Προήλθε από την Ινδία και ήρθε να κυριαρχήσει στους δυτικούς εσωτερικούς χώρους και τη μόδα. Ο δημοσιογράφος του BBC, Joobin Bekhrad, ανατρέχει στη συναρπαστική - και ταραχώδη - ιστορία του εμπριμέ υφάσματος και μας την παρουσιάζει.
Σε ένα γράμμα προς την αδερφή της που γράφτηκε το 1851, η μυθιστοριογράφος Τζορτζ Έλιοτ (λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Μαίρη Ανν Έβανς) της έδωσε τη γνώμη της για ορισμένα υφάσματα μουσελίνας. «Η ποιότητα του πουά είναι καλύτερη», είπε, «αλλά το αποτέλεσμα είναι κιτς».
Η Ελιοτ στην οποία αποδίδεται η πρώτη χρήση του όρου «chintzy» (εμπριμέ), πιθανότατα δεν είχε βρει ένα ύφασμα καλής ποιότητας, αλλά μάλλον ένα κατώτερο αντίγραφο αυτού. Το αυθεντικό ήταν «ζωντανό» και πλούσιο. «Μέχρι εκείνη τη στιγμή, τα εργοστάσια της Βρετανίας είχαν πλημμυρίσει τις παγκόσμιες αγορές με φτηνές απομιμήσεις εμπριμέ υφάσματος, βιομηχανική μίμηση που το έκαναν ευρέως διαθέσιμο στις μάζες, αποσυνδέοντας κάθε πρωτότυπη συνήθεια της πολυτέλειας», λέει η Sarah Fee, επιμελήτρια μιας μελλοντικής έκθεσης σχετικά με τα εμπριμέ υφάσματα στο Royal Ontario Museum.
Το εμπριμέ, παρόλο που σήμερα μπορεί να σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τις πολυθρόνες και τις ταπετσαρίες - είναι, στην πραγματική του μορφή, ένα ύφασμα που όχι μόνο είχε μια πολύ μεγάλη αξία στον κόσμο και βοήθησε στην επανάσταση της μόδας και του σχεδιασμού, αλλά και άλλαξε την πορεία της ιστορίας - σε πολλές περιπτώσεις, δυστυχώς, προς το το χειρότερο. «Το εμπριμέ λέει μια ιστορία που είναι πολύ μεγαλύτερη και συχνά λιγότερο ευχάριστη», σύμφωνα με τον ιστορικό του Χάρβαρντ, Δρ Sven Beckert. «Μια ιστορία του ένοπλου εμπορίου, της αποικιοκρατίας, της δουλείας και της εκτόπισης γηγενών λαών».
Η ιστορία στην οποία αναφέρεται ο Beckert ξεκινά, ως επί το πλείστον, στα τέλη του 15ου αιώνα, αλλά η ιστορία του εμπριμέ εκτείνεται πολύ πέρα από αυτό. Το εμπριμέ, προήλθε από τη σύγχρονη Ινδία και το Πακιστάν χιλιάδες χρόνια πριν.
Με την πάροδο του χρόνου, η λέξη «chintz» άρχισε να χρησιμοποιείται όταν αναφερόταν σε μια ποικιλία υφασμάτων. «Ο όρος χρησιμοποιήθηκε στον αγγλόφωνο κόσμο τον 18ο αιώνα για να αναφέρεται σε βιομηχανικά τυπωμένα βαμβακερά,» λέει η Fee. «Κατά τον 19ο αιώνα, ο όρος συνδέθηκε με σχέδια λουλουδιών και βερνικωμένα υφάσματα».
Όπως εξηγεί η Alexandra Palmer, άλλη επιμελήτρια στο ROM, «Το πιο ακριβό ινδικό chintz είχε ένα γυαλιστερό φινίρισμα… που πρόσθεσε ένα άκαμπτο, πολυτελές χέρι». H χρήση στερεωτικών και βαφών στο ύφασμα ορίστηκε αρχικά chintz (εμπριμέ), τα περίπλοκα μοτίβα των οποίων δημιουργήθηκαν προσεκτικά με το χέρι με δύο βασικούς τρόπους: είτε με ξύλινα μπλοκ, είτε μέσω της πιο περίπλοκης διαδικασίας του kalamkari (από τα Περσικά «ghalamkari», που σημαίνει «εργασία με στυλό»).
