Όλη η ελληνική μοναξιά αναδύεται τέτοιες μέρες. Μακριά από τα θέρετρα των διακοπών, όπου οι οικογένειες φορτίζουν τις μπαταρίες τους, τα μεγάλα αστικά κέντρα μοιάζουν ερημωμένα. Για να φτάσω στο γραφείο μου σήμερα το πρωί, διέσχισα τις παρόδους της Ακαδημίας και της Πανεπιστημίου, χαμηλά προς την Ομόνοια. Είδα περίπτερα κλειστά, μαγαζάκια αμπαρωμένα, καταστήματα που υπολειτουργούν με έναν μόνο υπάλληλο. Και είδα και τα φαντάσματα του Αυγούστου, τύπους σαν εμένα, που ξέμειναν για να δουλέψουν, παιδιά που κλωτσούσαν μια μπάλα στο πεζοδρόμιο της Πατησίων, ηλικιωμένους που κάθονταν σε κάποιο παγκάκι με ένα κυπελλάκι καφέ στο χέρι. Κάθε φορά που αντικρίζω ηλικιωμένους τέτοιες μέρες, στέκομαι και τους παρατηρώ, και προσπαθώ να συλλάβω την σφαγή των γηρατειών όταν η μοναξιά βαραίνει ακόμα πιο πολύ τα χρόνια στην πλάτη τους.
Η ζωή στην πόλη, Αύγουστο μήνα, θυμίζει την ατμόσφαιρα στα μυθιστορήματα του Στίβεν Κινγκ, όπου ο ήρωας εισέρχεται σε μια πόλη-φάντασμα, μια πόλη κατεστραμμένη όχι από τους βομβαρδισμούς, αλλά την εγκατάλειψη. Μπορείς με μια ματιά να καταλάβεις τους ανθρώπους που είναι αδειανά δοχεία. Κάποιοι από αυτούς δεν έχουν κανέναν. Μακάρι όλοι από αυτούς να μην είχαν κανέναν. Ίσως μέρες σαν και τούτες να ήταν πιο εύκολες. Στην Αθήνα του φετινού Αυγούστου όμως, είδα σήμερα το πρωί ανθρώπους που έμοιαζαν οι ίδιοι με νησιά, φέτες γης αποκομμένες από την υπόλοιπη γη. Στα πρόσωπά τους δεν διάβασα ούτε τον εφιάλτη του ΕΝΦΙΑ ούτε την φιλολογία γύρω από τα ευρήματα της Αμφίπολης. Μια εφημερίδα πεταμένη χάμω έγραφε ότι θα πρέπει να φτάσει το 2025 για να ξαναγίνουμε αυτό που ήμασταν, ότι η ελληνική οικονομία θα πρέπει να αναπτύσσεται 2% έως 3% περισσότερο από τον μέσο όρο της ευρωζώνης τα επόμενα δέκα χρόνια, προκειμένου να επιστρέψει στα επίπεδα σύγκλισης. Όλοι αυτοί οι αριθμοί που έχουν κυκλώσει την ζωή μας στράγγιξαν και το τελευταίο απόθεμα έκφρασης. Οι αριθμοί έχουν σκοτώσει τις λέξεις. Μας έκαναν έναν λαό υπολογισμών και χάσαμε τα νεύματα, την ουσία. Κι έτσι ανησυχούμε που δεν θα ανακάμψει η οικονομία μας τα επόμενα δέκα χρόνια, και δεν ανησυχούμε που ίσως ένας δικός μας, στα στερνά του, παλεύει με την επιβεβαίωση ότι δεν θα ανακάμψει ποτέ. Το κέντρο της Αθήνας είναι διάσπαρτο από μοναχικές φιγούρες γερόντων που κάποτε ένιωθαν χρήσιμοι για τα παιδιά τους και τώρα δεν νιώθουν χρήσιμοι για κανέναν. Τα μάτια τους είναι κενά, άδεια, κι όμως στο βάθος μπορείς να αντικρίσεις μια ισχνή φλόγα που αντιστέκεται. Η μοναξιά έχει την υπερηφάνειά της και στους πραγματικά εγκαταλειμμένους διακρίνεις μια αξιοπρέπεια συγκλονιστική. Μπορεί να σέρνουν τα βήματά τους με κυρτωμένη πλάτη, αλλά είναι ζωντανοί, και μια ζεστή μέρα με τριάντα δύο βαθμούς θερμοκρασία θα περπατήσουν, θα καθίσουν στο παγκάκι τους, θα ατενίσουν τον ουρανό.
