Η Ενωμένη Ευρώπη, από το ξεκίνημά της κι' όλας ως ΕΟΚ, ήταν ένα όραμα δύσκολο, πολύπλοκο, απαιτητικό για να υλοποιηθεί.
Προϋπέθετε σταδιακές υπερβάσεις εθνικών στερεοτύπων, λήθη -αλλά με σεβασμό- ιστορικών γεγονότων που αιματόβαψαν την Γηραιά Ήπειρο. Αρμονικό “πάντρεμα” διαφορετικών κοινωνικών ιδιοσυγκρασιών και πολιτισμικών φορτίων (και ποιών πολιτισμών, ε;). Άμβλυνση διοικητικών και οικονομικών διαφορών μεταξύ των χωρών-μελών, δημιουργία ενιαίου θεσμικού πλαισίου και δομών που θα διευκόλυναν και θα προωθούσαν την ανάπτυξη της “ευρωπαϊκής οικονομίας” και της ευημερίας των εταίρων-λαών με δικαιοσύνη, ισοτιμία, αλληλεγγύη, και αναγνώριση των εθνικών “ιδιαιτεροτήτων”, ως ένα πολύπλοκο και απαιτητικό “κοινό παρονομαστή” ενός φιλόδοξου και απαιτητικού πειράματος...
Μεγαλεπήβολο το όραμα, πολλοί και αλληλοσυνδεόμενοι- παρά τις ιδιαιτερότητες και τις εγγενείς δυσκολίες τους- οι στόχοι. Ένα όραμα που γεννήθηκε από τις κοινές ανησυχίες φωτισμένων ηγετών της μεταπολεμικής Ευρώπης, πάνω στους τάφους εκατομμυρίων Ευρωπαίων, σ' ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο νέο παγκόσμιο σκηνικό.
Από την φύση του, το εγχείρημα απαιτούσε γενναιότητα αλλά και προσεκτικούς λεπτούς χειρισμούς σ' όλες τις φάσεις υλοποίησής του. Ο εξαντλητικός διάλογος, η σταδιακή κλιμάκωση όλων των απαραίτητων αλλαγών σε βάθος χρόνου, ώστε να προκαλούν τις κατά το δυνατόν λιγότερες αντιδράσεις και να προϊδεάζουν για το νέο “κοινό” διακύβευμα, η αποδοχή ότι ο αμοιβαίος συμβιβασμός ήταν το μόνο πρόσφορο και αποτελεσματικό όχημα, διαμόρφωσαν στην πάροδο του χρόνου το απαραίτητο modus vivendi του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Με μόνο “κόστος”, ότι αυτό το μεγάλο σκάφος, κατ' ανάγκην θα εκινείτο αργά και οι αναγκαστικές “διορθώσεις πορείας” του, οι επιβεβλημένες “στροφές” του θα έπαιρναν χρόνο...
Βασικό μειονέκτημα (όπως αποδείχθηκε) αυτού του γενναίου και φιλόδοξου σχεδίου, ήταν ότι βασίσθηκε στην προϋπόθεση, την οποία επέτρεπαν οι εποχές, ότι ο μεταπολεμικός κόσμος (και κυρίως η Ευρώπη) θα βίωνε... εσαεί “μέρες κρασιού και λουλουδιών”. Και ότι οι Ευρωπαίοι ταγοί, θα διέθεταν κάποια από τα ηγετικά χαρακτηριστικά και το καινοτόμο πνεύμα των οραματιστών της Ενωμένης Ευρώπης. Των λαών, και όχι μόνο των συμφερόντων... Η αναδρομή στην ιστορία των τελευταίων ετών, καταδεικνύει ότι αυτές οι δυο αναγκαίες και ικανές συνθήκες, ήταν δύσκολο να υπάρξουν. Η ζωή και οι διεθνείς συγκυρίες “άλλα” σχεδίαζαν, και γι' αυτά τα “άλλα”, το υπό συνεχή αναδιάρθρωση και εκσυγχρονισμό ευρωπαϊκό εγχείρημα, αποδείχθηκε ότι δεν είχε εναλλακτικά σχέδια. Και οι δυσκίνητοι θεσμικοί μηχανισμοί του, αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Μόνο ηγέτες με καινοτόμες ιδέες, ευκινησία, προθυμία υπερβάσεων νοοτροπιών και “βεβαιοτήτων”, θα μπορούσαν να κάνουν την διαφορά και ν' αναζωογονήσουν το γηράσκων ευρωπαϊκό σώμα. Αλλά, δεν ευτυχήσαμε, ως Ευρωπαίοι, να τους έχουμε στις δύσκολες και απαιτητικές αυτές ώρες...