Η Ινδία παράγει και εξάγει εμπριμέ υφάσματα εδώ και χιλιετίες, αλλά το εμπριμέ άρχισε να κάνει αίσθηση σε όλο τον κόσμο, μόλις ο Πορτογάλος εξερευνητής Βάσκο Ντα Γκάμα έφτασε με επιτυχία στο Calicut της Ινδίας το 1498. Όπως λέει ο Beckert: «Ο Βάσκο Ντα Γκάμα επέστρεψε στην Πορτογαλία όχι μόνο με πολύ επιθυμητά μπαχαρικά, αλλά και με μερικά από τα υπέροχα βαμβακερά της Ινδίας. Αυτή ήταν η αρχή ενός εμπορίου που ήταν συχνά βίαιο… και κορυφώθηκε εκατό χρόνια αργότερα με την ίδρυση διαφόρων ευρωπαϊκών εταιρειών της Ανατολικής Ινδίας».
Αφού ο Ντα Γκάμα επέστρεψε στην Πορτογαλία, οι Ευρωπαίοι έμποροι άρχισαν να εξάγουν κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα σε αγορές στην περιοχή του Ινδικού Ωκεανού. Γρήγορα όμως ανακάλυψαν ότι τα μάλλινα και τα λευκά είδη τους δεν εκτιμήθηκαν εκεί, και έτσι στράφηκαν σε ινδικά chintz. Αρχικά, εμπορεύονταν ινδικά chintz σε αγορές στην ίδια περιοχή, αλλά αργότερα έστρεψαν τα βλέμματα τους στην ίδια την Ευρώπη, συνειδητοποιώντας τα κέρδη που μπορούσαν να κάνουν στο «σπίτι» τους.
Ενώ εξαρτώνταν αρχικά από τους Αραβες και τους Τούρκους εμπόρους για το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, αργότερα, «κουράστηκαν από αυτούς τους μεσάζοντες» και ανακάλυψαν θαλάσσιες διαδρομές που τους έδωσαν άμεση πρόσβαση από και προς την Ινδία. Οι προσπάθειές τους απέδωσαν καρπούς και με το παραπάνω. Τα εμπριμέ υφάσματα που άρχισαν να φέρνουν μαζί τους την περίοδο του 1500, προκάλεσαν «φρενίτιδα», η οποία έφτασε στο αποκορύφωμά της, στα τέλη του 17ου αιώνα.
Πριν εμφανιστεί στη μόδα, το εμπριμέ ήταν πολύ δημοφιλές στην εσωτερική διακόσμηση. Τα ινδικά εμπριμέ σχέδια στην Ευρώπη, λέει η Fee, «ήταν περιζήτητα ως έπιπλα σπιτιού της ελίτ κοινωνίας, ιδιαίτερα για να ομορφαίνουν τα μικρά χωλ και τα υπνοδωμάτια με πολύχρωμα χαλιά, καλύμματα τοίχων και καλύμματα κρεβατιού».
Μέχρι το 1625, τα εμπριμέ σχέδια που ήρθαν στην Ευρώπη παρουσίαζαν σε μεγάλο βαθμό εξωτικά σχέδια. Οι πιο γνωστές εικόνες ήταν το «ανθισμένο δέντρο» με έμπνευση από το Ιράν και την Κίνα. Τα εμπριμέ υφάσματα που φτιάχτηκαν για κατανάλωση στην Ινδία και στις τριγύρω περιοχές είχαν χρωματιστό φόντο, αλλά αυτά που στάλθηκαν στην Ευρώπη είχαν κυρίως λευκό φόντο, καθώς η κινεζική πορσελάνη ήταν δημοφιλής εκείνη την εποχή. Σύμφωνα με την Dr Rosemary Crill, το λευκό «αντανακλούσε επίσης νέες κοινωνικοπολιτισμικές στάσεις για την υγεία, την καθαριότητα και την καθαρότητα: όλα σαφείς ενδείξεις της πολυτέλειας».
«Σκόπιμα εξωτικά»
Τα πράγματα άλλαξαν στα μέσα του 17ου αιώνα, όταν το εμπριμέ άρχισε να χρησιμοποιείται στα ρούχα. Ενώ υπήρχε ακόμα ζήτηση για ινδικά σχέδια, από το 1625 και μετά, οι Ευρωπαίοι έμποροι άρχισαν να στέλνουν σε Ινδούς τεχνίτες οδηγίες για να τα φτιάχνουν σύμφωνα με την ευρωπαϊκή αισθητική. Ο τρόπος με τον οποίο υιοθετήθηκε το εμπριμέ ως ύφασμα για φόρεμα, ωστόσο, διέφερε σε ολόκληρη την ήπειρο.