Εδώ που τα λέμε, είναι συνηθισμένοι να υπόκεινται διώξεις. Η μόνη διαφορά μας με την ναζιστική Γερμανία είναι ότι ο Χίτλερ έστελνε τους γέρους στα κρεματόρια. Η Ελλάδα του εικοστού πρώτου αιώνα δεν χρειάζεται να κάνει κάτι τέτοιο. Έχει βρει άλλους τρόπους. Ψαλιδίζει ή κόβει συντάξεις, οδηγώντας ανθρώπους που δούλεψαν τριάντα και σαράντα χρόνια στο κρεματόριο του ελέους. Τους αναγκάζει να ζουν με τριακόσια, τετρακόσια ευρώ τον μήνα. Είμαστε η μόνη χώρα στην Ευρώπη, όπου το να είσαι άνω των εβδομήντα ισοδυναμεί με βάρος προς το κράτος. Η μόνη διαφορά με την δραστική εξάλειψη του Ολοκαυτώματος είναι ο τρόπος. Η ουσία δεν διαφέρει. Ο Χίτλερ θεωρούσε τους ηλικιωμένους αχρείαστους. Κι εμείς το ίδιο κάνουμε. Το κάνουμε με τους νόμους, το κάνουμε με τις πράξεις, το κάνουμε με την αδιαφορία μας.
Κι έτσι άλλο ένα καλοκαίρι φτάνει σιγά-σιγά στο τέλος του. Βλέπεις στα δελτία ειδήσεων τα ξεφαντώματα της Μυκόνου, βλέπεις τους πολύχρωμους αστέρες να σεργιανίζουν στα νησιά μας, βλέπεις τους Έλληνες να πνίγονται στη θάλασσα επειδή δεν ξέρουν να κολυμπούν και να σκοτώνονται στην άσφαλτο επειδή δεν ξέρουν να οδηγούν. Πουθενά δεν βλέπεις ένα σκαμμένο πρόσωπο να κοιτάζει τον ουρανό με μια σιωπή που απηχεί χιλιάδες λέξεις. Κανένα κανάλι δεν θα σου δείξει κάτι τέτοιο, πρέπει μόνος σου να το δεις. Και θα το δεις παντού, όχι μόνο στις πόλεις-φαντάσματα του Αυγούστου. Μπορεί να το δεις στο παγκάκι ενός λιμανιού ή κατά μήκος της παλιάς εθνικής οδού, στα παραθαλάσσια χωριά, όπου σε μια μοναχική καρέκλα μπροστά από ένα σπίτι έχει καθίσει ένας άνθρωπος και δεν κάνει τίποτα, απλά κοιτάει τα αυτοκίνητα να περνούν.
Μια ηλικιωμένη γυναίκα ήταν καθισμένη χθες το πρωί σε μια σκιερή γωνιά της οδού Βερανζέρου. Δεν μπορούσες να πεις εάν είχε σταθεί να ξαποστάσει ή αν είχε επιλέξει σκόπιμα το μέρος για να καθίσει. Πάντως, καθόταν εκεί και για κάποιον λόγο είχα σταθεί και την κοίταζα, επειδή έμοιαζε με την γιαγιά μου την Δέσποινα, που την έχω χάσει χρόνια. Δύο παιδιά μπήκαν στο δρομάκι κλοτσώντας μια μπάλα και βλέποντας την ερημιά έμειναν να παίξουν εκεί. Έδιναν πάσες το ένα στο άλλο σε απόσταση μερικών μέτρων από την γυναίκα, ώσπου κάποια στιγμή η μπάλα πέρασε από πλάι της και κατέληξε αρκετά πίσω από το πεζούλι στο οποίο καθόταν. Αυτό ωστόσο δεν εμπόδισε την ηλικιωμένη να πεταχτεί πάνω και να σπεύσει προς την μπάλα. Προς στιγμήν, κρίνοντας από την νεανική ορμή με την οποία κυνήγησε την μπάλα, νόμισα ότι θύμωσε από την βολή που πέρασε κοντά της και είχε σκοπό να τους δώσει πίσω την μπάλα μαλώνοντάς τους. Όχι όμως. Ήθελε απλά να τους δώσει την μπάλα. Ήθελε να την μαζέψει για χάρη τους, όπως σίγουρα θα είχε κάνει χιλιάδες φορές στο παρελθόν, σε χρόνια που άλλοι ξέχασαν αλλά η ίδια δεν λησμόνησε ποτέ. Έπιασε την μπάλα, την κράτησε στα χέρια της, πλησίασε τα δύο παιδιά και τους την έδωσε χαμογελώντας. Έπειτα πήγε και κάθισε πάλι στην γωνιά της. Οι πιτσιρικάδες συνέχισαν το παιχνίδι και εκείνη ακόμη χαμογελούσε.