Η αμοιβή του Αθεμπίγιο για το Ελληνικό και ο νέος «μαρμαροπόλεμος» στο Σύνταγμα αποτελούν μια εξαιρετική αφορμή να αγγίξουμε ένα θέμα που επιμελώς αποφεύγουμε. Ας μιλήσουμε λοιπόν για την πόλη.
Αν κάτι μπορεί να αποτυπώσει την ψυχοσύνθεση των λαών με μια σχετική ακρίβεια, αυτό είναι ο τρόπος με τον οποίο δομούν και λειτουργούν στο περιβάλλον. Σκεφτείτε το Παρίσι και το Λονδίνο. Το μεν Παρίσι είναι ακριβώς όπως ήταν τον 19ο αιώνα, με ελάχιστες σύγχρονες παρεμβασεις (πυραμίδα Λούβρου, νέα Όπερα). Κι όμως ακόμα και αυτά τα 4-5 νέα κτήρια προκάλεσαν την οργή των Γάλλων που δεν θέλουν να πειράξουν ουτε πέτρα. Για όσους τους γνωρίζουν, ο συντηρητισμός με τον οποίο είναι διαποτισμένη η γαλλική κουλτούρα δεν βρίσκει καλύτερο παράδειγμα.
Στην άλλη πλευρά της Μάγχης, το Λονδίνο αποτυπώνει τον χαρακτήρα των Βρετανών. Μια πόλη- χωνευτήρι, με πολλά διαφορετικά στύλ κτηρίων, με πρωτοπόρες παρεμβάσεις η οποία συνδυάζει τον αστικό χαρακτήρα της βικτωριανής εποχής με τα φουτουριστικά κτήρια του Νόρμαν Φόστερ. Το Λονδίνο αποπνέει αυτό το εμπορικό, «σπιρτόζικο» χαρακτήρα των Βρετανών και της αυτοκρατορίας που έφτιαξαν.
Το παράδοξο των ελληνικών πόλεων
Αν πράγματι λοιπόν θέλετε να δείτε την ψυχολογία του Νεοέλληνα το μόνο που χρειάζεται είναι να περιδιαβείτε την Αθήνα ή κάποια άλλη ελληνική πόλη σαν τουρίστες.
Οι ελληνικές πολυκατοικίες αποτυπώνουν με γλαφυρό τρόπο το εξής παράδοξο. Οι Έλληνες σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat είναι οι πιο καθαροί από τους ευρωπαϊκούς λαούς. Προσέχουν και δαπανούν πολλά για την προσωπική τους υγιεινή και εμφάνιση. Αντίθετα, σε άλλη μέτρηση της Eurostat οι Έλληνες εμφανίζονται τελευταίοι σε σχέση με την καθαριότητα των δημοσίων χώρων. Έτσι και η ελληνική πολυκατοικία. Περιλαμβάνει πεντακάθαρα διαμερίσματα, τα οποία οι ιδιοκτήτες προσπαθούν να διατηρούν σε καλή κατάσταση και με κάποια αισθητική, ενώ εξωτερικά συνήθως είναι απεριποίητες και βρώμικες. Τα σχέδια τους δεν έχουν καμία αισθητική- αποτελούνται μόνο από γυμνές επιφάνειες, χωρίς στέγες ή προσόψεις.
Δοκιμάστε το και οι ίδιοι. Επιχειρήστε να περπατήσετε χωρίς να σκέφτεστε τις δουλειές ή τα προβλήματά σας και παρατηρείστε τα κτήρια γύρω σας. Δείτε τα εναπομείναντα νεοκλασσικά, τις προπολεμικές πολυκατοικίες της Ακαδημίας, την Αθηναϊκή Τριλογία και σκεφτείτε λίγο την αισθητική που αποπνέουν. Και έπειτα κοιτάξτε τις πολυκατοικίες που όλοι ξέρουμε και δείτε την αισθητική τους και τη σχέση τους με αυτό που λέμε άστυ.
Οι ελληνικές πόλεις, με ελάχιστες εξαιρέσεις (Ναύπλιο, Χανιά, Ξάνθη, Κέρκυρα, Ρόδος) δεν έχουν ένα συμπαγές ιστορικό κέντρο σε αντίθεση με κάθε ευρωπαϊκή πόλη - ακόμα και αυτών του ανατολικού μπλοκ. Κι όμως οι Έλληνες μόλις βγουν στο εξωτερικό τις θαυμάζουν, τις ζηλεύουν. Επιμελώς ξεχνούν το πως οι γενιά των παπούδων και των πατέρων μας συγκεντρώθηκαν στα αστικά κέντρα και ελλείψει νομοθεσίας τα άλωσαν.
Σκεφτείτε τις κλασσικές ελληνικές ταινίες του 60 και του 70. Η πλειονότητα τους ξεκινά με ένα πανοραμικό πλάνο της Ομόνοιας και τα «νέα, μοντέρνα κτήρια» (σ.σ. οι σημερινές «αθλιες» πολυκατοικίες) που δίνουν τη θέση τους στα «ερείπια» (βλ. νεοκλασσικά) δείχνοντας πως η Αθήνα δεν υστερεί καθόλου σε σχέση με τη Δύση . Ο γνωστός ελληνικός μιμητισμός και το ακόμη γνωστότερο αίσθημα υστέρησης με την Εσπερία.
Ποτισμένοι από τη λογική ότι η «γη δεν χάνει την αξία της» και ότι τα ακίνητα είναι «επένδυση» χτίσαμε σε κάθε πέτρα και ρεματιά, κάψαμε τα περιαστικά δάση και οι πολεοδομίες έγιναν συνώνυμες της διαφθοράς. Και η πολιτεία πως αντέδρασε; Νομιμοποιεί τα αυθαίρετα ακόμη και τώρα και συνεχίζει την αλόγιστη επέκταση των σχεδίων πόλεων, άσχετα αν η επέκταση αυτή κοστίζει πολύ παραπάνω λόγω της επέκτασης των δικτύων (νερό, ρεύμα, ΜΜΜ).
Επιπλέον, η πόλη ως πεδίο διεκδίκησης αιτημάτων ή έκφρασης της οργής καταστρέφεται μέρα με τη μέρα. Κανείς δεν ενδιαφέρεται να αποκαταστήσει τα σπασμένα μάρμαρα, τους βανδαλισμούς στο μετρό, τα γκράφιτι τύπου tagging, που μουτζουρώνουν ότι έχει απομείνει. Σας προκαλώ να κάνετε μια βόλτα στην Ερμού, στου Ψυρρή, την Αθηνάς και την Πλάκα.
Προς την «νέα αντιπαροχή»
Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα νέο όραμα για την Αθήνα και τις άλλες πόλεις. Να εφεύρουμε την νέα «αντιπαροχή» που θα δώσει κίνητρο για την ανάπλαση του αστικού ιστού. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και το Ελληνικό θα μπορούσαν να είναι μια καλή πιλοτικη προσπάθεια. Αντ' αυτού όλα μαραζώνουν εγκαταλελειμένα χωρίς σχέδιο. Δέκα χρόνια μετά και τίποτα δεν έχει γίνει. Η Βαρκελώνη μοιάζει να είναι αιώνες μακριά μας.
Για όσους ρεαλιστές γελάνε με όλα αυτά, απλά θυμίζω πως το σημερινό Λονδίνο που θαυμάζουμε σχεδιαζόταν στα υπόγεια κατά τη διάρκεια των γερμανικών βομβαρδισμών.