Για παράδειγμα, στη Γαλλία, το εμπριμέ το αναζητούσε αρχικά η αριστοκρατία. αλλά στην Αγγλία και την Ισπανία, οι ελίτ άρχισαν να φορούν εμπριμέ «από τη δεκαετία του 1670 και μετά», λέει η Fee, «δεκαετίες αφού οι εργαζόμενες γυναίκες είχαν ήδη υιοθετήσει το ύφασμα. Οι εργαζόμενες γυναίκες [σε αυτές τις χώρες] θα χρησιμοποιούσαν υφάσματα επίπλωσης για ρούχα». Καθώς το φορούσαν όλες οι τάξεις και οι γυναίκες και οι άνδρες σε όλη την Ευρώπη, το ινδικό εμπριμέ «αναγνωρίζεται ως η πρώτη μαζική μόδα».
Ενώ οι Ευρωπαίοι εισαγωγείς των εμπριμέ υφασμάτων επωφελούνταν πάρα πολύ από αυτή την τρέλα, οι ντόπιοι Ευρωπαίοι έμποροι κλωστοϋφαντουργίας δεν ήταν το ίδιο χαρούμενοι. «Οι μακρόχρονοι κατασκευαστές μεταξιού, λινού, κλωστικής κάνναβης και μαλλιού», γράφει η Fee, «ξεσηκώθηκαν και διαμαρτυρήθηκαν κατά των κακόγουστων, φανταχτερών, βαμβακερών που κατασκευάστηκαν από τους “Ειδωλολάτρες και Παγανιστές”».
Κατά συνέπεια, για την προστασία των εγχώριων επιχειρήσεων, το εμπριμέ απαγορεύτηκε πλήρως στη Γαλλία μεταξύ 1686 και 1759 και μερικώς απαγορεύτηκε στη Βρετανία μεταξύ 1700 και 1774. Υπήρξαν επίσης διάφορα διατάγματα που εκδόθηκαν στην Ισπανία, τη Βενετία, την Πρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία σχετικά με την εισαγωγή και τη χρήση των εμπριμέ και άλλων ασιατικών υφασμάτων. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι έμποροι αντιμετώπιζαν ακόμη και την απειλή της εκτέλεσης, συνέχισαν να κάνουν λαθρεμπόριο εισάγοντας εμπριμέ υφάσματα στην Ευρώπη, όπου εξακολουθούσε να φοριέται εκτενώς.
Το 1700, ένας Ευρωπαίος κατασκευαστής άρχισε να μιμείται τα εμπριμέ σχέδια στο σπίτι, πυροδοτώντας μια σειρά τεχνολογικών καινοτομιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κάνει τη Βρετανία τον «κύριο εκτυπωτή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων στην Ευρώπη». Ταυτόχρονα, ωστόσο, η Βρετανία έπρεπε να παραμείνει σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από τους Ινδούς κατασκευαστές για την προμήθεια βαμβακερού υφάσματος βάσης.
Όπως συνέβη με τους Άραβες και Τούρκους μεσάζοντες, οι Βρετανοί έμποροι δεν ήθελαν κανέναν άλλον να αφαιρεί από τα κέρδη τους. Δυστυχώς, η λύση τους σε αυτό το πρόβλημα, οδήγησε σε καταστροφικές συνέπειες. Οι ΗΠΑ ανέπτυξαν ποικιλίες βαμβακιού που θα μπορούσαν να αντέξουν τον παγετό και ήταν κατάλληλες για μηχανήματα. Αυτό προκάλεσε μια διπλή τραγωδία: τη δουλεία και την απομάκρυνση των γηγενών Αμερικανών. Για να καλλιεργήσουν αυτό το βαμβάκι, οι Βρετανοί (και άλλοι Ευρωπαίοι) καλλιεργητές χρησιμοποίησαν σκλάβους από τη Δυτική Αφρική, τους οποίους απέκτησαν με αντάλλαγμα τα ευρωπαϊκά και ινδικά βαμβακερά. Η Fee γράφει ότι αυτό σχετιζόταν με την «τραγική απομάκρυνση των αυτοχθόνων αμερικανικών πληθυσμών που χρηματοδοτούνται από το κράτος».
