Πριν από πολλά χρόνια, όταν ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής στις ΗΠΑ, είχα συμφοιτητή έναν Αυστραλό που λεγόταν John Murtagh.
Θυμάμαι ακόμη το όνομά του γιατί είχα εντυπωσιαστεί από τον φόβο που εξέφραζε για τους Κινέζους. Και κολυμπώντας να ξεκινήσουν, μου έλεγε, θα μείνουν αρκετοί για να κατακτήσουν την Αυστραλία. Τότε γέλασα, αλλά τώρα καταλαβαίνω τους φόβους του. Οι ίδιοι φόβοι υπάρχουν και σήμερα. Η υποστήριξη που έχει ο Ντόναλντ Τραμπ στις προκριματικές εκλογές στις ΗΠΑ είναι έκφραση του φόβου των Αμερικανών, για τις συνέπειες της ασταμάτητης παράνομης μετανάστευσης από την Νότια Αμερική. Το κλείσιμο των συνόρων στα Βαλκάνια με την σύμφωνη γνώμη όλων των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δείχνει τους φόβους των Ευρωπαίων από τον μεγάλο όγκο των προσφύγων και των παράνομων μεταναστών.
Τρελάθηκαν οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ή υπάρχει κάποια αντικειμενική βάση για τους φόβους που τους διακατέχουν; Υπάρχουν τρία στοιχεία που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν αν θέλουμε να κάνουμε μια εκτίμηση της κατάστασης. Πρώτον, στις χώρες αυτές, δηλ. ΗΠΑ και ΕΕ, υπάρχει ήδη ένα μεγάλος αριθμούς παρανόμων μεταναστών και ένας ακόμη μεγαλύτερος αριθμός κατοίκων, νομίμων τώρα, που εισήλθαν παράνομα.
Δεύτερον, οι πληθυσμοί των γειτονικών χωρών είναι μεγάλοι και τα μεταναστευτικά ρεύματα μπορεί να είναι ατελείωτα. Το Μεξικό, με κοινά σύνορα με τις ΗΠΑ, έχει 130 εκατ. πληθυσμό. Η Βενεζουέλα με 30 εκατ. και η Κολομβία με 49 εκατ., με μικρότερους αριθμούς μεταναστών, αποτελούν δυνητικά σοβαρές πηγές μεταναστευτικών ρευμάτων προς τις ΗΠΑ. Ο πληθυσμός των ΗΠΑ είναι 324 εκατ. Οι χώρες που είναι πηγή μεταναστών προς την Ευρώπη (οι χώρες της Β. Αφρικής, Ιράν, Πακιστάν, Ιράκ, Αφγανιστάν, και Συρία) έχουν συνολικό πληθυσμό 520 εκατ. Ο πληθυσμός της ΕΕ (των 28) είναι 500 εκατ.
Τρίτον, οι χώρες αυτές είναι, συγκριτικά προς τις ΗΠΑ και την ΕΕ, πολύ φτωχές. Συνεπώς, το κίνητρο για μετακίνηση από τις χώρες αυτές προς τις πλούσιες γειτονικές είναι ισχυρότατο. Παρότι υπάρχει σ’ όλους τους λαούς έντονη η προτίμηση της πατρίδας, το ενδεχόμενο της επιτυχίας σε μια ξένη πλούσια χώρα είναι ισχυρότατο. Αν υπάρχουν και τοπικοί πόλεμοι (όπως τώρα στην Συρία), η μετακίνηση γίνεται ανάγκη.
Τα δεδομένα αυτά αποτελούν τις βασικές προϋποθέσεις για την δημιουργία μιας κερδοφόρας οικονομικής δραστηριότητας, δηλ. της παράνομης μεταφοράς ατόμων από τις σχετικά φτωχές χώρες στις σχετικά πλούσιες. Το φαινόμενο αυτό το ζήσαμε έντονα στη χώρα μας κατά την δεκαετία του 1990 όταν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι από τα Βαλκάνια, την Αφρική, και την Ασία πέρασαν παράνομα τα σύνορά μας.
