Ο Francis Kéré είναι ο νικητής του βραβείου Αρχιτεκτονικής Pritzker για το 2022 και ο πρώτος μαύρος αρχιτέκτονας που κερδίζει αυτή τη σπουδαία διάκριση.
Όταν ήταν μόλις 7 ετών, ο Francis Kéré έφυγε από το σπίτι του για να πάει σχολείο επειδή το χωριό του, Gando της Μπουρκίνα Φάσο, δεν είχε το δικό του. Δεκατρία χρόνια αργότερα μετακόμισε στη Γερμανία με υποτροφία στη ξυλουργική και όνειρο να επιστρέψει μια μέρα και να φτιάξει τις αίθουσες διδασκαλίας που ακόμα δεν υπήρχαν.
Ο Kéré κατέκτησε το όνειρό του, έγινε αρχιτέκτονας και ολοκλήρωσε το πρώτο του κτίριο, το Δημοτικό Σχολείο Gando, το 2001 ενώ ήταν ακόμα φοιτητής. Το έργο αποδείχθηκε εφαλτήριο για την καριέρα του και εξακολουθεί να καθοδηγεί το ήθος του μέχρι σήμερα. Έχοντας περαιτέρω μεταμορφώσει το χωριό του και μαζί με αυτό άλλες κοινότητες σε όλη την Αφρική, ο 57χρονος είναι ο φετινός νικητής του βραβείου Pritzker, που ανακοινώθηκε νωρίτερα αυτή την εβδομάδα.
Ο Francis Kéré, μάλιστα, είναι ο πρώτος Αφρικανός που κερδίζει το συγκεκριμένο βραβείο, το οποίο θεσπίστηκε το 1979 κι έκτοτε θεωρείται η μεγαλύτερη διάκριση στον τομέα της αρχιτεκτονικής. Στο παρελθόν το έχουν λάβει, μεταξύ άλλων, οι Oscar Niemeyer και Zaha Hadid.
«Αυτό δεν είναι μόνο δικό μου βραβείο», είπε στο CNN από το Βερολίνο της Γερμανίας, όπου έχει την έδρα της εταιρείας του, την Kéré Architecture. «Αν δεν είχα το θάρρος να επιστρέψω στο σπίτι μου και να κάνω τους ανθρώπους να ενωθούν μαζί μου στο ταξίδι για να χτίσω το σχολείο, και με το οποίο ξεκίνησε η καριέρα μου, αυτό δεν θα ήταν ποτέ δυνατό».
Με πρώτη ύλη τη λάσπη στο σκυρόδεμα, αλλά και άλλα τοπικά υλικά αντί για εισαγόμενα, η Kéré Architecture προτείνει ένα διαφορετικό όραμα αρχιτεκτονικής που ανταποκρίνεται στην κλιματική κρίση. Ως εκ τούτου, η ανακοίνωση του βραβείου Pritzker δεν είναι μόνο μια επιβράβευση για τον ίδιο, αλλά και για την «τοπική αρχιτεκτονική», όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει σχέδια που ανταποκρίνονται άμεσα στο τοπικό κλίμα, τα υλικά και τις οικοδομικές παραδόσεις.
Αν και ο Kéré από τότε που σχεδίασε το σχολείο έχει κάνει πολύ μεγαλύτερα έργα - δύο ιστορικά κτίρια του κοινοβουλίου, την Εθνοσυνέλευση της Μπουρκίνα Φάσο και την Εθνική Συνέλευση του Μπενίν, καθώς και το TStartup Lions Campus μια πανεπιστημιούπολη τεχνολογιών, πληροφοριών και επικοινωνιών, και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μπουρκίνα - η προσέγγισή του παραμένει βασισμένη στις αρχές που καθιερώθηκαν στο Gando.
Συγκεντρώνοντας κεφάλαια για το σχολείο από το εξωτερικό, ο αρχιτέκτονας επέστρεψε στο χωριό του με σχέδια για μια σύγχρονη και βιώσιμη εγκατάσταση 5.600 τ.μ. Γνωρίζοντας ότι το χωριό δεν είχε πρόσβαση σε ηλεκτρισμό ή κλιματισμό, πρότεινε λύσεις όπως παράθυρα που επιτρέπουν την είσοδο στο έμμεσο ηλιακό φως ενώ παράγουν ροή αέρα που χρησιμεύει ως φυσικός αερισμός.
Όμως, παρά τη στενή συνεργασία που είχε με τους ντόπιους τεχνίτες, ο Kéré είπε ότι αντιμετώπισε αντιδράσεις σχετικά με την επιλογή των υλικών. Η χρήση παραδοσιακών τούβλων από πηλό, τα οποία - ακόμη και όταν είναι ενισχυμένα με σκυρόδεμα - προσφέρουν φυσική ψύξη, δεν ήταν ευπρόσδεκτη από τους χωρικούς, που πίστευαν ότι η κατασκευή δεν θα άντεχε την εποχή που οι βροχές είναι έντονες. Αυτή η αντίληψη, ότι δηλαδή τα σύγχρονα υλικά σημαίνουν απαραίτητα και πρόοδος είναι κάτι ο αρχιτέκτονας έχει συναντήσει σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του.