Μετά τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ το 1776, η «αυτοκρατορία» του εμπριμέ υφάσματος στη Δύση άρχισε να εξασθενεί. Επίσης, τα μινιμαλιστικά πρότυπα στην ευρωπαϊκή μόδα του 19ου αιώνα σήμαινε ότι το στυλ του πολύχρωμου υφάσματος είχε λίγο- πολύ ξεπεραστεί. Στην εσωτερική διακόσμηση, ωστόσο, καθώς και στα πορσελάνινα είδη, το chintz ήταν ακόμα σε ζήτηση, τόσο στη Βρετανία όσο και στους Βρετανούς εκπατρισμένους στην αποικιακή Ινδία, και στην πραγματικότητα υπήρχε μια αυξανόμενη επιθυμία για εμπριμέ ρούχα σε χώρες όπως το Ιράν, μια από τις μεγαλύτερες αγορές της Ινδίας.
Παρόλο που το εμπριμέ έφυγε σε μεγάλο βαθμό από το στυλ στη δυτική μόδα τον 19ο αιώνα, έχει δώσει πολλές επιρροές από τότε, κυρίως στο κίνημα των χίπις της δεκαετίας του 1960. Τη δεκαετία του 1980, χρησιμοποιήθηκε εκτενώς και ξανά διαδόθηκε από διακοσμητές εσωτερικού, όπως ο Mario Buatta («Ο Πρίγκιπας του Chintz») και μάρκες επίπλωσης σπιτιού, όπως η Laura Ashley. Αλλά η Ikea, τερμάτισε την «αναζωπύρωση» του εμπριμέ με τη διαφημιστική εκστρατεία του 1996 «Chuck Out Your Chintz».
Μπορεί σε μερικούς τα εμπριμέ να μοιάζουν φτηνιάρικα και άκομψα, αλλά υπάρχουν φυσικά, τα αυθεντικά, τα οποία διαφέρουν. Στην Ινδία, για παράδειγμα, εμπριμέ υφάσματα χρησιμοποιούνται από σύγχρονους σχεδιαστές όπως οι Sufiyan Khatri και Rajesh Pratap Singh, ενώ διάφορα ινδικά σχέδια εμφανίζονται στην πασαρέλα στην εβδομάδα μόδας της Ινδίας, καθώς και στα τοπικά καταστήματα και τα εμπορικά κέντρα της μητροπολιτικής Ινδίας.
Ωστόσο, το εμπριμέ δεν το εκτμούν μόνο στον τόπο καταγωγής του σήμερα. Από το 2010, έχει χρησιμοποιηθεί από σχεδιαστές όπως η Sarah Burton του οίκου μόδας Alexander McQueen, ο Richard Quinn, ο Erdem Moralıoğlu και ο Johnny Coca της εταιρείας Mulberry. Και σχεδιαστές όπως η Cath Kidston και η Betsey Johnson χρησιμοποίησαν και εμπνεύστηκαν από αυτό, εδώ και δεκαετίες. «Πάντα με γοήτευε», λέει η Kidston. «Είναι το απόλυτο ύφασμα όσον αφορά την εκτύπωση και το σχέδιο και τόσο ευέλικτο».
Ομοίως, η Johnson έχει πει στο BBC Designed ότι «τα μοτίβα εμπριμέ και ολόκληρη η εμφάνιση του chintz, ήταν το βασικό μου στήριγμα σε όλη τη δουλειά μου τα τελευταία 35 χρόνια. Μου άρεσε πάντα η αίσθηση ότι βρίσκομαι σε έναν κήπο που σου δίνει το εμπριμέ. Είναι όμορφο και λουλουδάτο, όπως η Scarlett O'Hara και οι καλλονές του Νότου».
Στη δεκαετία του 2010, πολλά δημοσιεύματα αναφέρθηκαν στην επιστροφή του εμπριμέ, συμπεριλαμβανομένης της Vogue, η οποία το 2018 το ονόμασε «το σχέδιο που επέστρεψε δυναμικά». Αυτό μένει να το δούμε. «Θα μπαίνει πάντα μέσα και έξω από τη διακόσμηση του σπιτιού και τη μόδα», λέει η σχεδιάστρια μόδας Betsey Johnson, «γιατί είναι τόσο καλό».