Η κρίση, ξανάφερε στην επιφάνεια κυρίαρχα και ηγεμονικά “εθνικά συμφέροντα”. Διαχωριστικές γραμμές χαράσσονται πάλι, τείχη (ιδεολογικά, πολιτικά αλλά και πραγματικά, “φράχτες”...) υψώνονται, κραυγές εθνικής περιχαράκωσης και αδιαφορίας για το “κοινό κεκτημένο” όχι μόνο ακούγονται αλλά και γίνονται ολοένα και πιο ελκυστικές, ο ευρωσκεπτικισμός αναπτύσσεται και θεριεύει σε στρατόπεδα ανίερων και ανιστόρητων “συμμαχιών”, εντελώς αντίθετων ιδεολογικών και πρακτικά πολιτικών επιλογών διακυβέρνησης. Το οικοδόμημα, τρίζει συθέμελα. Και κανείς δεν δείχνει να αντιλαμβάνεται τη προειδοποιητική υπόκωφη βουή μιας επαπειλούμενης κατάρρευσης...
Από την κοινή και ισότιμη-αναλογική ανάπτυξη, ξεπέσαμε στο κατάντημα τα πλεονάσματα του πλούσιου βορρά, να εδράζονται στα ελλείμματα του φτωχού νότου. Από το “όλοι μαζί” και το “να βοηθήσουμε τους λιγότερο αναπτυγμένους να μας φθάσουν”, περιοριζόμαστε στο “ο καθένας για τον εαυτό του” και στο “όπου φτωχός κι' η μοίρα του- αρκεί να μην μας μολύνει...”! Η αυταξία της αλληλεγγύης, καταρρακώθηκε, όχι μόνο έναντι των πολιτών του κόσμου, αλλά ακόμη και στις “εταιρικές” σχέσεις μέσα στην ενωμένη Ευρώπη. Το προσφυγικό, αποδείχθηκε ο καταλύτης της πανηγυρικής αποκάλυψης του εθνικιστικού μικρο-συμφεροντολογισμού. Οι απειλές για κατάργηση της ζώνης Σένγκεν, δεν είναι για άσκηση πίεσης, είναι πραγματικές και αποκαλύπτουν το “νέο πνεύμα” που εξαπλώνεται στην “ενωμένη” Ευρώπη. Με την χυδαιότερη, μάλιστα, έκφρασή του,την “προσφορά” στην δοκιμαζόμενη Ελλάδα, να κρατήσει αυτή στο εσωτερικό της τις ορδές των προσφύγων και μεταναστών, να βουλιάξει η ίδια για να μην “μολυνθεί” η υπόλοιπη Ευρώπη, με αντάλλαγμα την ελάφρυνση του χρέους της!
Από τι τρίπτυχο της εμβληματικά διακηρυγμένης “ελευθερίας”, στην ενωμένη Ευρώπη (ελευθερία διακίνησης ατόμων, κεφαλαίων και προϊόντων), καταργείται στην πράξη (οσονούπω και επισήμως...) η πιο ανθρωποκεντρική, η πιο δημοκρατική, η πιο ουσιαστική για το αντάμωμα και την όσμωση των λαών: η ελευθερία διακίνησης ατόμων. Και παραμένει εν ισχύ η “ελευθερία” για τα κεφάλαια, η συγγνωστή ασυδοσία της οποίας, με την ανοχή της πολιτικής εξουσίας, γέννησε την παγκόσμια κρίση. Και των προϊόντων για να διασφαλίζεται η στρέβλωση της μονόπλευρης ανάπτυξης των πλεονασμάτων των πλουσίων, με τίμημα τα ελλείμματα (και όχι μόνο οικονομικά...) των φτωχών “εταίρων”-κατά άλλα...
Οι στιγμές πριν το τέλος, ελάχιστες. Ή το συνειδητοποιούμε, κι' αλλάζουμε μυαλά και ρότα, ή έρχεται η μεγάλη ανατριχίλα...