«Υπάρχει ακόμα η αίσθηση ότι ό,τι είναι τοπικό είναι πρωτόγονο», πρόσθεσε. «Ας πούμε ότι το 90% των ανθρώπων στη Μπουρκίνα Φάσο χρησιμοποιούν πηλό, αλλά το θεωρούν ως «υλικό φτωχού ανθρώπου». Έτσι, όταν έχουν περισσότερα χρήματα να ξοδέψουν, προσπαθούν να αναζητήσουν άλλα υλικά».
«Μερικές φορές ο δυτικός κόσμος κάνει τα πράγματα να φαίνονται καλύτερα. Και θεωρούνται από τους άλλους ως τα καλύτερα γενικά, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι τα τοπικά υλικά μπορεί να είναι η λύση στο πρόβλημα της κλιματικής κρίσης και μπορεί να είναι η καλύτερη εναλλακτική μας από πλευράς κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης. Όσο περισσότερα τοπικά υλικά χρησιμοποιείτε, τόσο καλύτερα μπορείτε να προωθήσετε την τοπική οικονομία και να χτίσετε την τοπική γνώση, η οποία, επίσης, κάνει τους ανθρώπους περήφανους.».
H ζωή και το έργο του Kéré που απέσπασε το βραβείο που θεωρείται ισοδύναμο του Νόμπελ Αρχιτεκτονικής
Ο Kéré γεννήθηκε το 1965 στο Gando της Μπουρκίνα Φάσο και ήταν το μοναδικό παιδί της οικογένειάς του που πήγε σχολείο. Σπούδασε στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και αποφοίτησε το 2004 με πτυχίο στην αρχιτεκτονική.
Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, ο Kéré θα μπορούσε να κάνει αυτό που κάνουν εκατομμύρια άλλοι αρχιτέκτονες: να μείνει στην Ευρώπη για να επικεντρωθεί σε ουρανοξύστες, μουσεία και άλλα προσοδοφόρα αστικά κτίρια. Όμως επέλεξε έναν διαφορετικό δρόμο. Επέστρεψε στη Μπουρκίνα Φάσο και επικεντρώθηκε σε έργα υποδομών για το χωριό του. Και αυτή η δημοτικότητα και αναγνώριση τον βοήθησε να ανοίξει τη δική του εταιρεία, την Kéré Architecture το 2005, με γραφεία στο Βερολίνο και την Μπουρκίνα Φάσο.
Αλλά ο αρχιτέκτονας δεν είναι επιτυχημένος μόνο στην πατρίδα του. Το 2017, ο Kéré σχεδίασε ένα περίπτερο στη Serpentine Pavilion του Λονδίνου. Δύο χρόνια αργότερα, ολοκλήρωσε την πρώτη του κατασκευή στην Αμερική με ένα ομαδοποιημένο περίπτερο από κορμούς πεύκου (φτιαγμένο από νεκρά δέντρα) στην αγροτική Fishtail της Μοντάνα. Παράλληλα έχει ολοκληρώσει πολλά σχολεία και κέντρα υγείας σε όλη την Αφρική, στη Δημοκρατία του Μπενίν, το Τόγκο, την Κένυα, τη Μοζαμβίκη, το Μάλι, το Σουδάν και την πατρίδα του την Μπουρκίνα Φάσο.
«Γνωρίζει, εκ των έσω, ότι η αρχιτεκτονική δεν αφορά το αντικείμενο αλλά τον στόχο· όχι το προϊόν, αλλά τη διαδικασία», αναφέρει, μεταξύ άλλων, η ανακοίνωση της κριτικής επιτροπής για το βραβείο Pritzker.
«Ολόκληρο το έργο του Francis Kéré μας δείχνει τη δύναμη της υλικότητας που έχει τις ρίζες του από τον τόπο του. Τα κτίριά του έχουν άμεση σχέση με τις κοινότητες που θα τα κατοικήσουν - στην κατασκευή τους, τα υλικά τους, τα προγράμματά τους και τους μοναδικούς χαρακτήρες τους. Έχουν παρουσία χωρίς προσποίηση και αντίκτυπο που διαμορφώνεται από τη χάρη».
«Πρέπει να αγωνιστούμε για να δημιουργήσουμε την ποιότητα που χρειαζόμαστε για να βελτιώσουμε τις ζωές των ανθρώπων», δήλωσε εκείνος από την πλευρά του.
Αλλα βραβεία με τα οποία έχει τιμηθεί είναι το Cité de l'Architecture et du Patrimoine για τη Βιώσιμη Αρχιτεκτονική (2009), το BSI Swiss Architectural Award (2010), τα Global Holcim Awards Gold (2012, Ζυρίχη, Ελβετία), Schelling Architecture Award (2014), Μνημείο Arnold W Brunner στην Αρχιτεκτονική από την Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών & Γραμμάτων (2017) και το Μετάλλιο του Ιδρύματος Thomas Jefferson στην Αρχιτεκτονική (2021).
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Kéré είναι ο πρώτος αφρικανικής καταγωγής αρχιτέκτονας που τιμάται με την υψηλότερη διάκριση παγκοσμίως στον χώρο της αρχιτεκτονικής. Παραμένει ένας ανθρωπιστής, ένας άνθρωπος που χρησιμοποιεί αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, ενώ παραμένει αφοσιωμένος στις ανάγκες του χωριού του. Ως εκ τούτου, ο κόσμος περιμένει με ανυπομονησία να δει πώς το μυαλό του βραβευμένου, πλέον, με το βραβείο Pritzker θα συνεχίσει να διαμορφώνει το περιβάλλον τα επόμενα χρόνια.