Οι Ρώσοι καλλιτέχνες ποτέ δεν κράτησαν το στόμα τους κλειστό απέναντι στα δεινά της κοινωνίας τους. Οι Ελληνες συνάδελφοί τους γιατί κρύβονται πίσω από γενειάδες και αφηρημένους χιπστερισμούς, όταν η κοινωνία τους χρειάζεται περισσότερο;
Χθες είδα στον Μικρόκοσμο τον «Ηλίθιο», του Γιούρι Μπίκοφ (τέσσερα βραβεία στο Λοκάρνο). Οχι, δεν βασίζεται στο μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι και ναι, είναι μια πολύ καλή ταινία. Πιο συγκεκριμένα, είναι μια ταινία καταπέλτης, που μιλάει για τη φαυλότητα της διαπλοκής στα υψηλά κλιμάκια της σύγχρονης ρωσικής κοινωνίας και για την –κατά συνέπεια– υποβάθμιση και λουμπενοποίηση οποιουδήποτε μέλους της κοινωνίας δεν συμμετέχει στα παιχνίδια των προνομιούχων.
Δεν είναι η πρώτη φορά που βλέπω μια τέτοια ταινία από τη Ρωσία. Πέρσι ο «Λεβιάθαν» του Αντρέι Σβιάνγκιντσεφ (βραβείο σεναρίου στις Κάννες) μιλούσε πάνω κάτω για το ίδιο πράγμα, με επίσης μεγάλη ακρίβεια και καλύπτοντας το θέμα από κάθε άποψη: ατομική, πολιτική, θρησκευτική, κοινωνική, θεσμική. Είναι εντυπωσιακό πώς το καταφέρνουν αυτό οι Ρώσοι.
Οι δύο αυτές ταινίες μου προκάλεσαν λοιπόν δύο απορίες:
1. Πώς η Ρωσία του φοβερού και τρομερού Πούτιν δεν τις έθαψε σε κάποιο τοπικό σινεφίλ σινεμά, αλλά αντίθετα τις προώθησε στο εξωτερικό και τις άφησε να ξεμπροστιάζουν τόσο απροκάλυπτα το σαθρό πολιτικό σύστημα της χώρας; Ετσι όλοι μπορούμε πλέον να γίνουμε μάρτυρες αυτού που συμβαίνει εκεί! Κι αν δεν έχετε δει καμία από τις δύο ταινίες, μη σας περνάει από το μυαλό η περίπτωση της προώθησης για τουριστικούς λόγους. Αν δεις αυτές τις ταινίες, δεν θέλεις να πας στη Ρωσία.
2. Η άλλη απορία αφορά την Ελλάδα. Γιατί οι δικοί μας σκηνοθέτες παραβλέπουν αυτό που ζούμε σήμερα και ρέπουν σε αφηρημένα ειδύλλια ή σε επίδοξα μπλοκμπάστερ της συμφοράς; Γιατί δεν μιλάνε ποτέ τεκμηριωμένα για το δράμα που βιώνουμε; Μήπως δεν το βιώνουν οι ίδιοι; Ομως αυτό δεν ισχύει. Το αντίθετο μάλιστα.
Η τέχνη –αυτό πρέπει κάποια στιγμή να το καταλάβουμε– δεν είναι διακοσμητική και φυσικά δεν έχει στόχο την οικονομική ικανοποίηση του παραγωγού, του εκδότη, του θιασάρχη, του γκαλερίστα. Ούτε πρέπει να γίνεται με γνώμονα «τι πουλάει στο facebook». Το έργο τέχνης είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να διατηρήσει ζωντανή την κοινωνική μνήμη. Το μόνο πράγμα που μπορεί να πληροφορήσει άμεσα για βαθιά προβλήματα όλο τον κόσμο. Σκεφτείτε κάτι απλό: θα γνωρίζαμε όλοι μας σήμερα τόσα για το Ολοκαύτωμα αν δεν υπήρχε η τέχνη;
Σήμερα στη Γερμανία θεωρούν όλους τους Ελληνες μπαταχτσήδες, ανεπρόκοπους, απατεώνες. Τα ίδια πιστεύουν και σε πολλές άλλες χώρες. Ποιος θα δείξει τι πραγματικά βιώνουμε αν όχι οι καλλιτέχνες; Μήπως οι πολιτικοί, οι κοινωνιολόγοι, οι οικονομολόγοι; Ποιος θα μιλήσει για τα παγωμένα σπίτια και για τα προϊόντα β' διαλογής τα Χριστούγεννα στα σούπερ μάρκετ; Για την αληθινή ανεργία; Για το ότι τουλάχιστον δύο παραγωγικές γενιές ζουν σήμερα με την πετσοκομμένη σύνταξη των γονιών και αδυνατούν να βρουν οποιαδήποτε δουλειά; Και ποιος θα μιλήσει για εκείνους που αφρατεύουν χάρη στην κρίση; Που διαγωνίζονται στη Βίσση ποιος θα παραγγείλει τη μεγαλύτερη φωτισμένη μπουκάλα Belvedere (τρίλιτρη ή πεντόλιτρη;), που φυγαδεύουν λεφτά στο εξωτερικό και αφήνουν απλήρωτους τους υπαλλήλους τους, που ευεργετούνται με διαγραφές χρεών από τις τράπεζες;
Μη μου πείτε ότι όλοι εμείς δεν είμαστε το καλύτερο θέμα για ένα σύγχρονο ελληνικό έργο τέχνης. Για ένα έργο που θα θυμίζει αυτή τη χαμένη γενιά αύριο – όταν ίσως η κρίση θα έχει περάσει και θα μας έχει πάρει μαζί της. Ας το σκεφτούν αυτό οι καλλιτέχνες. Και ας σκεφτούν ότι αν δεν μιλήσουν εκείνοι για μας, την ιστορία της μνημονιακής γενιάς θα τη λένε μόνο τα τατουάζ στο γέρικο πια δέρμα όσων από μας θα έχουν επιζήσει.