Σχεδόν πέντε χρόνια μετά την κυκλοφορία του στα ελληνικά έπεσε τυχαία στα χέρια μου, φέτος το Καλοκαίρι, το μυθιστόρημα του Ορχάν Παμούκ «Το μουσείο της Αθωότητας» (εκδόσεις Ωκεανίδα, 2007.)
Αν και ανήκω σε αυτήν την κατηγορία των Ελλήνων που χωρίς να έχουν ρίζες από την Κωνσταντινούπολη, λατρεύουν με μια ανεξήγητη νοσταλγία την Ινσταμπούλ, δεν είχα διαβάσει ποτέ πριν αυτόν τον «μεθυστικό» Τούρκο μυθιστοριογράφο με την σχεδόν εμμονική αγάπη για την Πόλη.
Ο Παμούκ, που κατέχει, με τρόπο μοναδικό, όπως όλοι μεγάλοι συγγραφείς, την τέχνη να ανασυνθέτει και να αποκωδικοποιεί μέσα από βιώματα και αναμνήσεις τις υπόγειες μεταλλάξεις της κοινωνίας που ζει, έγραψε ένα πραγματικό αριστούργημα.
«Το μουσείο της αθωότητας» είναι η ιστορία του απεγνωσμένου έρωτα του Κεμάλ Μπέη, ενός νεαρού μεγαλοαστού της Πόλης για την πανέμορφη, μακρινή και φτωχή ξαδέρφη του, Φισούν.
Γιος ενός ανοιχτόκαρδου, ανοιχτοχέρη και βαθύπλουτου βιομήχανου από το Νισάντασι και μιας τρυφερής και αφοσιωμένης στην οικογένεια της μάνας, ο δυτικοσπουδαγμένος και ορθολογιστής Κεμάλ ζει στον μικρόκοσμο της χρυσής νεολαίας της Κωνσταντινούπολης στα μέσα τις δεκαετίας του '70.
Είναι η εποχή που η Τουρκία, μια φτωχή και «καθυστερημένη» κοινωνικά και πολιτικά υπερδύναμη, προσπαθεί να υπερβεί την νοσταλγία της αυτοκρατορίας, να ξεπεράσει τα στερεότυπα του Κεμαλικού εθνικισμού και να μην υποκύψει στην δημαγωγία του Ισλαμισμού. Με δύο λόγια είναι η εποχή που (για ακόμα μια φορά) η φιλοδυτική Τουρκική ελίτ προσπαθεί να συνθέσει τις παραπάνω αντιθέσεις που θα οδηγήσουν την μεγάλη αυτή χώρα σε μια αστική μεταρρύθμιση για να εκσυγχρονιστεί πολιτισμικά και να ενσωματωθεί πολιτικά και κοινωνικά στην Δύση.
Οι μεγάλες αυτές αντιθέσεις που παρά την αδιαμφισβήτητη πρόοδο της χώρας, κρατούν εν μέρει και σήμερα την Τουρκία όμηρο του παρελθόντος της, έφερε τότε την χώρα στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου. Η φτώχεια, ο επαναστατικός ακτιβισμός των καταπιεσμένων μειονοτήτων στην Τουρκία, οι εσωτερικές μεταναστεύσεις που άλλαζαν την κοινωνική σύνθεση της Πόλης και το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα οδήγησαν την γείτονα στα όρια της ένοπλης σύγκρουσης ανάμεσα στην μαρξιστική αριστερά και την εθνικιστική δεξιά.
Τη «λύση» έδωσε το πραξικόπημα του Εβρεν, τον Σεπτέμβρη του 1980, ρίχνοντας την Τουρκία για πολλοστή φορά στον 20ο αιώνα στο αδιέξοδο μιας στρατιωτικής δικτατορίας. Θα χρειαστεί να μεσολαβήσουν δεκαπέντε χρόνια, μια χρεοκοπία αλά ελληνικά στα μέσα της δεκαετίας του '90 και ο Ερνογάν, για να ξαναμπεί η Τουρκία μετά από μεγάλες θυσίες στο δρόμο της ανάκαμψης.
Ο αναγνώστης του «μουσείου της αθωότητας», θα απολαύσει πρωτίστως την απίστευτη αυτή ερωτική ιστορία που μέσα από την υπαρξιακή τραγωδία των ηρώων της, θα οδηγήσει στην τελική λύτρωση και την ευτυχία τον ευαίσθητο Κεμάλ μπέη.
Εγώ πάντως εντυπωσιάστηκα από το πόσο εν τέλει μοιάζουν οι δύο αυτές χώρες, την ικανότητα τους να διαπράττουν τα ίδια λάθη και την διαχρονική αδυναμία τους να καταλάβουν την ιστορία. Διαβάζοντας αυτό το αφήγημα της Κωνσταντινούπολης από του '70 έως το 2003, είχα την αίσθηση ότι τα χρώματα, οι σκέψεις των ηρώων του, οι εικόνες της πόλης και οι συνήθειες των ανθρώπων θύμιζαν τόσο έντονα την Αθήνα και την Ελλάδα εκείνης της βασανιστικά γοητευτικής εποχής!