Οι μεταναστεύσεις έχουν σημαντικές συνέπειες και για τις χώρες προέλευσης, και για τους ίδιους τους μετανάστες, αλλά και για τις χώρες προορισμού. Ιδιαίτερα προβλήματα δημιουργούνται στις τοπικές κοινωνίες, όταν η αναλογία των μεταναστών υπερβεί ένα ποσοστό του ντόπιου πληθυσμού και όταν οι πολιτιστικές διαφορές είναι σημαντικές και φανερές και οδηγούν σε ανατροπή του ρυθμού ζωής των ντόπιων. Υπάρχει δηλαδή ένα όριο ανοχής. Όταν η αναλογία των ξένων υπερβεί το όριο ανοχής αρχίζουν τα προβλήματα. Οι συγκρούσεις και η βία και από τις δύο πλευρές. Η αγνώριστη πλέον Αθήνα είναι ένα καλό παράδειγμα αυτών των καταστάσεων.
Μετά το 1950, οι πλούσιες χώρες του Βορρά, ΗΠΑ, Καναδάς, Γερμανία, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία κ.ά. δέχτηκαν πολλά εκατομμύρια μεταναστών. Τότε, όμως, ο πληθυσμός των χωρών αυτών ήταν το ένα τρίτο του σημερινού. Οι μετανάστες, κυρίως νόμιμοι, ήταν παράγοντας οικονομικής ευημερίας για τις χώρες αυτές. Σήμερα, αντιθέτως, οι μετανάστες, κυρίως οι παράνομοι, αποτελούν απειλή και παράγοντα διαταρακτικό της κοινωνικής ειρήνης. Τα όρια ανοχής των τοπικών πληθυσμών σε πολλά μέρη έχουν εξαντληθεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ρητορικά του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, του Λεπέν στην Γαλλία, άλλων πολιτικών σε Ευρωπαϊκές χώρες και της Χρυσής Αυγής στην χώρα, μας πιάνουν τόπο. Και οι εκφραστές τους βρίσκουν οπαδούς, πολλές φορές φανατικούς.
Η κακή πλευρά της παρούσας κατάστασης είναι ότι τώρα οι πλούσιες χώρες αντιμετωπίζουν την αρχή μόνον του προβλήματος. Το πρόβλημα θα ενταθεί και θα γίνει παγκόσμιο. Οι συνθήκες που επικρατούν στον κόσμο σήμερα είναι εξαιρετικά δυσμενείς. Οι παραγωγικές πηγές του πλανήτη είναι περιορισμένες. Η αύξηση της παραγωγής παγκοσμίως γίνεται σε βάρος του φυσικού κεφαλαίου του πλανήτη, αλλά η ζημιά δεν υπολογίζεται στο ΑΕΠ των χωρών. Ταυτόχρονα, ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει υπερβεί κάθε λογικό μέγεθος. Αυτοί οι δύο παράγοντες θα προσδιορίσουν, μεταξύ άλλων τις μεταναστευτικές ροές στο μέλλον.
Η κατάσταση είναι εν δυνάμει εκρηκτική. Εν τούτοις, κανείς από τους ηγέτες των μεγάλων χωρών, ούτε οι θρησκευτικοί ηγέτες, φαίνονται πρόθυμοι να ασχοληθούν και να μιλήσουν για τον παγκόσμιο πληθυσμό, που για πολλούς είναι το πιο κρίσιμο πρόβλημα της ανθρωπότητας σήμερα. Πίσω από τα προβλήματα του περιβάλλοντος, της φτώχειας, της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της εξάντλησης των θαλασσίου πλούτου, κ.λπ. βρίσκεται η συνεχής και ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθυσμού.
Τα πιο πιθανά αποτελέσματα του υπερπληθυσμού και της αναμενόμενης οικονομικής στασιμότητας θα είναι οι μαζικές μεταναστεύσεις, αυτό δηλ. που φοβούνται οι πλούσιες χώρες του Βορρά, οι εξεγέρσεις, οι συγκρούσεις , οι τοπικοί πόλεμοι, και γενικά οι ευρύτερες κοινωνικές και πολεμικές συγκρούσεις. Πολλά απ’ αυτά τα βλέπουμε ήδη σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη.
……………………………………………………………………………………………………………
Ο κ. Θ. Π. Λιανός είναι Ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.