενου με το νέο.
Η Ελένη Ζερβουδάκη, λοιπόν, ξεκαθαρίζει: «Κατασκευαστικά, έγιναν οι λιγότερες δυνατές παρεμβάσεις, καθώς πρόθεσή μας ήταν να εκμεταλλευτούμε και να αναδείξουμε την παραδοσιακή σοφία-τεχνογνωσία, με την οποία είναι φτιαγμένα τα κτίρια αυτά. Η όψη στον δρόμο δεν επισκευάστηκε ούτε αρμολογήθηκε, καθώς αποτελείται από διπλό πέτρινο τοίχωμα με ενδιάμεση ζώνη από τρόχαλα, που λειτουργούν ως φίλτρο για την πιθανή υγρασία, η οποία μπορεί να περάσει από την όψη, κατευθύνοντας τη προς τη γη».
Για τα εσωτερικά επιχρίσματα χρησιμοποιήθηκαν πουζολανικά κονιάματα χωρίς τσιμέντο, ώστε να αποφευχθεί η παγίδευση της υγρασίας και να διευκολυνθεί η διαπνοή του κτιρίου. Η μεταλλική τζαμαρία του καφενείου προς την αυλή διατηρήθηκε και επισκευάστηκε. Έπιπλα και κατασκευές είναι όλα ειδικά σχεδιασμένα για τον χώρο, και custom made, επιθυμία του γραφείου ήταν να διατηρηθεί το πνεύμα του χειροποίητου που διέπει το κτίριο. Για την αποκατάσταση του κτιρίου δούλεψαν μαζί μας μικρά συνεργεία της περιοχής, γνώστες των κατασκευαστικών πρακτικών του τόπου.
Αναζητώντας το βαθύτερο νόημα
Το έργο αυτό εγγράφεται σε μια προσπάθεια στοιχειοθέτησης ορθών πρακτικών για την ανατολική Μάνη, όπου το απόθεμα εγκαταλελειμμένων και ερειπωμένων κτιρίων είναι από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα. Με όρους βιωσιμότητας, η πρόταση για αποκατάσταση κτιρίων ή συνόλων είναι μονόδρομος, σε σχέση με την ανέγερση νέων κατασκευών. Χρειάζεται επανανοηματοδότηση και ενεργοποίηση των ερειπωμένων κτισμάτων της Μάνης.
Για τους αρχιτέκτονες, αλλά και για την τοπική κοινωνία, προβάλλει ως ζωτική υπόθεση εργασίας η διατήρησή τους, όχι ως απολιθώματα ή μουσειακά ερείπια, αλλά ως πολύτιμα στοιχεία της σύγχρονης ζωής.
Ταυτότητα έργου
Z-level architecture, Ελενα Ζερβουδάκη
Φωτογραφίες: Μαριάνα Μπίστη
Επιφάνεια κτίσματος: 65τ.μ.
Επιφάνεια Οικοπέδου:250τ.μ.